• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Nieuw Nederlands Nee? Wat zou een volgend EU-referendum ons brengen?

door Joost van Spanje 01/06/2014 4 Reacties

Hier volgt een gastbijdrage van Joost van Spanje, universitair docent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkt op dit moment aan een Veni-project, waarin hij onderzoekt in hoeverre de Nederlandse media bepaalde politieke partijen en hun kernideeën  doodzwijgen, ridiculiseren en stigmatiseren. 

 

Een nieuw EU-referendum. Eurosceptici hopen erop; eurofielen vrezen ervoor. Maar is dat terecht? Of zo’n referendum er ooit komt is twijfelachtig. Bovendien zou de uitslag sterk afhangen van de vraag die in dat referendum wordt gesteld. Of, preciezer: van wat kiezers beschouwen als de vraag die in dat referendum wordt gesteld. Een terugblik op het vorige EU-referendum, vandaag negen jaar terug, leert ons dat framing van die vraag de doorslag kan geven. En dat speelt eurosceptici niet per se in de kaart.

 

‘Nee’ leek onmogelijk

“Je kunt er donder op zeggen dat er bij het volgende EU-verdrag een referendum komt,” aldus Niesco Dubbelboer onlangs. In 2003 was Dubbelboer als PvdA-Tweede Kamerlid mede-indiener van het wetsvoorstel dat leidde tot het referendum over de Europese Grondwet. Destijds was een belangrijke reden voor het houden van een referendum de verwachte vergroting van het draagvlak voor de EU. Nadat de Nederlandse bevolking overweldigend ‘ja’ zou hebben gestemd, zoals de verwachting was. De Raad van State merkte destijds in zijn advies op dat Dubbelboer en zijn mede-indieners niet stil hadden gestaan bij de mogelijkheid dat het referendum zou ‘mislukken.’ Met een ‘nee’ hadden de drie Kamerleden domweg geen rekening gehouden.

Een blunder – maar minder onbegrijpelijk dan die lijkt. Een ‘Nee’ leek onwaarschijnlijk. De Grondwet bevatte geen radicale wijzigingen, maar bestond vooral uit bestaande verdragen. Ze genoot de steun van vijf partijen, samen goed voor 83% van de stemmen bij de meest recente Tweede Kamerverkiezingen. Bovendien stond Nederland bekend als pro-EU. Driekwart van de Nederlanders was voor EU-lidmaatschap, en 72% voor de euro. Bij Europese verkiezingen kregen pro-EU partijen steevast minstens 83%. Ook na de beslissing om een referendum te houden leek het lang een gelopen race. Acht maanden voor het referendum was volgens een peiling  73% van de Nederlanders vóór een Grondwet en 20% tegen. Vier maanden voor het referendum kreeg de Grondwet de steun van 82% in een Spaans referendum. Het Spaanse ‘sí’ was geen uitzondering. Meer algemeen hadden van de 39 eerdere keren dat er in een Europees land een EU-referendum was gehouden er liefst 29 in ‘ja’ geresulteerd.

 

Frame

Waarom dan een Nederlands ‘nee’? Van alle verklaringen die hiervoor zijn gegeven is voor een eventueel volgend referendum vooral van belang dat veel kiezers vóór sommige aspecten van de EU zijn maar tegen andere aspecten. Velen vreesden een Europese ‘superstaat,’ bedreiging van de Nederlandse cultuur, of toetreding van Turkije. Het lukte het ‘nee’-kamp om juist die aspecten centraal te stellen in de campagne. Voorstanders lieten het initiatief aan tegenstanders, die met een intensieve campagne het referendum frameden als een keuze voor of tegen zo’n ‘superstaat.’ Geconfronteerd met die keuze waren veel kiezers er snel uit: tegen! Cruciaal voor hoe kiezers de keuze interpreteerden was wellicht dat de ‘nee’-campagne maandenlang vrij spel had. Vanwege hun verdeelde achterban hadden de grote partijen er geen belang bij zich uit te spreken. De ongeorganiseerde ‘ja’-campagne speelde vooral in op angst, inclusief waarschuwingen dat een ‘nee’ de economische voorspoed en vrede zou bedreigen (zie ook hier).

