Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een aantal grafieken in op de kiezers van de verschillende partijen die bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen zetels hebben gehaald. Daarnaast kijken we naar Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt. Wat zijn de sociaal-demografische kenmerken en de opvattingen van de kiezers van deze partijen? Vandaag deel 5: ChristenUnie en SGP.
ChristenUnie en SGP vormen een bijzonder paar. In sommige opzichten zijn deze partijen sterk verwant. Zo nemen ze allebei het geloof in God en de Bijbel als basis voor hun politiek. Het zijn de enige partijen in Nederland die naar de Bijbel verwijzen in hun programma of daar zelfs uit citeren. Het is in die zin niet raar dat de SGP zegt in de eerste plaats met de ChristenUnie te willen samenwerken.
Maar in de dagelijkse politiek staan ze soms mijlenver uit elkaar. De ChristenUnie liet het kabinet vallen over familiehereniging, terwijl de SGP juist een strenger migratiebeleid wil. De ChristenUnie wil grote stappen nemen om het klimaat te beschermen. De SGP benadrukt dat klimaatbeleid “haalbaar en betaalbaar” moet zijn. De SGP zit in het Europees Parlement in de fractie van Europese Conservatieven en Hervormers. Daar zitten ze samen met radicaal-rechtse partijen zoals de Alternative für Deutschland (AfD), de Fratelli d’Italia (FdI) van premier Giorgia Meloni en de Recht en Rechtvaardigheidspartij (PiS) uit Polen. De ChristenUnie zat tot een paar jaar geleden ook nog in deze fractie, maar voelde zich er door het sterke radicaal-rechtse geluid niet meer thuis en stapte er uit. Binnen de SGP is discussie over mogelijke samenwerking met FVD. Voor de ChristenUnie is dergelijke samenwerking niet aan de orde.
Er bestaan veel vooroordelen over de twee partijen: dat ChristenUnie-stemmers gedoopte GroenLinks’ers zijn. Of dat de SGP een partij is van mannenbroeders. Wat is hier van waar? Hieronder een overzicht op basis van data van het LISS-panel. We richten ons op de mensen die tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 op deze partijen hebben gestemd, en vergelijken deze ChristenUnie- en SGP-stemmers telkens met andere kiezers.
Zoals Figuur 1 laat zien spreken de SGP en de ChristenUnie allebei een religieus electoraat aan. In een land dat dominant seculier is – een grote meerderheid beschouwt zich als niet of nauwelijks religieus in deze survey – zijn de SGP en ChristenUnie-kiezers voor meer dan 80% religieus.
Die religieuze opvattingen hebben ook gevolgen voor standpunten op concrete morele thema’s. Dit geldt bijvoorbeeld voor abortus, euthanasie, de transgenderwet, vrouwenemancipatie, en gelijkberechtiging van homo’s, lesbiennes en biseksuelen. Als voorbeeld kijken we in Figuur 2 naar euthanasie. We zien hier een opvallend patroon. De ruime meerderheid van Nederlanders wil dat euthanasie legaal is. Een even grote meerderheid van SGP-stemmers wil dat euthanasie verboden wordt. Bij de ChristenUnie haalt geen van deze alternatieven (wel, niet neutraal) een meerderheid. De SGP- en ChristenUnie-stemmers zijn daarmee conservatiever dan de rest van Nederland. De SGP-stemmer is echter nog veel conservatiever dan de ChristenUnie-stemmer.
Tot 2006 konden vrouwen geen lid worden van de SGP, en nog steeds is de SGP principieel tegen vrouwenkiesrecht. In het beginselprogramma staat: “De opvatting van het vrouwenkiesrecht voortkomend uit een revolutionair emancipatiestreven, strijdt met de roeping van de vrouw.” Dat volgt uit hoe de SGP de Bijbel interpreteert. In hun visie is de man het hoofd van de vrouw, zoals Christus het hoofd van de man is (1 Korinthiërs 11:3).
