Twee weken geleden schreef ik hier dat het een mythe is dat de kiezer steeds negatiever over immigratie is geworden. Het tegendeel is het geval: gemiddeld genomen zijn mensen in West-Europese landen juist positiever geworden over de multiculturele samenleving. Een aantal lezers plaatste een terechte kanttekening bij deze resultaten: het gaat hier om gemiddelden, dus het is mogelijk dat de bevindingen gedreven worden door een toename in slechts een beperkt aantal landen of onder bepaalde groepen burgers.
Dit lijkt niet het geval. In Figuur 1 hieronder heb ik een onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen op basis van opleidingsniveau, leeftijd, geslacht en religiositeit. Het eerste dat opvalt in de grafiek linksboven is dat hoger opgeleiden veel positiever zijn over immigranten dan mensen met een midden- of lagere opleiding. Uit de figuur blijkt ook dat alle drie de groepen positiever zijn geworden over immigranten. Hetzelfde geldt voor verschillende leeftijdscategorieën. Ouderen zijn het negatiefst over immigranten. Tussen jongeren en mensen tussen de 26 en 64 zijn er nauwelijks verschillen. Ook zijn er nauwelijks verschillen tussen mannen en vrouwen en religieuzen en niet-religieuzen. En ook hier geldt weer: alle groepen zijn positiever geworden over immigranten. (Hetzelfde vind ik overigens als ik een onderscheid maak op basis van inkomen of de plek waar mensen wonen [grote stad, kleine stad, dorp/platteland], hier niet weergegeven.)
Figuur 1: Gemiddelde opvatting over immigranten (op een schaal van 0 (migranten maken [land] minder goede plek om te leven) tot 10 (migranten maken [land] betere plek om te leven) in 10 West-Europese landen. Bron: European Social Survey.
In Figuur 2 heb ik de gemiddelden voor alle 10 de meegenomen landen afzonderlijk weergegeven. In Zweden is men duidelijk het positiefst over immigranten. In alle rondes van het onderzoek scoren de Zweden gemiddeld het hoogst. Het negatiefst is men in België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Als we naar de ontwikkeling over de tijd kijken blijkt opnieuw dat men in ieder land tussen 2002 en 2016 positiever is geworden over immigranten. Dit geldt vooral voor België, het VK, Nederland en Noorwegen. Een belangrijke aantekening hierbij is wel dat de toename van de gemiddelde score in Zwitserland en Zweden heel beperkt is en statistisch niet significant. Bovendien is men in Zweden tussen 2014 en 2016 zelfs negatiever geworden. In geen enkel land is men over de hele periode gemiddeld echter negatiever geworden.
Figuur 2: Gemiddelde opvatting over immigranten (op een schaal van 0 (migranten maken [land] minder goede plek om te leven) tot 10 (migranten maken [land] betere plek om te leven) in 10 West-Europese landen. Bron: European Social Survey.
Dit alles betekent natuurlijk niet dat geen enkele groep negatiever is geworden over immigranten. Misschien zijn groepen mensen die al behoorlijk negatief waren nóg negatiever geworden. Dat kan ik helaas niet onderzoeken op basis van deze gegevens. En zoals ik eerder schreef zijn politieke partijen wel degelijk naar rechts geschoven op dit vlak. Ik kan me ook voorstellen dat dit geldt voor het publieke debat in de media.
Desalniettemin is het belangrijk vast te stellen dat veel groepen mensen – in tegenstelling tot het heersende beeld – gemiddeld gezien positiever zijn geworden over de multiculturele samenleving.
Matthijs Rooduijn heeft zijn conclusie niet uit de data gehaald, want er is niets gevraagd over de ‘multiculturele samenleving’. Hij gebruikt deze vraag uit de European Social Survey:
Maar ook as we dat terzijde leggen, en de conclusie beperken tot de antwoorden op de gestelde vraag, dat klopt er iets niet. Matthijs Rooduijn ziet een trend richting ‘positiever zijn over immigranten’. Maar waarom zien we dat nergens terug in de media, de politiek, en de cultuur? Wat we wel zien, is een stroom van negatieve berichten in de media, een aanhoudend verharding van de standpunten bij de mainstream-partijen, en een steeds agressievere sfeer op de sociale media.
