Plaatjes van de Vlaamse electoraatjes: CD&V en Open VLD

Op 9 juni zijn er in België maar liefst drie verkiezingen: voor het Federaal parlement, het Vlaams Parlement en het Europese Parlement. In navolging van de blogserie “Plaatjes van de electoraatjes” over de Nederlandse kiezer, richten wij ons hier op de zuiderburen. Hoe zien de Vlaamse electoraten er precies uit? Vandaag deel drie in deze serie: CD&V en Open VLD.

De liberalen en de christendemocraten in Vlaanderen zijn klassieke middenpartijen. Op federaal niveau hebben ze beide 12 zetels en op Vlaams niveau is de CD&V iets groter (19 zetels) dan Open VLD (15 zetels). Beide partijen worden vaak beschreven als bestuurspartijen, omdat ze op zowel federaal als Vlaams niveau al jaren in de regering zitten (CD&V zit al 20 jaar in de Vlaamse regering en 17 jaar in de Federale regering; Open VLD zit al 10 jaar in de Vlaamse regering en 25 jaar in de Federale regering). In 2024 lijken beide partijen hiervoor echter afgestraft te gaan worden door de kiezer (zie Figuur 1). Sterker nog, Open VLD leek in een peiling eind 2023 de kiesdrempel in de provincie Antwerpen zelfs niet te halen. Wie zijn de kiezers die nu nog op één van deze partijen willen stemmen? We zoeken dit uit in deze blog.

Figuur 1. In deze plot zijn de stembewegingen zichtbaar van de Federale verkiezingen in 2019 en de stemintentie van 2024.

Beide partijen wordt wel eens verweten dat ze geen uitgesproken profiel hebben. CD&V’ers worden zo al spottend wel eens ‘tsjeven’ genoemd. Hiermee bedoelen de Vlamingen dat deze kiezers pragmatisch en eigenlijk een beetje saai zijn. Wat we in ieder geval op basis van onze data kunnen zien, is dat de CD&V-kiezer niet erg lijkt te verschillen van de kiezer van andere partijen: hoewel CD&V’ers vaker hoger opgeleid zijn dan andere kiezers, zijn ze gemiddeld niet ouder of jonger (gemiddeld 51 jaar) en ook niet meer of minder tevreden met hun inkomen. Wat opvalt is dat de CD&V wel wat aantrek lijkt te hebben onder de babyboomers (al verschillen ze ook hier niet significant ten opzichte van de andere partijen). Dit ‘succes’ komt echter niet onverwacht, aangezien de partij sterk probeert in te zetten op het aantrekken van de oudere generaties met haar plan ‘Generatie Ervaring’. Van oudsher is de CD&V ook altijd de partij van het platteland en de boeren geweest. Ons onderzoek toont echter aan dat de CD&V-kiezer niet vaker in landelijke gemeenten woont dan andere kiezers. Dit hoeft echter niet te verbazen, aangezien ze sinds de hele stikstofkwestie waarschijnlijk veel steun onder deze groep hebben verloren.

Hoe zit het met de Open VLD? De Open VLD is een partij die wel eens word gekoppeld aan de ondernemers. Maar ook bij deze partij lijken de kiezers verdacht veel op de andere kiezers. Het zijn iets meer mannen dan vrouwen en gemiddeld zijn ze 49 jaar. De partij probeert op haar website jongeren aan te spreken met een specifieke tabblad ‘WTF Ik ga stemmen’, maar dit lijkt niet erg te resoneren bij de Gen-Z’ers (zie Figuur 2). Waar de Open VLD-kiezer zich wel onderscheidt is de mate van tevredenheid over het eigen inkomen. Ze geven significant vaker aan dat ze comfortabel kunnen leven en goed kunnen rondkomen (zie Figuur 3). Ten slotte zien we eveneens dat ze vaker hoger opgeleid zijn dan de andere kiezers.

Figuur 2. Sociodemografische kenmerken van de partijen.  In het figuur links zie je de generaties van de mensen die op CD&V en Open VLD zeggen te gaan stemmen tegenover de generaties van de mensen die op een andere partij gaan stemmen. Op basis van een simpele Chi-kwadraat toets zien we geen statistisch significant (p<.05) verband tussen generatie en het al dan niet stemmen voor CD&V en Open VLD (inclusief 95% betrouwbaarheidsintervallen). Rechts staat waar kiezers wonen; dit is ingedeeld op basis van de postcode van de kiezer. Ook hier zien we geen significant verband tussen het woongebied en de kiezer.

Figuur 3. Sociodemografische kenmerken van de partijen.  In het figuur links zie je de evaluatie van het eigen inkomen van mensen die op CD&V en Open VLD zeggen te gaan stemmen tegenover mensen die op een andere partij zeggen te gaan stemmen. Op basis van een simpele Chi-kwadraat toets zien we hier wel een statistisch significant (p<.05) verband tussen stemmen op Open VLD of op een andere partij (inclusief 95% betrouwbaarheidsintervallen). In het rechterfiguur is het opleidingsniveau van de kiezers te zien. Op basis van een Chi-kwadraat toets zien we wel een statistisch significant verband (p<.05) tussen het stemmen voor CD&V of Open VLD en een andere partij.  

