Kiezers met een migratieachtergrond: mainstream of multicultureel?

Het electorale succes in 2017 van DENK heeft de aandacht voor kiezers met een migratieachtergrond vergroot. Waar in het verleden de PvdA de meeste stemmen trok onder deze groep kiezers, zien we nu verschillende partijen, zoals DENK, NIDA en BIJ1, om de gunst van deze groep kiezers strijden. Het Nederlands Kiezersonderzoek (NKO) heeft bij de verkiezingen van 2021 speciale aandacht voor kiezers met een migratieachtergrond in het Dutch Ethnic Minority Election Study (DEMES). Een van de vragen die we daarmee kunnen onderzoeken is of kiezers die zeggen te (gaan) stemmen op ‘multiculturele’ partijen zoals DENK, NIDA en BIJ1 andere kenmerken hebben en andere ideologische posities innemen dan kiezers met een migratieachtergrond die op een traditionele politieke partij stemmen. Met andere woorden, spreken deze partijen, die zich expliciet richten op Nederlanders met een migratieachtergrond, een specifieke groep kiezers met een migratieachtergrond aan?

Opkomst van multiculturele partijen

Onderzoek toont dat veel kiezers met een migratieachtergrond teleurgesteld zijn geraakt in partijen die in het verleden populair waren, en dat geldt dan met name voor de PvdA. Onderdeel hiervan is juist ook de groeiende invloed van het anti-Islam en anti-immigratiediscours van Wilders van de afgelopen jaren en het in hun ogen beperkte tegengeluid van links. Een partij als DENK, maar dat geldt in zekere zin ook voor NIDA en BIJ1, kan in vergelijking met traditionele linkse partijen veel directer en zichtbaarder opkomen voor de specifieke belangen van haar achterban en een krachtig tegengeluid laten horen.

In 2017 was DENK de grootste partij onder Turks- en Marokkaans Nederlandse stemmers. Respectievelijk 47% en 37% van hen stemden DENK; 28% en 18% PvdA; en 7% en 14% GroenLinks. Onder stemmers met een andere of geen migratieachtergrond kreeg DENK weinig stemmen. NIDA deed niet mee in 2017. BIJ1 (toen Artikel 1) kreeg in totaal 0,3% van de stemmen en behaalde toen geen Kamerzetel.

Uit onderzoek blijkt dat DENK en NIDA in het verleden veelal jonge stemmers trokken die zichzelf als moslim identificeren en een Turkse en in iets mindere mate een Marokkaanse achtergrond hebben. DENK, NIDA en ook BIJ1 hechten daarbij veel belang aan het bestrijden van institutioneel racisme en discriminatie, onderwerpen die van belang zijn voor veel kiezers met een niet-Westerse migratie-achtergrond. Ten aanzien van morele vraagstukken hebben deze stemmers gemiddeld genomen conservatieve opvattingen, waarmee ze minder goed aansluiten bij PvdA en GroenLinks. In de aanloop naar deze verkiezingen werd discriminatie zeer zichtbaar in de toeslagenaffaire. Wellicht dat hierdoor deze partijen Nederlanders met een migratieachtergrond hen extra weten te mobiliseren om op hen te stemmen.

Multiculturele partijen in 2021

Het nieuwe DEMES-onderzoek verzamelde in de weken voor de verkiezingen voorkeuren van Nederlanders met een migratieachtergrond. Hieruit blijkt dat het linkse blok (PvdA, GroenLinks, SP) en D66 het meest populair zijn onder deze groep kiezers. Zij lijken samen goed voor zo’n 40% van de stemmen. DENK, NIDA en BIJ1 zijn goed voor zo’n 15% van de stemmen, wat vooral op het conto van DENK is gekomen.

De stemmen voor de multiculturele partijen komen vooral van de Turkse en Marokkaanse Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond, die in de DEMES centraal staan.¹ Buiten deze herkomstgroepen is de voorkeur voor deze partijen klein. Bovendien zien we in onze gegevens dat Turkse Nederlanders, in vergelijking met 2017, minder op een multiculturele partij stemden, wat lijkt toe te schrijven aan de leiderswissel bij DENK: de vorige lijsttrekker had een Turkse migratieachtergrond; de huidige een Marokkaanse. Dit verklaart waarschijnlijk ook e ene zetel verlies bij DENK.

In totaliteit is overigens de VVD de partij welke de meeste stemmen lijkt te krijgen onder Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond, alhoewel onze data deels voor de opmars van D66 zijn verzameld. In het bijzonder onder herkomstgroepen uit Azië ten oosten van het Arabisch schiereiland, zoals Iran, India en China scoorde de VVD goed.

Het multiculturele kiezersprofiel

Nederlanders met een migratieachtergrond die van plan waren op DENK of NIDA te stemmen plaatsten zichzelf ongeveer even ‘links’ als de stemmers voor de (combinatie van) linkse partijen (waarbij de stemmers op GroenLinks zich net wat linkser plaatsen dan PvdA stemmers, die zich weer linkser plaatsen dan D66 stemmers). Opleidingsniveau maakt geen groot verschil onder kiezers met niet-westerse migratieachtergrond, maar de linkse-progressieve partijen zijn net wat populairder onder de HBO en universitair opgeleiden, waar DENK en NIDA juist wat beter scoren onder de mensen met een basis- of middelbare opleiding.  

