Het is u vast niet ontgaan. Johan Houwers is teruggekeerd als Tweede Kamerlid. Niet langer van de VVD, waar hij wegens eerdere fraude niet meer welkom is, maar in zijn eigen eenmansfractie. Hiermee vormt Houwers de zoveelste afscheiding in de huidige Tweede Kamer (zie hier een historisch overzichtje), en hebben PvdA en VVD nog slechts de minimale meerderheid van 76 zetels over.
Niet iedereen staat te juichen over de terugkeer van Houwers. Zo ook Jos Heymans, parlementair verslaggever van de RTL en voorzitter van de parlementaire persvereniging. Volgens Heymans heeft Houwers ‘geen recht’ op zijn Kamerzetel, omdat hij te weinig voorkeursstemmen haalde. Hij zou niets te zoeken hebben in het parlement. Hij zou het ambt misbruiken.
Dat vind ik nogal verregaande conclusies. Heymans leeft wel heel sterk mee met de VVD.
Recht op afscheiding is groot goed
Je kan van Houwers’ terugkeer vinden wat je wil. Je kan zeker discussiëren of het moreel aanvaardbaar is dat hij na een eerder vertrek zijn Kamerzetel weer inneemt buiten de fractie waarbinnen hij verkozen is. Maar hem geen recht toekennen op die zetel?
Uiteindelijk stemmen kiezers in Nederland primair op kieslijsten. Dat is de informatie die ze te zien krijgen in het kieshokje. Die lijst, en de volgorde van personen op die lijst, moet dus inderdaad bepalend zijn. Alleen de kiezer kan die volgorde aanpassen: bij de verkiezingen door voorkeursstemmen. Voor de rest moet iedereen van die vooraf bepaalde volgorde afblijven.
Partijen zijn bepalend voor de invulling van die lijsten met personen. In dit geval heeft de VVD dus zelf de foute inschatting gemaakt om Houwers op de lijst te plaatsen. Zij verliezen de zetel. Het is primair hun probleem.
Tweede Kamer vol stemvee
Want wat is het alternatief, als afscheiden niet zou mogen? Hoe verhoudt dat zich tot het stemmen zonder last en ruggespraak? Tot het dualisme tussen regering en parlement?
Als je de kritiek op Houwers doortrekt, wordt de Tweede Kamer momenteel bevolkt door stemvee die eigenlijk geen recht hebben op een zelfstandige zetel. Bij de afgelopen verkiezingen waren slechts 26 politici verkozen met voorkeursstemmen (een kwart van de kiesdeler). Daarvan zitten er een paar in de regering, en zijn anderen uit de Kamer verdwenen:
- 4 VVD’ers (waarvan alleen Fred Teeven nu in de Tweede Kamer zit)
- 6 PvdA’ers (waarvan 1 inmiddels is afgescheiden, en er 2 in de regering zitten)
- 2 PVV’ers
- 4 CDA’ers (waaronder Pieter Omtzigt die van plaats 39 naar 3 steeg)
- 2 SP’ers
- 3 D66’ers
- 1 GL’er (Jolande Sap, inmiddels vertrokken uit de Tweede Kamer)
- 1 CU’er
- 1 SGP’er
- 1 PvdD’er
- 1 50+’er
Al met al is nog geen 14% van de huidige Tweede Kamer verkozen met voorkeurstemmen. De rest zou dus geen recht hebben op de eigen zetel… Althans, als je de kritiek doortrekt.
Als je het dan doet, doe het dan ook goed
Wellicht kunnen we de samenstelling van de Tweede Kamer nog radicaler aanpakken. Laat alleen de lijsttrekkers direct verkozen worden. Dan bestaat onze volksvertegenwoordiging voortaan uit slechts 10 tot 12 Kamerleden. Dat ruimt op, en maakt het debat veel overzichtelijker. Dan geven we de verkozen lijsttrekkers ambtelijke ondersteuning, spreektijd, en stem naar het gewicht van die partij (relatief aan het aandeel stemmen dat ze hebben verkregen).
Dan heb je ook geen last meer van afsplitsingen.
Of van last en ruggespraak.
Of van dualisme.
Het geval Houwers onderscheidt zich van andere gevallen doordat hij zich niet, zoals Tom ten onrechte veronderstelt, heeft afgescheiden. Om je te kunnen afscheiden, moet je eerst lid van de fractie zijn. Het was al duidelijk dat de VVD fractie Houwers niet als lid zou accepteren voordat hij zijn benoeming aannam.
Ook daar zijn meerdere voorbeelden van. Gonny van Oudenallen stond wel op de LPF-lijst, kwam gedurende de kamerperiode alsnog de Tweede Kamer in, en mocht toen geen lid worden van de LPF-fractie.
Houwers is in deze periode eerder wel degelijk deel geweest van de fractie.
Maar belangrijker nog: de fractie telt niet, het gaat erom waar kiezers op hebben gestemd. En dat is de kieslijst.
Ik denk dat het belangrijk is om eerst te bepalen vanuit welke werkelijkheid we deze problematiek bezien: vanuit de Kieswet of vanuit de politieke werkelijkheid.
Voor de Kieswet bestaan er geen partijen, maar alleen groepen kiezers die een kandidatenlijst indienen (terzijde: waar komt dat woord kieslijst toch vandaan?). De kiezers kiezen alleen individuen en het staat hun volkomen vrij om zich na hun benoeming al dan niet bij een fractie aan te sluiten. In hoge mate fictief, maar dat is wel waar Houwers en ook Tom zich op beroept en dat is juridisch volkomen terecht.
Wanneer we over het recht van afscheiding spreken dan belanden we in de politieke werkelijkheid. Alleen het woord recht al: alsof de benoemden een verbintenissen zijn aangegaan toen ze zich bij een fractie aansloten! Toch praten we er met deze termen over omdat we niet alleen in de fictieve wereld van de Kieswet willen vertoeven. En daar valt veel voor te zeggen, maar dan moeten we erkennen dat veel afscheidingen een zekere mate van morele legtimiteit verwerven wanneer ze het gevolg zijn van inhoudelijke conflicten en dat is bij Houwers duidelijk niet geval. Daarin schuilt naar mijn mening het verschil met ‘ gewone’ afscheidingen.
Nederland mist inderdaad een wet op de politieke partij waarin ook een visie verankerd is op de morele en politieke rol van partijen. Als je vindt dat aggregatie van meningen en deliberatie van groot belang zijn en politieke partijen wilt aansporen dat serieuzer op te vatten zou je wel degelijk kunnen beargumenteren waarom een zekere band met een partij ook door regelgeving bevorderd moet worden. Verder moeten partijen hun selectie serieuzer aanpakken. VVD is altijd wat extra blij met zakenlieden, het CDA met boeren en de PvdA en Groen Links met ‘minderheden’ en daar komen ze allemaal af en toe mee in de problemen.
Hoe kan het dat dhr. Houwers als lid van de VVD wordt geroyeerd om een procedurele fout bij zijn hypotheekaanvraag v 10 jr geleden. Terwijl Teeven en van Miltenburg een criminele miljoenenfraude maskeren en mede mogelijk hebben gemaakt.?? Wie is hier nou meer integer?