Bij een volgend referendum kunnen voorstanders zich beter richten op inhoudelijke argumenten. Dat was waar de meeste kiezers zich in 2005 op baseerden. Weinig kiezers waren louter uit op het afstraffen van de regering. Volgens onderzoek van Kees Aarts en Henk van der Kolk zei slechts 2% van de kiezers vooral tegen de regering te hebben gestemd. In verscheidene studies (zie hier en hier) bleek stemgedrag veel minder sterk gerelateerd aan houdingen ten opzichte van de regering dan aan EU-houdingen. Het ging kiezers niet zozeer om de Grondwet. Die zal vrijwel niemand hebben gelezen. Van doorslaggevend belang, aldus onderzoekers, waren houdingen ten opzichte van de EU in het algemeen – net als bij veel EU-volksraadplegingen in andere landen. Dat zou bij een volgend EU-referendum heus niet anders zijn.

 

Ambivalentie

Hier komt framing om de hoek kijken. Die EU-houdingen zijn immers nog steeds ambivalent. Enerzijds zijn steeds meer Nederlanders tegen verdere integratie, en steeds meer voor terugdringing van ‘Brusselse invloed.’ Er is weinig waardering voor Europese instituties. In 2004 had 45% een positief beeld van de EU; afgelopen maart was dat nog maar 31%. Het percentage dat vertrouwen had in de EU was al laag in 2004 (49%) en is nu nog lager (41%). Dit terwijl het aantal kiezers dat de neiging heeft de EU te wantrouwen steeg (van 41% naar 50%). Hoewel de tevredenheid met de democratie in de EU iets toenam (van 44% naar 48%), is er een kritische houding ten opzichte van de EU, die de laatste tien jaar in het algemeen nog kritischer is geworden.

Anderzijds wil de overgrote meerderheid de euro houden en in de EU blijven. Net als tien jaar geleden. Steun voor de euro was in maart dit jaar met 74% minstens zo groot als eind 2004. Steun voor EU-lidmaatschap bleek even overweldigend (73%) als destijds – ook al is het aantal tegenstanders opgelopen tot 21%. Bovendien vindt al jaren zo’n 60% dat ons land profijt heeft gehad van lidmaatschap. Gezien deze ambivalentie is essentieel hoe een nieuw EU-referendum zou worden geframed. Hoewel framing ditmaal moeilijker zou zijn, kan het opnieuw beslissend blijken. Als kiezers ‘nee’ zien als rem op verdere bevoegdheidsoverdracht naar Brussel stemmen ze immers anders dan als ze ‘nee’ interpreteren als rem op economische samenwerking.

Als het ‘ja’-kamp dit inmiddels ook snapt, wordt een volgend referendum wèl spannend.

 

Voor nuttige opmerkingen bedank ik graag Kees Aarts, Henk van der Kolk, Paul Lucardie, Philip van Praag en Andreas Schuck.

Filed Under: Civil society, EU en internationaal Tagged With: campagne, europese unie, Framing, referendum

Over de auteur

Joost van Spanje
Joost van Spanje
Joost van Spanje (Veni, Vidi, ERC CoG) is hoogleraar Politics aan de Royal Holloway University of London. Zijn team doet onderzoek naar juridische maatregelen tegen anti-immigratiepartijen (in 21 Europese landen sinds 1965) en de effecten van die maatregelen op publieke opinie en stemgedrag. Verder onderzoekt Joost of en hoe nieuwe partijen in de media komen. Joosts boek "Controlling the electoral marketplace" (2017) gaat over electorale effecten van strategieen van gevestigde partijen tegen uiterst linkse en uiterst rechtse partijen (in 15 Europese landen sinds 1944).
Website: http://www.uva.nl/en/profile/j.h.p.vanspanje
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. AvatarJelke Bethlehem says

    01/06/2014 at 09:15

    Saris en Oberski (Access panels: a blessing – or a serious threat to political
    processes?
    ) zoeken de oorzaak van het Nee vooral bij de continue stroom (om de drie dagen) van niet-representatieve opiniepeilingen (van Maurice de Hond?), die elkaar steeds meer in negatieve zin versterkten. Is dit ooit uitgezocht?