Stemmers op DENK en NIDA onderscheiden zich echter duidelijk van stemmers op de links-progressieve partijen in de mate waarin zij zichzelf als religieus beschouwen. Binnen dat laatste blok, zien de stemmers op D66 zich het minst religieus, gevolgd door de stemmers op GroenLinks en vervolgens de PvdA. Maar ook de stemmers met een migratieachtergrond die stemmen op de PvdA beschouwen zich in sterke mate minder religieus dan de stemmers op DENK en NIDA.

De kiezers van DENK en NIDA vinden vrijwel allemaal dat het kabinet terecht is gevallen over de toeslagenaffaire. Daarmee is hun steun daarvoor net wat sterker dan onder de stemmers van de linkse partijen, maar de verschillen zijn niet significant. Alleen de kiezers met een niet-westerse migratieachtergrond die stemmen op de VVD zijn minder van mening dat het terecht is dat het kabinet is gevallen.

Een stabiele nieuwe kiezersgroep

Na de opkomst van DENK in 2017, tonen de eerste gegevens van de DEMES voor afgelopen verkiezingen een patroon in lijn met bestaand onderzoek naar multiculturele partijen. Multiculturele partij, en dan voornamelijk DENK en NIDA, lijken een cluster kiezers gevonden te hebben dat zich minder gehoord voelde door of minder thuis voelde bij de mainstream links-progressieve partijen. Deze kiezers verschillen vooral ten aanzien van religieuze identificatie met de niet-Westerse migrantenkiezers op traditionele partijen. Een krachtig tegengeluid tegen anti-islam sentimenten bij andere partijen en mogelijk tegen discriminatiepraktijken zal voor deze groep een belangrijk politiek onderwerp blijven. Op andere kernmerken zien we op het eerste gezicht verder weinig verschil tussen stemmers met een migratieachtergrond die stemmen op een multiculturele of een mainstream partij.

Noten

1. Turkse en Marokkaanse kiezers vormen 30% onder onze respondenten; 37% in de populatie van kiesgerechtigden.

NKO Disclaimer

De resultaten in deze blog op basis van het Nationale Kiezersonderzoek en het Dutch Ethnic Minority Election Study zijn gebaseerd op enquêtedata verzameld in de weken voorafgaande aan de verkiezingen. Deze data zijn nog ongewogen en nog niet 100% compleet. In het belang van het publieke debat rapporteren we er hier over, maar er moet voorzichtig omgegaan worden met de puntschattingen. In dat licht ligt de nadruk dan ook op de duidelijke patronen, verschillen en overeenkomsten, welke minder gevoelig zijn voor kleine verschuivingen in de data.

Met andere woorden: hoewel de cijfers nog wat kunnen verschuiven – en sowieso rekeninghouden met foutmarges dienen te worden geïnterpreteerd – gaan we ervan uit dat de getrokken conclusies robuust zijn. Minder duidelijke resultaten rapporteren we in deze fase niet.

Nationaal Kiezersonderzoek

Het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) is het toonaangevende kiezersonderzoek onder een representatieve groep stemgerechtigden in Nederland. Sinds 1971 voert Stichting Kiezersonderzoek Nederland (SKON) het NKO uit rond iedere Tweede Kamerverkiezing. Onder leiding van Marcel Lubbers (Universiteit van Utrecht), Tom van der Meer (Universiteit van Amsterdam), Take Sipma, Kristof Jacobs en Niels Spierings (Radboud Universiteit) is ook in 2021 aan Nederlanders gevraagd naar hun stemgedrag en politieke opvattingen rondom belangrijke maatschappelijke thema’s. De dataverzameling is uitgevoerd door I&O op basis van een door het CBS aangeleverde aselecte steekproef van de Nederlandse stemgerechtigde bevolking. Daarnaast is een deel ingebed binnen het LISS-panel, zodat dezelfde mensen over de tijd gevolgd kunnen worden. De hier gerapporteerde resultaten zijn op basis van de voorlopige I&O steekproef.

Dutch Ethnic Minority Election Study

Uit eerdere dataverzamelingen van het NKO bleek dat mensen met een migratieachtergrond sterk ondervertegenwoordigd waren en de groep bovendien te klein is om valide uitspraken te doen gezien de steekproefomvang van het NKO. De politieke ervaringen, ideeën en acties van deze groep willen we echter wel beter begrijpen en een stem geven. Daarom is deze verkiezing gekozen om een extra dataverzameling uit te voeren specifiek gericht op mensen met een migratieachtergrond (eerste en tweede generatie). Dit heeft geresulteerd in het eerste Dutch Ethnic Minority Election Study (DEMES).

De voorlopige en ongewogen DEMES data hebben een sterkere oververtegenwoordiging van politiek geïnteresseerden. Daarom heb ik de opkomstschatting gecontroleerd politieke interesse, naast geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. De cijfers in de grafieken reflecteren de opkomst voor mensen met gemiddelde scores op die factoren. Voor het doel van dit blog is het belangrijk om ons te realiseren dat eerdere onderzoek aangeeft dat politieke interesse vaak lager is onder mensen met een migratie-achtergrond; de verschillen kunnen daarbij nog wat onderschat zijn. Aan de andere kant, kunnen juist de Black Lives Matter-beweging, DENK en BIJ1 het politieke-interessegat ook deels gedicht hebben.

Afbeelding: Bron (CC2.0)