Komt er een GeenPeil-referendum, of toch niet? Drempels die de wetgever in kan zetten

Op 1 juli trad de Wet Raadgevend Referendum in werking en dat zullen we weten ook.

GeenStijl, of beter: GeenPeil, wil een referendum over een associatieverdrag tussen Oekraïne en de EU en slaagde er in om de eerste horde te nemen: meer dan 10.000 handtekeningen verzamelen in twee weken tijd. Om ook de tweede horde te nemen toert GeenPeil nu intensief door Nederland. Het moet nu 300.000 handtekeningen zien te verzamelen binnen zes weken.

Zo’n citizen-initiated referendum is voor een regering relatief gevaarlijk, omdat het per definitie tegen de regering (of in elk geval de meerderheid van het parlement) gericht is. De partijen die het wetsvoorstel goedkeurden, hebben dan ook allerlei drempels ingebouwd om ervoor te zorgen dat er geen frivool gebruik zou gemaakt worden van het referendum. De wetgever is in de details van deze wet daarom zowel op de gaspedaal als op de rem gaan staan.

Race tegen de klok om 300.000 handtekeningen verzamelen

En het moet inderdaad gezegd: er zijn nogal wat drempels opgeworpen.

Allereerst moesten 10.000 handtekeningen verzameld worden en nu nog eens 300.000 in zes weken; de eerdere 10.000 tellen niet mee bij de tweede 300.000, hoewel de 10.000 Nederlanders wel het recht hebben om nog een keertje tekenen (je bedenkt het niet…).

Er zijn enkele andere landen die ook wetgeving hebben die dergelijke citizen-initiated referenda toelaten, maar slechts weinig landen hebben een zo korte periode om handtekeningen te verzamelen (zie tabel 1). Volgens een overzicht van  Setälä en Schiller is enkel Letland strenger. Er zijn dan ook nog maar twee van dergelijke referenda gehouden in Letland sinds 1994. Ook Litouwen heeft, gegeven het hoge aantal handtekeningen dat vereist is, een relatief korte circulatieperiode. In dat land vond nog geen enkel referendum plaats op basis van handtekeningen. Net als in deze twee landen is het dus ook in Nederland vooral een race tegen de klok.

Tabel 1. Overzicht Europese landen waar burgers referendum kunnen aanvragen

Bron: Setälä en Schiller (2012:248-249)

Enkel papieren handtekeningen

Daarnaast is het voorlopig niet mogelijk om digitaal te tekenen. Op de website van de kiesraad kan je wel een online formulier invullen, maar dat dient uitgeprint en verzonden te worden. GeenPeil biedt zelf de mogelijkheid wel online te tekenen – ik ben benieuwd of dat juridisch standhoudt. Ze hebben er zelf alvast alle vertrouwen in.

Dat handtekeningen enkel op papier kunnen worden ingediend, verhoogt de drempel en het zijn dit soort kleine details die de indieners het leven zuur kunnen maken. Laten we hopen dat er snel een aparte uitvoeringsregeling wordt goedgekeurd die online handtekeningen verzamelen toestaat.

Ik verwacht overigens dat dat wel zal gebeuren. Nederland kent namelijk ook het burgerinitiatief waarbij een nieuw onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer wordt gezet als er 40.000 handtekeningen worden verzameld. Ook hier gelden digitale handtekeningen officieel niet, maar worden ze in de praktijk wel geaccepteerd. De GeenPeil-actie geeft waarschijnlijk een extra duwtje in de rug.

Gaat het lukken?

GeenPeil geeft aan dat ze nu (10 september) ongeveer 150.000 handtekeningen hebben. Nog 18 dagen om de resterende 150.000 (+ extra handtekeningen als buffer) te verzamelen. De actie genereert behoorlijk wat media-aandacht en de toer door Nederland lijkt ook heel wat los te maken: de meeste grote kranten en televisiemedia besteden aandacht aan de actie.

Ondanks de hoge drempels zou ik dus niet verbaasd zijn mocht het GeenPeil lukken de magische grens te bereiken. We zullen het zien, ten laatste twee weken na de deadline op 28 september.