    Log in om te reageren
    • Joost van SpanjeJoost van Spanje says

      06/06/2014 at 14:24

      Interessante studie! Zelf ken ik geen verder onderzoek hiernaar.

      Log in om te reageren
  2. AvatarValentijn Gilissen says

    01/06/2014 at 11:57

    Als ik vanuit mezelf praat, dan speelde er destijds zeker ook nog een ander soort ‘nee’. Ik heb toen ook tegen de Europese grondwet gestemd, terwijl ik helemaal niet negatief tegenover Europa of het idee van een Europese grondwet stond/sta. Maar ik was niet overtuigd van de indruk die ik van díe grondwet kreeg. Ik had wel degelijk door de tekst van het document heen gescand (of beschrijvingen van de inhoud), de indruk die ik kreeg was dat het om een product ging waar ik niet achter kon staan (ik weet niet meer waarom, sorry). Dus geen ‘nee’ tegen -een- grondwet, wel ‘nee’ tegen -die- grondwet. Ergens hoopte de idealist in mij toch op inhoudelijke herziening, verduidelijking, uitbreiding, wat dan ook… maar behalve een ‘bijdrage’ aan het geheel blokkeren van dat ding is me eigenlijk vooral van dat referendum bijgebleven dat ik mijn ‘nee’ door verschillende politici en media misbruikt heb zien worden alsof de nee automatisch een nee tegen Europa zou zijn – en deze reacties, dat werd bij mij juist een bron van ontevredenheid met de Nederlandse politiek!

    Log in om te reageren
    • Joost van SpanjeJoost van Spanje says

      06/06/2014 at 14:28

      Beste Valentijn, bedankt voor je reactie. Als er meer Nederlanders denken zoals jij kan het met de uitslag van een eventueel volgend EU-referendum nog alle kanten op – kan nog heel interessant worden!

      Log in om te reageren

Geef een reactie Antwoord annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Bron: https://www.flickr.com/photos/78392295@N06/40674551401 (CC-BY 2.0)

“Als je meedoet moet je ook voor het hoogste ambt gaan”. Sigrid Kaag als kandidaat-premier

Luisteren politici naar burgerparticipatie?

Over nationalisme en narcisme – Hot Politics Lab Online Sessie 12 met Chris Federico

Podcast

Aflevering 92 – Het kabinet-Rutte III treedt af, met Tom Louwerse en Tom van der Meer

Het kabinet-Rutte III is afgetreden vanwege het zogenaamde toeslagenschandaal. De Belastingdienst, … [Lees verder...]

Episode 91 – Coup, insurrection, or what? with Abbey Steele

Last Wednesday an armed mob attacked and occupied the U.S. Capitol Building where both houses of … [Lees verder...]

Episode 90 – The Nightmare Before Brexit, with Rob Ford

Who else to turn to for our Christmas Special than our old pal Rob Ford (University of Manchester). … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: FVD

Op 17 maart zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie ga ik aan de hand van een … [Lees verder...]

Aflevering 87 – De crisis bij Forum voor Democratie, met Sarah de Lange en Léonie de Jonge

Deze aflevering staat in het teken van de crisis bij Forum voor Democratie. Waarom ontplofte juist … [Lees verder...]

Corona en radicaal-rechts populisme: einde van een tijdperk?

Betekent de coronacrisis het begin van het einde van het radicaal-rechtse populisme in Europa? Deze … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2021 StukRoodVlees

Copyright © 2021 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in