De ChristenUnie heeft op dit moment een volledig vrouwelijk leiderschap: de voorzitter, vicepremier, fractievoorzitters in de Tweede Kamer, Eerste Kamer en Europees Parlement zijn allemaal vrouwen. Opvallend genoeg is dit niet terug te zien in het electoraat van de partijen. Zoals Figuur 3 toont: beide partijen hebben meer vrouwelijke dan mannelijke kiezers. Dat zoveel vrouwen SGP stemmen wordt door de partij gedoogd. In het beginselprogramma staat: “De vrouw zij in haar eigen consciëntie overtuigd of zij haar stem kan uitbrengen met inachtneming van de haar door God gegeven plaats.”
Die religieuze opvattingen hebben ook een effect op het dagelijks leven van stemmers. In SGP-kringen was het tot een paar jaar geleden ongebruikelijk om televisie te kijken. Tot 2005 boycotte de SGP televisie. Dit is nog steeds terug te zien in het mediagebruik van hun kiezers. Figuur 4 toont dat meer dan de helft van de SGP-stemmers minder dan twee uur televisie per dag kijkt. De Evangelische Omroep en de ChristenUnie hebben dezelfde wortels. Het mag dan ook niet verbazen dat de ChristenUnie-stemmer meer op de gemiddelde kiezer lijkt in dit opzicht
Dat verschil in mediagebruik vertaalt zich ook in hoe deze electoraten naar de media kijken. SGP-stemmers hebben minder dan gemiddeld vertrouwen in de media. ChristenUnie-stemmers verschillen hierin niet van de rest van Nederland (zie Figuur 5). Deze afkeer delen SGP-stemmers met de kiezers van populistische partijen als FVD en PVV.
Op de grote politieke thema’s zijn de verschillen tussen SGP en ChristenUnie aanzienlijk. De SGP is een islamkritische partij. In haar Statuten verwijst de partij naar de Drie Formulieren van Enigheid, dat zijn de beginselen van de Nederduits Gereformeerde Kerk, de grootste protestantse kerk ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Eén zin uit deze formulieren stelt dat het de opdracht van de overheid is “om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valse godsdienst”. Dat verwees in de tijd naar het Katholicisme, maar tegenwoordig lijkt de SGP in dezelfde termen over de Islam te denken. Dit zien we ook terug in het electoraat (zie Figuur 6): de SGP-stemmer is een uitgesproken tegenstander van migratie
De ChristenUnie had tot 2015 ook een verwijzing naar de Drie Formulieren van Enigheid in het beginselprogramma staan. Nu lijkt de partij eerder te kijken naar Leviticus 19:34: “Behandel vreemdelingen die bij jullie wonen als geboren Israëlieten. Heb hen lief als jezelf, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte.” Zo moeten migranten van de ChristenUnie ook in Nederland een gezinsleven kunnen hebben, zoals ook Nederlanders dat hebben. Dit vertaalt zich echter electoraal niet heel sterk door: de ChristenUnie-stemmer is op migratie nét progressiever dan het gemiddelde.
Het is niet zo dat er altijd zo’n verschil is geweest tussen de kiezers van de SGP en de andere kleine Christelijke partijen. Dit verschil is er sinds 2002, zo laat één van ons zien in een recente studie. Daarvoor was het electoraat van de voorlopers van de ChristenUnie even conservatief op migratie als dat van de SGP.
Waar het gaat om milieu, klimaat en natuur is de gemiddelde SGP-stemmer duidelijk “grijs”, zoals Figuur 7 laat zien. Zij vinden dus dat economische groei, de belangen van boeren en de industrie boven de biodiversiteit en het klimaat gaan. De ChristenUnie heeft een heel groen programma (“We zijn ervan overtuigd dat we op een andere manier moeten omgaan met de schepping.”). Hun jongerenorganisatie, PerspectieF, stond op de steundemonstraties toen Extinction Rebellion de A12 bezette. Maar hun kiezers zijn niet groener dan de gemiddelde kiezer.
In de peilingen staat de ChristenUnie op verlies, opvallend omdat de partij al vrij lang stabiel op vijf zetel stond. Bij de Statenverkiezingen verloor de partij ook al flink. In het Nederlands Dagblad werd dit verlies toegeschreven aan de opkomst van de BBB, die juist kritisch is op milieumaatregelen.