Wat ook opvalt, en dit is misschien een deel van de verklaring, is dat de immigratie steeds meer verweven raakt met identiteit, waarden, religie en levensbeschouwing. Een voorbeeld is dat PEGIDA, opgericht om het Avondland van de islamisering te redden, dat inmiddels doet door zich te verkleden als Zwarte Piet. Nog een voorbeeld: tegenstanders van de immigratie zijn vaak ook tegenstanders van ‘de Grachtengordel’, in het VK van de ‘metropolitaan elite’. Kortom, het loopt allemaal door elkaar, en daarom kan de specifieke vraag in de ESS nooit een volledig beeld geven.
Een waarheidsgericht onderzoek zou een beter beeld geven. Uiteraard moet dat zonder politiek correctheid: je moet vragen stelt over de feitelijke onderwerpen. Zo lijkt het mij belangrijk om mensen te vragen, of ze de moslims willen vergassen. Bij ophef op de sociale media over immigratie/Islam/terrorisme, komt deze optie altijd langs. Er wordt echter nooit onderzocht of mensen dat echt willen, en hoeveel. Mijn inschatting is dat 1% tot 3% van de bevolking daadwerkelijk voorstander is, van het doden van alle volwassen moslims. Als wetenschappers zulke vragen durven stellen, dan krijgen ze een beter beeld van de verhoudingen in de samenleving.
quote: “Maar waarom zien we dat nergens terug in de media, de politiek, en de cultuur?”
Zo rond de opkomst van Fortuyn hoorde je ook het verwijt dat ‘de mainstream-media’ en de politiek niet doorhadden wat in de samenleving speelde.
Met de juiste statistische methodes kun je uit een ogenschijnlijke ruis al identificeren dat men gelijkgestemd is, pas als een kritische massa bereikt is wordt het ‘voor iedereen’ duidelijk zichtbaar, zie:
https://www.youtube.com/watch?v=5v5eBf2KwF8
De grap is, dat dit artikel op zichzelf een ‘nudge’ is, wellicht één van de eerste ‘mainstream’-nudges de andere kant op, richting kritische massa?
Enkele politicologen zijn blijkbaar bezig, om uit deze en vergelijkbare onderzoeken, een verhaal te destilleren dat er in Europa haast geen xenofobie en racisme te vinden zijn, want het is allemaal de schuld van de politici en de media, enzovoort. Zie bijvoorbeeld deze tweet van Tarik Abou-Chadi (@tabouchadi) …
Dat getuigt van een onethische houding: het aanwenden van onderzoek om het bestaan van racisme, en vooral xenofobie, te ontkennen.
Als dezelfde politicologen ook weigeren om de agressie tegen migranten, allochtonen, en specifieke minderheden te onderzoeken, vind ik hun motieven dubieus. Het voorbeeld dat ik boven noemde is hier relevant: een deel van de bevolking wil de moslims vergassen, maar dat zie je nooit vermeld in onderzoek naar de houding van de burgers. De ESS meet het zeker niet. We weten uit historische voorbeelden dat als het tot een pogrom of lynchpartij komt, een aanzienlijk deel van de bevolking (ook vrouwen) bereid is tot actieve deelname. Onder de oppervlakte is dus veel te vinden, maar niemand wil ernaar kijken, blijkbaar.
Beste Paul Treanor,
Wat betreft je opmerking dat ik eigenlijk niets over de multiculturele samenleving kan zeggen: fair enough. Ik kijk alleen naar een specifieke opvatting over immigranten hier. Prima dat je me aanspoort om mijn bevindingen niet te ver te generaliseren.
Maar dan moet je zelf ook precies redeneren. Ik zeg niet dat er nergens xenofobie en racisme te vinden zijn. En Tarik Abou-Chadi zegt dat ook niet. We zeggen alleen dat (verschillende groepen) burgers gemiddeld niet sterker anti-immigratie zijn geworden. Dat is heel wat anders.