Meer dan tien kinderdagverblijven in de provincie Noord-Brabant blijken kinderen te weigeren als hun ouders aangeven principieel tegen inenten te zijn. In de berichtgeving door onder andere Omroep Brabant wordt gesteld dat dat wettelijk niet is toegestaan. Echter, noch de Wetgever noch de Rechter heeft zich over deze vraag uitgesproken, dus het is helemaal niet duidelijk of het mag of niet.
Juridisch limbo
Duidelijkheid ontstaat pas als een geweigerde ouder naar de rechter stapt, of als de Wetgever actie onderneemt. Dat laatste is de opzet van het wetsvoorstel van D66 kamerlid Rens Raemakers, dat regelt dat opvangcentra niet-ingeënte kinderen mogen weigeren. Eind maart heeft de Raad van State echter een kritisch advies gegeven over dit wetsvoorstel. De Raad schrijft dat het wetsvoorstel mogelijk overbodig is: kinderopvangcentra zijn private ondernemingen die geen wettelijke bevoegdheid nodig hebben om voorwaarden te stellen aan welke ouders zij hun diensten verlenen.
Welk doel moet een uitsluiting nastreven?
Ook zonder de voorgestelde wetswijziging hebben kinderopvangcentra dus een zekere vrijheid om kinderen te weigeren. Zij worden daarin wel begrensd door onder meer het recht op gelijke behandeling. De Raad van State vraagt zich openlijk af of het in het wetsvoorstel geformuleerde doel, het wegnemen van zorgen bij ouders, wel zwaar genoeg weegt om kinderdagverblijven het recht te geven ongevaccineerde kinderen te weigeren. Daarnaast stelt de Raad dat het praktisch nut van de voorgestelde wet beperkt is. Een ziekte als mazelen kan ook in de opvang geïntroduceerd worden door een kind dat weliswaar deelneemt aan het Rijksvaccinatieprogramma, maar nog te jong is voor de mazelenvaccinatie. Dit is ook relevant voor de kinderdagverblijven die nu ongevaccineerde kinderen weigeren: ze bieden eigenlijk alleen maar schijnveiligheid voor vaccinerende ouders. Zolang de vaccinatiegraad te laag is, is de kans op een uitbraak van mazelen – ook binnen de kinderopvang – reëel.
De Raad stelt nadrukkelijk dat het maatschappelijke probleem primair ligt in de daling van de vaccinatiegraad. Het middel van uitsluiting van ongevaccineerde kinderen wordt wel proportioneel geacht als het doel is om die vaccinatiegraad weer op peil te brengen. De Raad verwijst hierbij expliciet naar de door de WHO genoemde vaccinatiegraad van 95%. Kortom: De Raad vindt het middel van uitsluiting van ongevaccineerden te ingrijpend als het doel van de wetgeving slechts is om zekerheid te geven aan ouders. De Raad acht het wel proportioneel – en dus gerechtvaardigd – als het doel van de wetgeving is om de vaccinatiegraad op niveau te krijgen. In de Memorie van Toelichting bij het D66-wetsvoorstel wordt gesuggereerd dat de maatregel ‘kan helpen om de vaccinatiegraad te verhogen’, maar deze suggestie wordt verder niet onderbouwd.
Procederende niet-vaccineerde ouders maken nu serieuze kans om te winnen
Uit dit advies van de Raad van State vallen drie conclusies te trekken. Ten eerste over de kinderdagverblijven die nu al kinderen van niet-vaccinerende ouders weigeren. Indien deze ouders een rechtszaak aanspannen, staan zij, dankzij de uitspraak van de Raad eigenlijk heel sterk. Het middel (weigering van kinderen die niet aan het RVP deelnemen) is immers te zwaar, of zelfs ongeschikt, om het beoogde doel (zorgen van andere ouders wegnemen, en jonge, nog ongevaccineerde kinderen te beschermen) te bereiken. Het kinderdagverblijf dat weigeraars niet toelaat, verkleint wellicht de kans op een uitbraak, maar blijft nog steeds kwetsbaar voor mazelen. De veiligheid die gesuggereerd wordt, is maar schijn.
D66 voorstel biedt slechts schijnveiligheid
De tweede conclusie is dat wanneer het wetsvoorstel van D66 wordt aangenomen, dit ook slechts schijnveiligheid biedt. Zolang de vaccinatiegraad laag is, blijft er een reëel risico bestaan dat mazelen worden geïntroduceerd op een kinderopvangverblijf – zelfs daar als voorwaarde wordt gesteld dat kinderen deelnemen aan het Rijksvaccinatieprogramma. Erger nog: als vaccinerende ouders kunnen kiezen voor een kinderdagverblijf waar ongevaccineerden worden geweigerd, zullen er ook kinderdagverblijven zijn waar de eis niet geldt, en waar alle kinderen van weigeraars en twijfelaars bij elkaar komen te zitten. Een besmettelijke ziekte kan daar ongehinderd toeslaan, en zich vervolgens ook verder in de samenleving verspreiden.
Politiek moet nu betere maatregelen nemen…
Een derde conclusie is daarom dat regering en Tweede Kamer hun aandacht veel beter kunnen richten op wetgeving waarin deelname aan het Rijksvaccinatieprogramma als toegangsvoorwaarde wordt gesteld voor ieder kind op iedere kinderopvang. Wij hebben dit al eerder als passend beleid voorgesteld. Het zal, net als in bijvoorbeeld Frankrijk en California, waar deze maatregel is ingevoerd of aangescherpt, leiden tot een duidelijke verhoging van de algemene vaccinatiegraad, en daarmee de kans op een uitbraak van mazelen, binnen Nederland en binnen de kinderopvangcentra, minimaliseren.
