• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Martin Sommer heeft zijn huiswerk niet gedaan: Politicologen en de omslag van 2002

door Tom van der Meer 18/11/2015 5 Reacties

Afgelopen weekend kwam Martin Sommer (Volkskrant, paywall) tot een inzicht. De huidige politiek en de opkomst van de PVV in de peilingen, kan je niet alleen verklaren met verwijzing naar economische tegenstellingen. Je zou kunnen zeggen dat hij er wat laat bij is. Het is immers 2015, terwijl de omslag al in 2002 plaatsvond. Maar opvallender is dat Sommer stelt dat Nederlandse politicologen pas in 2008 (!) tot deze realisatie zijn gekomen. Sommers grote uitspraken tonen vooral een gebrek aan kennis van de Nederlandse politicologie. Hij heeft zijn huiswerk niet gedaan.

 

Nederlandse politicologen en de omslag van 2002

Sommer stelt: “Pas in 2008 (!) verscheen het baanbrekende artikel van de politicologen Aarts en Thomassen over ‘een nieuwe dimensie in de Nederlandse politiek’”. Het inderdaad uitstekende artikel van Aarts en Thomassen [paywall] kan ik iedereen aanraden. Het geeft een integrale analyse van kiezersprioriteiten, -opvattingen, -posities, en -gedrag vanaf 1989. Maar laten we niet doen – zoals Sommer suggereert – alsof Nederlandse politicologen pas sinds 2008 hierover schreven.

Al in 1997 merkten de Leidse kiezersonderzoekers Irwin en Van Holsteyn dat het thema immigratie vanaf 1994 een van de belangrijkste thema’s was geworden onder kiezers. Het belang van dit thema onder kiezers en in campagnes in 2002 werd in 2003 en 2004 in zeker drie artikelen – door Van Praag (UvA), door Kleinnijenhuis et al (VU), en door Van Holsteyn (UL)  – herhaald.

De Leidse politicoloog Andeweg (UL) waarschuwde al in 2000/2001 voor het risico dat een consensusdemocratie met een brede coalitie (zoals Paars tussen 1994 en 2002) ruimte bood voor de opkomst van populistische partijen, doordat coalitiepartijen zouden worden gedwongen naar het midden op te schuiven. Deze voorspelling sprak hij al uit voordat Pim Fortuyn zich in augustus 2001 verbond aan Leefbaar Nederland en een serieuze factor werd in de aankomende verkiezingen.

Dat er in 2002 daadwerkelijk een omslag had plaatsgevonden en de partijcompetitie wezenlijk van structuur was veranderd, toonden Huib Pellikaan (UL), Sarah de Lange en ik (beiden nu UvA) en ik in 2003 in Acta Politica op basis van inhoudsanalyse van partijprogramma’s (zie ook dit Nederlandstalige hoofdstuk van Pellikaan in het Jaarboek 2002 van het Documentatiecentrum voor Nederlandse Politieke Partijen). We laten zien dat de Paarse regeringen ethische tegenstellingen overbodig maakten, doordat het CDA niet bereid bleek om het ethisch beleid van Paars wezenlijk terug te willen draaien. In plaats daarvan signaleren we de opkomst van een nieuwe politieke dimensie: die tussen multiculturalisme en monoculturalisme. Figuur 1 toont de posities van partijen in 2002 op die dimensie. Opvallend is dat de VVD op het verkiezingscongres van 2002 grote aanpassingen doorvoerde op juist de culturele dimensie in de hoop nog te kunnen concurreren met de LPF.

Figuur 1

In 2007 verscheen bovendien een vervolgstudie die de theoretische verklaring nader uitwerkt: doordat onder Paars 2 (met een cultureel gematigde VVD onder Dijkstal als vervanger van de uitgesproken Bolkestein) een wezenlijke oppositie binnen het parlement nagenoeg ontbrak, zeker op rechts, ontstond er ruimte voor oppositie van buitenaf. Pas vanaf 2002 sloten de prioriteiten van Nederlandse kiezers weer aan op het aanbod van partijen.

 

Ivoren toren?

Er waren, kortom, ook al voor 2008 meer dan genoeg artikelen over de dimensionele omslag van 2002. Dat waren bovendien ook niet de meest obscure artikelen, zo bevestigt Google Scholar. Verschillende van de zojuist aangehaalde studies zijn bovendien Nederlandstalig. En andere zijn via onder meer opiniestukken en lezingen wel degelijk verspreid. Het stuk van Pellikaan et al. uit 2003 had nog voor publicatie al geleid tot stukken in Trouw, op nederlandkiest.nl, en tot een uitgebreid artikel in de Groene Amsterdammer. Alle informatie lag – Nederlandstalig – voor het oprapen.