Waar het gaat om de links-rechtspositie (Figuur 8) plaatst de SGP-stemmer zich duidelijk aan de rechterkant van het politieke spectrum. De ChristenUnie stemmer plaatst zich net rechts van het politieke midden. Dit reflecteert twee zaken. In de eerste plaats, zo laat onderzoek van Huib Pellikaan zien, wordt in Christelijke kringen nog steeds wel het onderscheid “rechts is religieus” en “links is seculier” gehanteerd. De ChristenUnie is hiermee een rechtse partij. In de tweede plaats is de ChristenUnie-stemmer eerder een centrist dan een radicaal-linkse kiezer.
Conclusie
De SGP en de ChristenUnie zijn verwante partijen. Maar er zijn ook veel opvallende verschillen. Het SGP-electoraat is in heel veel opzichten duidelijk anders: ze zijn rechtser, “grijzer”, vaker tegen migratie en vaker tegen euthanasie, maar kijken ook minder televisie en hebben minder vertrouwen in de media. Paul Lucardie schreef ooit over de SGP dat de partij in veel opzichten behoorlijk extreem is, maar opvallend genoeg nooit als extremistisch gezien wordt. Dat is nog steeds waar.
In veel opzichten staan ChristenUnie-stemmers dichter bij de rest van Nederland. De partij en haar kiezers staan in het politieke midden, ook waar het gaat om milieu en migratie, en hebben meer vertrouwen. Gedoopte GroenLinks’ers zijn het zeker niet, ze zijn veel gematigder.
De ChristenUnie heeft het volgende Bijbelcitaat in haar programma opgenomen: “Wanneer twee vrienden samen zijn en een van beiden valt, helpt de ander hem weer overeind. Maar wie alleen is heeft niemand die hem op de been helpt” (Prediker 4:10). SGP en ChristenUnie zijn van origine goede vrienden. Maar in politiek opzicht worden de verschillen, zoals we gezien hebben, steeds duidelijker. Dat roept de vraag op hoe de vriendschap zich de komende jaren zal ontwikkelen. In de huidige campagne zullen de partijen zeker gescheiden optrekken.
Methodologische informatie
De meeste analyses in deze serie zijn gebaseerd op data van het LISS-panel (Longitudinal Internet Studies for the Social sciences), beheerd door Centerdata. Ieder jaar worden verschillende vragenlijsten afgenomen bij een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking. Wij hebben de meest recente van deze vragenlijsten aan elkaar gekoppeld.
De echte overeenkomst is toch wel het geloof als uitgangspunt van politieke standpunten over identiteit, leven en dood. Maar dan houdt de overeenkomst nagenoeg op. Omdat ze verder cultureel erg verschillen. Hierbij vertegenwoordigt de SGP de zeer conservatief ingestelde gelovigen, en CU de relatief progressief ingestelde gelovigen. Het verketteren van afgoderij en toch ook wel andersdenkenden door SGP, kan toch wel zeer oud en versleten conservatief en onaangepast worden genoemd. Immers, voor velen zijn zij zelf een kleine minderheid van andersdenkenden. Dat ongrondwettelijk verketteren, het willen uitroeien van andersdenkenden, en de discriminatie van vrouwen, plaatst de partij buiten de maatschappij en dus buiten de politiek. De partij zou daarom verboden moeten worden.
Je zou tegenwoordig kunnen stellen dat mensen die in iets geloven, waarvoor geen enkel bewijs is, en dit telkens bij anderen onder de aandacht willen brengen, zelfs via de politiek, zich aan misleiding, ondermijning en desinformatie schuldig maken. Dit ondergraaft de rechtsstaat omdat het bewust mensen misleidt discrimineert en uitsluit, en hoort dus in een moderne democratie niet thuis.
Geeft de democratie hier niet groeperingen onterecht de ruimte die de maatschappij doelbewust te ondermijen? In je eigen prive sfeer mag veel, maar in de publieke ruimte mag je kennelijk nog steeds misleidende, voor velen( 50+% van de bevolking) discriminerende en zelfs ondermijnende politieke standpunten innemen, als politieke partij. De grondwet zou dit onmogelijk moeten maken, als dit nu al niet tegen de grondwet is.
Ook PVV en FvD zouden in dit licht beoordeeld moeten worden.