… en dat doen voor het te laat is
Toen we een jaar geleden met dit voorstel kwamen vonden sommigen het voorbarig en alarmistisch. Recente uitbraken zoals nu op een kinderopvang in Den Haag laten zien hoe snel een ziekte als mazelen om zich heen kan grijpen. Het is nog veel duidelijker in New York, waar in korte tijd 285 mensen zijn geïnfecteerd. Burgemeester de Blasio heeft nu de noodmaatregel afgekondigd dat mensen die in bepaalde postcodegebieden wonen en niet gevaccineerd zijn, verplicht zijn de BMR-vaccinatie moeten nemen, op straffe van een boete die kan oplopen tot afgerond 880 euro.
Voorzorgsbeginsel
De Nederlandse overheid moet niet wachten tot mazelen ook in Nederland nog vaker gaat uitbreken. Hier zou het voorzorgsbeginsel leidend moeten zijn: zodra de vaccinatiegraad onder een minimumgrens zakt moet de overheid vaccinatie in de kinderopvang verplicht stellen. In die zin is ons voorstel milder dan dat van de Blasio: principiële weigeraars hebben nog steeds de ruimte om af te zien van vaccinatie. Ze kunnen dan weliswaar geen gebruik maken van de diensten van de kinderopvang, maar worden voor hun keuze ook niet vervolgd of beboet.
Dit is tekenend voor de manier waarop gevestigde academici de ogen sluiten, voor maatschappelijke en politiek ontwikkelingen, en alle pijnlijke kwesties ontwijken. Hier wordt een managerial benadering voorgesteld, dat een gezamenlijk streven veronderstelt, om de samenleving keurig te ordenen. Dat streven is er niet, en is is ook geen oplossing voor het probleem van ongevaccineerde kinderen. We hebben hier te maken met twee groepen die handelen op basis van onverenigbare waarden, waarbij een compromis per definitie uitgesloten is.
Dat sommigen kinderen ziek worden, en anderen niet, is slechts het gevolg van de onderliggende sociale structuren en conflicten. Ziekte zelf is een biologisch gegeven, en voordat vaccinatie als handeling toegepast werd, was er ook geen sprake van het vaccinatie als beleidsoptie, of als keuze voor individuen. Pas nadat de werking van vaccinatie begrepen werd, begon de ideologisering van de keuze. Dat ging overigens snel, want weigeraars waren er vanaf het begin.
Instellingen zoals de Gezondheidsraad missen de historische, politieke, en filosofische kennis, om deze aspecten van vaccinatie te begrijpen. Dat geldt voor vergelijkbare adviesraden in de overige westerse landen, en het geldt ook bij overige bio-ethische kwesties, zoals abortus en euthanasie. Zulke instellingen hebben ook de neiging om zichzelf te isoleren van de maatschappij: ze praten uitsluitend met hoogopgeleiden en vakgenoten.
Het onvermogen van de overheid, om de standpunten van de anti-vaxxers te berijpen en aanvaarden, voedt vervolgens de polarisatie. Het is goed vergelijkbaar met de polarisatie rond bijvoorbeeld klimaat, energietransitie, parkeerbeleid, immigratie, en Islam. En in alle gevallen is voorspelbaar, dat de polarisatie uiteindelijk op geweld uitloopt, want er wordt simpelweg geen alternatief voor geweld aangeboden.
Deze redenering kan ik goed volgen maar geeft nog geen oplossing voor het probleem. Wat zou je willen voorstellen?
Er is geen oplossing. Dat is juist het probleem met het managersdenken van de Gezondheidsraad en vergelijkbare instellingen, ze willen het eigen onvermogen niet inzien. We blijven gewoon opgezadeld met het vaccinatie-probleem, en de polarisatie neemt toe, op dat terrein, en anderen. De polarisatie is op zijn beurt onderdeel van een breed historisch proces in Europa, dat onder andere het verval van consensus en gedeelde waarden omvat. De Gezondheidsraad kan de tij niet keren.
“Het onvermogen van de overheid, om de standpunten van de anti-vaxxers te be[g]rijpen en aanvaarden”
Wat zijn volgens jou dan die standpunten, en waarom moet de overheid die begrijpen?
Voor zover ik kan zien, zijn er meerdere groepen onder de hardcore antivaxxers. Je hebt de complotdenkers, zoals antisemiet Désirée Röver, die in vaccins een of ander sinister complot zien. Je hebt ook de homeopaten van de NVKP die nog steeds volhouden dat autisme een gevolg is van vaccinatie en vervolgens “therapie” aanbieden om dat te “genezen”. Er zijn er ongetwijfeld meer.
De grote groep van alle antivaxxers is bang gemaakt door de bovenstaande kern. Hun motivatie is angst die is aangepraat. In alle gevallen is die angst aangepraat door middel van leugens en pseudo-wetenschap.
De overheid hoeft antivax-opvattingen of aanhangers net zomin te aanvaarden als andere wetenschapsontkenners, zoals daar zijn klimaatontkenners, platte-aarders en Holocaust-ontkenners.
De overheid moet ervoor zorgen dat mensen hun kinderen weer (laten) vaccineren. De meest effectieve manier voor alle gedrag is door mensen in de geldbuidel aan te spreken. Dat kan indirect door toegang tot KDV onmogelijk te maken, en direct door op kinderbijslag te korten.
Daarnaast zou de overheid ook erop kunnen inzetten om de bronnen van de leugens en desinformatie te vervolgen en af te knijpen.