Weet u het nog niet? Ook niet na het invullen van de Stemwijzer en het KiesKompas? Hebben de debatten ook de doorslag niet kunnen geven? Gooi het dan eens over een andere boeg. Laten we het eens hebben over de motivaties van politici. Het is leuk als politici allerlei standpunten innemen, maar blijven ze ook bij die standpunten? Of gaan de principes overboord als het pluche lonkt? Misschien toch stemmen voor iemand die bij zijn of haar principes blijft? Hier volgt een kleine stemwijzer over de relevantie van motivaties. Spoiler alert: Het zal uw stemkeuze niet makkelijker maken…
Wat voor motivaties hebben politici?
Politici worden gedreven door principes óf door het pluche. Sommigen wat meer door het één, anderen wat meer door het ander. Soms worden politici wellicht ook gedreven door aandacht alleen. Mensen stemmen graag op politici met principes. Liever dat dan stemmen op machtsgeile politici. Maar hoe zet je principes om in beleid?
Politici kunnen hun poot stijf houden en beleid voorstellen dat bij hun principes blijft óf politici kunnen beleid voorstellen dat de status quo zo dicht mogelijk naar hun principes toetrekt.
Stemt u voor een politicus/partij die zijn poot stijf houdt?
Het poot-stijfhouden-model – ook wel policy purity genoemd – levert stemmen en respect op. Het leidt alleen niet vaak tot een verandering van het beleid. De SGP houdt al 99 jaar haar poot stijf. Maar ondertussen hebben vrouwen (actief) stemrecht, mogen homo’s trouwen en is euthanasie en abortus toegestaan. U mag denken dat een stem op Partij voor de Dieren, 50+, de Piratenpartij, etc. een signaalfunctie heeft. Prima. Bedenk wel dat met 5 of 6 mini-partijen in het parlement dat signaal behoorlijk ondergesneeuwd raakt.
Stel ook deze vraag: zal de partij die je overweegt wel de poot stijf houden als de geur van het pluche de fractiekamers binnendringt? Het is makkelijk om principieel over te komen als je gedrag nooit enige consequentie heeft. Blijft de Partij voor de Dieren bij Plan B als ze kunnen meeregeren, of wordt het dan toch Plan A.1? We weten dat macht gekke dingen met mensen doet.
Stemt u voor een politicus/partij die het beleid naar zich toetrekt?
De PvdA heeft er misschien wel voor gezorgd dat Nederland de afgelopen jaren een stuk minder rechts beleid heeft gevoerd. Daar worden ze niet bepaald voor beloond. Toch valt er veel voor te zeggen dat partijen proberen het regeringsbeleid naar zich toe te trekken. Dat lukt alleen door regeringsdeelname. Alleen onder bijzondere omstandigheden heb je als (kleine) oppositiepartij veel invloed.
Kortom, als u denkt: ik stem niet op die partij, want die partij doet wat anders dan die zegt. Stel dan de vraag: zal een stem op die partij er niet voor kunnen zorgen dat het regeringsbeleid wat dichter bij mijn voorkeuren ligt?
Of gaat u stemmen op een klootzak?
Wie stemt er nu op een politicus die het alleen voor de macht doet? Die kwijlt van het pluche. Die opleeft als de camera aangaat en die uitschakelt als de journalisten vertrekken. Zo’n politicus wil niemand. Maar onderschat de narcissistische Machiavellist niet. Het is een klootzak, maar misschien wel jouw klootzak. Denk Frank Underwood. Die gaat over lijken. Letterlijk. Maar hij krijgt dingen gedaan. Wat heeft u liever? De ideale schoonzoon met prachtige principes als premier? Die uiteindelijk niks voor elkaar krijgt. Of een nietsontziende machtswellusteling die voor elkaar krijgt waar u voor staat? Gaat het u eigenlijk om de principes of de manier waarop deze in beleid worden omgezet?
Overigens blijkt uit een simulatiestudie van mij en Roni Lehrer dat klootzakken beter zijn voor de representatie dan de politici die gedreven worden door principes (studie nog niet gepubliceerd). Dat wil zeggen: de afstand tussen de regering en de kiezers is kleiner als macht in plaats van principes de drijfveer is van politici.
Doen motivaties van politici er toe?
Zit u qua beleidsvoorkeuren dichtbij twee verschillende partijen? Of zelfs meer? Dan is er een goede kans dat u iets als motivatie van de politicus, strategie of misschien zelfs uiterlijk mee laat wegen in uw keuze. Motivaties zijn belangrijk. Niet alleen voor stemkeuze. Maar motivaties vallen nauwelijks te meten. De poot stijfhouden is makkelijk als niemand met je praat. Compromissen sluiten is makkelijk als je in het midden staat. Maakt dat de één meer of minder principieel dan de ander?
Zweeft u nog steeds tussen partijen? Dan heeft dit stuk u waarschijnlijk niet geholpen. Sorry.
Photo: Marcos Gasparutti
Volgens mij is het echt een misvatting om te denken dat kiezers dictatortjes zijn die coûte que coûte hun standpunten tegen de meerderheid in willen doordrijven. De meeste kiezers zijn democraten en willen dat hun volksvertegenwoordigers hun standpunten onversneden en goed beargumenteerd op tafel leggen. En als dat gebeurt, kunnen ze er prima mee leven als de meerderheid vervolgens toch anders beslist. Kiezers weten dat ze uiteindelijk de meeste macht hebben als ze werkelijk goed vertegenwoordigd worden.
Dat kiezers toch strategisch gaan stemmen is alleen maar een begrijpelijke, maar zinloze reactie op het valsspelen van politieke partijen. Partijen ondermijnen het vrije mandaat van de volksvertegenwoordigers door het sluiten van coalitieakkoorden. Hierdoor worden uiteindelijk alle kiezers buiten spel gezet: zij die op een coalitiepartij hebben gestemd horen hun standpunten niet meer (onversneden) terug en zij die op een oppositiepartij hebben gestemd weten dat hun standpunten er bij voorbaat niet meer toe doen. Vier jaar later is dus iedereen ontevreden…