Met enige regelmaat gooit men bij de PvdA knuppels in hoenderhokken. Dit maal was oud-voorzitter Felix Rottenberg aan de beurt. Samsom – de “bedrijfsleider van het kabinet” – zou plaats moeten maken voor de meer geschikte Asscher. Het lijkt soms alsof dit soort reuring vaker voorkomt bij links (met name de PvdA en niet de SP) dan bij rechts. Althans, in geval van hommeles bij de sociaaldemocraten word ik regelmatig gebeld door journalisten met de vraag: wat is het toch met de PvdA, waarom is daar altijd gedoe? Is er meer reuring bij linkse partijen? Is er iets eigens aan linkse partijen qua organisatie, ideologie of karakter dat ervoor zorgt dat daar meer reuring is dan bij de rechtse partijen?
Er zijn studies (bijvoorbeeld hier) die in kaart brengen hoe vaak politici zich negatief over hun partijgenoten uitlaten in de media. Naar mijn weten wordt daar niet gekeken naar links/rechts verschillen. Dus ik kan de vraag niet direct beantwoorden. Wel kunnen we kijken naar andere factoren die sterk samenhangen met reuring namelijk: hoe vaak wisselt een partij van leider, hoe actief is het partij congres, en hoe vaak wijken partijpolitici af van het standpunt van hun partij. Is links anders dan rechts op deze factoren?
1. In een studie naar partijleiders in Angelsaksische landen vinden Andrews and Jackman dat linkse partijleiders niet meer risico lopen om afgezet te worden dan rechtse partijleiders (link). In een studie van mij en Laurenz Ennser-Jedenastik komen wij tot dezelfde conclusie, alleen maken wij gebruik van een grotere steekproef van zowel West-Europese, Angelsaksische en Oost-Europese partijleiders. In deze analyse maken we ook onderscheid tussen radicaal-links en centrum-links.
2. De PvdA-partijcongressen staan bekend als bijzonder lawaaiig in Nederland. Tegenwoordig komt het lawaai meer van applaus dan van gemor. Er is weinig systematisch bekend over partijcongressen. Linkse partijcongressen hadden over het algemeen meer sprekers en meer inspraak dan congressen van rechtse partijen. Dit verschil lijkt tegenwoordig kleiner te zijn geworden.
3. In een studie tezamen met Christian Elmelund-Praestekaer vinden wij dat linkse politici gemiddeld meer afwijken van de partij positie dan rechtse politici.Dit verschil is echter heel klein en verdwijnt als je controleert voor de prestaties bij de laatste verkiezingen. Centrum-linkse politici (niet radicaal-linkse) stemmen ook vaker tegen de partijlijn dan rechtse politici. Dit effect blijft ook overeind als je controleert voor prestaties in de peilingen en bij de laatste verkiezingen. Qua stemgedrag wijken linkse partijen dus systematisch af van rechtse partijen en radicaal-linkse partijen.
Wat dit verklaart valt moeilijk te zeggen. Linkse partijen – en de PvdA in het bijzonder – waren vroeger anders georganiseerd dan andere partijen [meer leden, meer structuren, meer zeggenschap]. Dat verschil is tegenwoordig een stuk kleiner. Wellicht ligt het in de persoonlijkheid van de sociaaldemocraat. Caprara en Zimbardo rapporteren dat de sociaaldemocratische politicus (en stemmer) lager scoort dan rechtse politici op de persoonlijkheidseigenschap conscientiousness (link). Deze eigenschap is o.a. geassocieerd met plichtsbesef. Dat is kennelijk een stukje lager op links.
[Noot: Verwijzingen ontbreken indien het resultaten betreffen uit nog ongepubliceerd onderzoek van mijzelf. Stuur me gerust een bericht als je alvast iets wil lezen.]
Zou het verschil niet eerder liggen in het zelfbeeld een missie te hebben?
Missionaire personen hebben niet de neiging zich al te veel gelegen te hebben aan andersdenkenden, ook niet als de verschillen op de keper beperkt zijn.
Dat zou neerkomen op mensen zich a priori die niet geheel kunnen vinden in de algemene partijprincipes, maar omwille van de machtsbundeling hun lidmaatschap continueren.
Dit is nmm ook een factor bij de versplinteringen op modern rechts – mogelijk een gevolg van een centrumelite die zich meer en meer vastbijt in een vaste koers.
Naast de genoemde eigenschappen van de partij en haar partijleden zal ook meespelen dat de PvdA een moeilijke positie heeft in het electorale krachtenveld. Er is altijd een groot deel ontevreden. Veel actieve partijleden zijn GroenLinksig, veel (potentiele) kiezers meer SP/PVV/50+. De kabinetsleden lijken dat laatste te beseffen. Partij fluitte kabinet terug b.v. bij strafbaarstelling illegaliteit, maar kiezers vonden het in meerderheid prima.