Maar dat Sommer de artikelen niet gelezen heeft, betekent niet dat ze niet bestaan.

 

Kiezers zijn gaan kiezen

Sommer beweert ook dat tot 2008 ‘geringschattend’ is gedaan over onberekenbare, grillige kiezers. Dat klopt, althans als hij het heeft over columnisten en opiniemakers. Elsevier-hoofdredacteur Joustra noemde kiezers in 1994 ‘ballonnetjes die in de wind dansen’. Arnold Heertje, Bram Peper en Lennart Booij schreven in 2002: ‘Het is al jaren duidelijk dat de kiezers op drift zijn’. Socioloog Schuyt meende: ‘De Nederlandse kiezers lijken wel stuifzand. Ze waaien, met het geringste zuchtje wind, alle kanten op.’

Maar dit ging na 2008 net zo hard door. Hans van Mierlo (D66) liet in 2009 in Vrij Nederland optekenen: ‘De kiezers doen maar wat. Die pakken elke trein die voorbij komt en er een beetje leuk uitziet’. Wim Deetman (CDA) zou in 2011 de kiezers ‘emotioneel, irrationeel, of intuïtief’ hebben genoemd. En Alexander Pechtold (D66) stelt: ‘de kiezer vindt steeds vaker dat hij de laatste keer zélf geen gelijk had’.

De neerbuigendheid die uit deze uitspraken blijkt is enorm. Dat kiezers dat hun werk zijn gaan doen lees je maar zelden. Jacques Thomassen concludeerde in 2010: ‘het is niet goed of het deugt niet: de kiezer is gaan kiezen’ en ‘Kiezers willen met hun stem invloed uitoefenen op het overheidsbeleid en niet zozeer hun vertrouwen uitspreken in deze of gene politicus of politieke partij’. Onderzoek van UvA-politicologen (waaronder ikzelf) uit 2011 toont dat de meeste kiezers twijfelen tussen twee of drie partijen die ideologisch dicht bij elkaar liggen op economisch en/of cultureel gebied, en dat veranderlijk kiesgedrag een teken is van emancipatie.

Blijkbaar is die boodschap nog onvoldoende doorgedrongen.

Filed Under: Kiezers en publieke opinie, Politieke partijen Tagged With: sommer

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. Bob Lagaaij says

    18/11/2015 at 08:27

    Vooropgesteld: ik lees Martin Sommer graag en vrijwel altijd met instemming. Maar dit scherp geschreven stuk – goed onderbouwd bovendien – zaait twijfel aan zijn Vrij Uitzicht van afgelopen zaterdag.

    Log in om te reageren
  2. Herman van de Werfhorst says

    18/11/2015 at 12:51

    Ik mis Middendorp, Ideology in Dutch Politics, ik dacht 1986. Dat is dus nog eerder dat de politieke ruimte in een sociaal-economische en sociaal-culturele dimensie werd ingedeeld.

    Log in om te reageren
  3. Cas Mudde says

    18/11/2015 at 15:27

    Ik dacht ook aan Middendorp, al was dat op zich een andere dimensie dan de autoritair-libertair (GAL-TAN) dimensie die vooral aan immigratie is gekoppeld.

    Log in om te reageren
  4. Roy Kemmers says

    18/11/2015 at 19:45

    Goed punt!
    Ik dacht aan Hanspeter Kriesi, met zijn boek uit 1993 over NL. Ben de titel even kwijt. Had ook een assenstelsel met groot gat (dwz geen partijen) in de cultureel-rechtse hoek.

    Log in om te reageren
  5. Tom van der Meer says

    18/11/2015 at 19:48

    Ik heb politicologen als Middendorp en Kriesi niet genoemd, omdat ik ze niet expliciet in verband kon brengen met de omslag van het partijstelsel in 2002; althans niet op dezelfde manier zoals de andere auteurs/onderzoeken daar in tamelijk directe zin betrekking op hebben.
    Ik had in een draft-versie van het stuk nog een uitvoerige paragraaf met varianten van de culturele dimensie die aan 1997-2007 vooraf gingen in Nederland, en varianten ervan in andere landen. Maar uiteindelijk heb ik dat geschrapt, omdat het te veel af zou leiden van mijn hoofdpunt in deze tekst.

    Log in om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Aflevering 75 – Het minimumloon en de lagelonenindustrie, met Saskia Boumans en Nuna Zekić

Gemeente Steenbergen voert flutenquête uit om draagvlak over asielzoekers te meten

Aflevering 85 – ‘Hot politics’, met Bert Bakker, Gijs Schumacher en Matthijs Rooduijn

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Aflevering 94 – De ‘Heilige Alliantie’ tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechts, met Sander Rietveld

Mijn gast van vandaag is Sander Rietveld, politicoloog en onderzoeksjournalist bij Zembla. Sander … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in