• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Maatschappelijke versnelling vormt een dilemma voor democratische probleemoplossing; Digitalisering biedt een oplossing

door Kees van Kersbergen, Barbara Vis 24/05/2022 1 Reactie

We leven in een tijd van maatschappelijke versnelling. De socioloog Hartmut Rosa definieert dit begrip als het steeds snellere tempo van technologische, sociale en levenstempo-veranderingen. In een recente studie in Government Information Quarterly—hier open access beschikbaar—bespreken wij waarom maatschappelijke versnelling een dilemma oplevert voor het oplossen van maatschappelijke problemen via het democratische systeem. En hoe digitalisering, ofwel het benutten van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën om de publieke dienstverlening te verbeteren en mogelijk het beleidsproces te versnellen, dit dilemma kan slechten.

Steeds snellere verandering

Hoewel veranderingen op bijvoorbeeld technologisch vlak natuurlijk niet nieuw zijn, is het tempo wel toegenomen. Zo verplaatst informatie zich inmiddels met lichtsnelheid en is de hoeveelheid informatie die tegelijk kan worden verplaatst enorm toegenomen. In de sociale sfeer wisselen mensen steeds vaker van baan, wat de behoefte tot (om)scholing en levenslang leren beïnvloedt. Qua levenstempo wordt er steeds meer gedaan of ervaren in een gegeven tijdsperiode; iets waar een verschijnsel als FOMO—fear of missing out—mee samenhangt.

Maatschappelijke verandering op topsnelheid vs. slow motion-democratie

Maatschappelijke versnelling leidt ertoe dat er continue nieuwe problemen op de politieke agenda komen die vragen om snelle en effectieve beleidsoplossingen—denk aan levenslang leren of kunstmatige intelligentie. Nu is besluitvorming via het democratische proces notoir traag: collectieve voorkeuren moeten worden samengebracht en er is tijd nodig voor deliberatie, bijvoorbeeld in de Tweede Kamer, over de wenselijke oplossing. Democratische besluiten riskeren daardoor soms al achterhaald te zijn op het moment van invoeren; iets wat volgens sommigen bij de wetgeving rond de AVG het geval was (zie bijvoorbeeld deze studie).

Je zou kunnen stellen dat we leven in een maatschappij die verandert op topsnelheid terwijl het democratisch proces in slow motion plaatsvindt. Dit leidt tot een nieuw, en zorgwekkend, dilemma. Bij optie 1 versnelt de politieke besluitvorming, ten koste van het democratisch proces (iets wat we tijdens de aanpak van de coronacrisis hebben gezien). Bij optie 2 vertraagt de politieke besluitvorming ​​ten koste van het probleemoplossend vermogen (ook dit hebben we tijdens de coronacrisis gezien). Aangezien beide opties kunnen leiden tot onvrede over het politieke systeem, is de keuze tussen deze opties een duivels dilemma.

Digitaliseringsstrategieën als oplossing?

Overheden over de hele wereld proberen te reageren op maatschappelijke versnelling, vooral via digitalisering, vaak zonder succes. In onze studie hebben twee landen geselecteerd die wel succesvol zijn met digitalisering: Denemarken en Nederland. Zo prijken beide landen hoog op internationale ranglijsten, bijvoorbeeld de E-Government survey van de Verenigde Naties. Door naar deze landen te kijken, proberen we te theoretiseren hoe digitalisering overheden kan helpen zich aan te passen aan maatschappelijke versnelling.

Hoe dit te onderzoeken?

Hoe dit in de praktijk precies gebeurt, is een empirische vraag. Wij hebben voor de periode 2011-2019 in een reeks beleidsdocumenten—zoals regeringsverklaringen, Troonredes en beleidsdocumenten van relevante Ministeries—gezocht naar verwijzingen naar maatschappelijke versnelling en digitalisering aan de hand van een lijst van trefwoorden. Wat waren de belangrijkste probleemdiagnoses? Welke strategieën en factoren zouden succes kunnen verklaren?

We hebben een viertal indicatoren geconstrueerd. Ten eerste: bewustzijn en timing. Hiertoe zochten we in de beleidsdocumenten naar uitingen die blijk gaven van een zeker bewustzijn van maatschappelijke versnelling en stelden vast wanneer dit bewustzijn optrad. Het tweede en derde kenmerk waren motivatie, om te reageren op maatschappelijke versnelling, en de mate waarin bewustwording wordt vertaald naar nieuwe strategische doelen, denk aan speciale rapporten of andere strategische documenten. De vierde indicator was in hoeverre dergelijke strategische doelen worden omgezet in doelgerichte strategische beleidsacties, bijvoorbeeld via het instellen van speciale commissies en instanties of het toewijzen van specifieke taken aan ministeries.

Overeenkomsten en verschillen

Uit onze analyse, die we in onderstaande tabel samenvatten, kwamen zowel overeenkomsten tussen beide landen als verschillen naar voren.

IndicatorenDenemarken  Nederland
1. Bewustzijn en timingVroeg; maatschappelijke versnelling; netwerk samenlevingVroeg; maatschappelijke versnelling; trage democratie
2. MotivatieEfficiëntie van private en publieke sector; maatschappelijk vertrouwen; gelijkheidEfficiëntie; terrorisme; veiligheid; mobiliteit; zorg; vertrouwen
3. Nieuwe strategische doelenPluk vruchten van digitalisering; bereid burgers, bedrijven en ambtenaar voor en activeer hen voor een digitale samenlevingPluk vruchten digitalisering; wordt voorloper in Europa
4. Doelgericht, strategisch beleidVroege gecoördineerde actie gebaseerd op brede consensus en samenwerking tussen alle lagen van de overheid.Verschillende “silo’s”: nationaal, regionaal, lokaal en op Ministeries; pas laat (2018) gecoördineerde actie

Onze bevindingen rond bewustzijn en timing, bijvoorbeeld,laten zien dat regeringen digitalisering zien als een adaptieve reactie op de uitdagingen van maatschappelijke versnelling en het dilemma voor democratische probleemoplossing. Alleen via digitalisering zouden Denemarken en Nederland het door maatschappelijke versnelling veroorzaakte democratische dilemma kunnen aanpakken en hun weg als welvarende en dynamische maatschappijen kunnen vervolgen. Opvallend genoeg, en anders dan we hadden verwacht, kwam het vocabulaire over maatschappelijke versnelling en trage democratie expliciet terug in beleidsdocumenten

Theoretische verwachtingen: Snel handelen, staatscapaciteit & vertrouwen

Op basis van onze gevalsstudies hebben we drie theoretische proposities opgesteld voor vervolgonderzoek. Ten eerste: het tijdig stellen van strategische doelen en snelle strategische actie—iets wat we zowel in Denemarken als Nederlands zagen—zijn waarschijnlijk sleutelfactoren voor een succesvolle reactie. Ten tweede: een hoog niveau van staatscapaciteit, zoals in Denemarken en Nederland, is noodzakelijk. Uit vergelijkend onderzoek weten we dat staatscapaciteit een cruciale factor is voor elke succesvolle democratische probleemoplossing. Ten derde: de aanwezigheid van een hoog niveau van vertrouwen is noodzakelijk voor het omarmen van de voorgestelde verandering—die voortkomt uit de digitaliseringsstrategie—door het publiek.

Urgentie en handelingsperspectief nodig voor ondernemen van actie

Ten slotte blijkt uit onze gevalsstudies dat regeringen bezorgd zijn dat snelle technologische verandering, trage democratie en ontoereikende reacties van de publieke sector het vertrouwen van het publiek ondermijnen en daarmee een negatief effect hebben op democratische en bestuurlijke capaciteit en stabiliteit. Besluitvormers lijken daarmee een combinatie van urgentie tot verandering en een handelsperspectief (wat kunnen we doen?) nodig te hebben voor het ondernemen van actie.

Categorie: Uncategorized

Over de auteurs

Kees van Kersbergen
  • Sociale media links 
Barbara Vis
Barbara Vis is hoogleraar Politiek en Bestuur aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht en coördinator van de master Research in Public Administration and Organization Science. Sinds 2023 leidt zij het ERC-project RADIUNCE (www.radiunce.org) waarin in vier landen wordt onderzocht hoe politici reageren op verschillende vormen van onzekerheid (radicaal, oplosbaar).
Website: http://www.barbaravis.nl
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Reacties

  1. Ronald Heijman zegt

    05/06/2022 om 17:35

    Wikipedia: Digitalisering is de overgang van informatie naar een digitale vorm, dat wil zeggen in een vorm die gebruikt kan worden door elektronische apparaten zoals computers. De term kan betrekking hebben op de gegevens zelf, op de bijbehorende procedures of op de samenleving in het algemeen.
    De maatschappij kent vele verschillende snelheden:
    . tussen landen
    . tussen politieke systemen
    . van (toegepaste) wetenschap
    . van de politiek
    . van de industrie en tussen industrieën
    . tussen bevolkingsgroepen:
    . opleidingsniveaus
    . culturen en achtergronden
    . levensstijl en motivatie
    . generaties
    . digitalisering versus bovengenoemde sectoren

    Digitalisering zou o.a. snelheid, juistheid, kwaliteit, gemak, efficiency, doelmatigheid en de mens moeten dienen. Daar waar dit de uitkomst is, is digitalisering vooruitgang, daar waar niet, vaak een achteruitgang.
    Toch is de maat van succes niet de resultaten van digitalisering sec, an sich. We moeten het altijd afzetten tegen:
    . de concurrentie, maar niet alles bevindt zich in een concurrentieveld
    . de behoefte bij de gebruikers, maar niet iedereen is gebruiker
    . het nut, maar niet iedereen ervaart het nut
    . het gemak, maar niet iedereen ervaart het gemak
    . de menselijkheid, maar digitalisering heeft de neiging tot ontmenselijking
    . de negatieve effecten, maar niet iedereen wil de negatieve effecten zien
    . de schadelijke effecten, maar daartegen kan men zich soms niet (laten)
    beschermen
    . de wil tot digitaliseren van een enkeling ten opzichte van de confrontatie van
    velen met de digitalisering
    . de dictatuur van de digitalisering versus de vrijheidsdrang bij velen

    Mijn conclusie: digitalisering heeft de autonome neiging ons te overspoelen, zonder adequate bescherming van velen tegen alle mogelijke negatieve effecten. Dat zou qua snelheid gelijk moeten opgaan, dan zullen nut, de efficiency, effectiviteit, doelmatigheid, draagvlak en verdere ontwikkeling een extra impuls krijgen en een bijdrage leveren aan menselijk welzijn . Zo niet dan zal de reeds ontstane tweedeling op dit punt versterkt worden en bijdragen aan menselijk ongeluk voor velen en welvaart voor enkelen.
    Digitalisering is ontsproten uit de neoliberale geest van winstmaximalisatie. Breng te geest terug in de fles van toekomstig menselijk welzijn.

    Login om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Identiteitspolitiek: wat politiek is voor de een, is persoonlijk voor de ander

Nieuwe partij van afsplitsers, oud verschijnsel

Grappig of niet? Waarom mensen zo verschillend reageren op politieke satire

Podcast

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Episode 130 – Countdown to Extinction (UK edition), with Rob Ford

It's time for our UK election preview with our old pal Rob Ford (University of Manchester). Are the … [Lees verder...]

Populisme

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de PVV

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in