Dan nu de thema’s waar de partijen zich in deze campagne op focussen: sluiten deze aan bij de prioriteiten van de beoogde kiezers? Open VLD richt zich vooral op economie; vrijheid; en veiligheid en justitie. De slogan van het verkiezingsprogramma is ‘morgen doen werken’. Dit sluit aan bij een aantal van de thema’s die de Open VLD-kiezer belangrijk lijkt te vinden. De drie meest genoemde thema’s onder hen zijn namelijk economie, belastingen en het functioneren van de democratie. Hot topics als migratie en criminaliteit, die veel kiezers van andere partijen belangrijk vinden, zijn duidelijk minder belangrijk voor de Open VLD-kiezer.

De CD&V zet zich in de markt als de zorgpartij van Vlaanderen. Voor CD&V zijn welzijn en gezondheidszorg dan ook zeer belangrijk. Daarnaast richt de partij zich in de campagne op het geven van ‘zekerheid’ door de bevolking ‘meer netto, meer tijd en meer veiligheid’ te beloven. Met meer tijd bedoelt de partij dat ze meer willen inzetten op sociaal welzijn en dat het leven niet alleen om werk mag draaien. Niet geheel verrassend vinden CD&V-kiezers deze thema’s ook belangrijk: in hun top drie staan economie, belastingen en sociale zekerheid. Al vinden ze belastingen wel minder belangrijk dan andere kiezers.

Figuur 4. Respondenten konden twee thema’s aangeven die voor hen de belangrijkste thema’s zijn in hun stemkeuze (inclusief 95% betrouwbaarheidsinterval).

Van beide partijen wordt wel eens gezegd dat ze zich in het politieke centrum begeven. Opvallend is dat beide partijen, in vergelijking met de verkiezingen van 2019, wat zijn verschoven op de links-rechtsposities. CD&V schuift zowel op cultureel als op sociaaleconomisch vlak een pak naar rechts, terwijl Open VLD op cultureel vlak naar links beweegt. Zijn deze verschuivingen ook wat de kiezer wil, of blijft de kiezer vooral in het midden hangen?

Op basis van Figuur 5 en 6 kunnen we zien dat de CD&V-kiezer inderdaad op de culturele links-rechts as iets rechtser blijkt te zijn dan de Open VLD-kiezer. Op economisch vlak blijven de kiezers van beide partijen echter pal in het centrum staan. Dit maakt dat de kiezers van Open VLD op sociaaleconomisch vlak gemiddeld wat gematigder zijn dan de partij. Ook hier vertonen de kiezers van beide partijen gelijkenissen met de andere kiezers, zie bijvoorbeeld de grote overlap van de ellipsen in Figuur 5.

Figuur 5. In dit figuur plotten we de kiezers op beide links-rechtsassen. Daarnaast hebben we ellipsen toegevoegd rond de punten van elke kiezersgroep. Deze ellipsen representeren de euclidische afstand vanaf het gemiddelde van de data voor elke groep. De ellipsen tonen dus de spreiding van de data: hoe verder een punt van het centrum, hoe groter de euclidische afstand.

Figuur 6.Links/rechts-zelfplaatsing (0 = links, 10 = rechts) van mensen die aangeven hoogstwaarschijnlijk op CD&V en Open VLD te gaan stemmen vergeleken met andere kiezers. De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001).

Zoals eerder vermeld, nemen beide partijen deel aan zowel de Vlaamse als de Federale regering. Sterker nog, Open VLD levert zelfs de premier van het land: Alexander De Croo. Het is dan ook niet verrassend dat beide groepen kiezers significant positiever zijn over het Vlaamse en het Federale beleid dan de andere kiezers.

Figuur 7.We vroegen respondenten hoe tevreden ze waren over het beleid van de Vlaamse regering (links) en de Federale regering (rechts). De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001). 

Het blijft alleen wel de vraag of beide partijen bereid zijn om opnieuw in een regering te stappen. De Croo heeft al aangegeven dat hij met minder dan 10 procent van de stemmen geen deel zou willen uitmaken van een regering. Dit is een realistisch scenario aangezien de partij in de peilingen momenteel tussen de 7.3 – 10.6% van de stemmen lijkt te behalen. Maar wat als het wel lukt om meer dan 10% te behalen? Zijn ze dan bereid om met elke partij een regering te vormen? Het antwoord daarop is duidelijk ‘nee’. Zowel Alexander De Croo als Sammy Mahdi (voorzitter van CD&V) staan niet open voor een samenwerking met de extreme partijen op zowel links als rechts.

Denken de kiezers van deze partijen daar hetzelfde over? Zowel Open VLD’ers als CD&V’ers zijn, net als hun partijen, duidelijk niet enthousiast over een samenwerking met PVDA of Vlaams belang. Hierbij hebben de kiezers van Open VLD geen sterkere of zwakkere bezwaren tegen samenwerken met PVDA in vergelijking met de kiezers van andere partijen. Wel zijn ze significant minder bereid om met het Vlaams Belang te regeren dan andere kiezers. Bij CD&V is dit juist andersom: zij zijn minder bereid om met PVDA samen te werken in vergelijking met de kiezers van andere partijen, maar verschillen niet significant van mening met andere kiezers als het gaat om samenwerken met Vlaams Belang.

Figuur 8. We vroegen aan respondenten of ze voor- of tegenstander waren van het idee dat ‘hun partij’ in een regering zou stappen met PVDA of Vlaams Belang.  De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001).

Conclusie

Als klassieke middenpartijen staan CD&V en Open VLD voor grote uitdagingen. Beide partijen proberen zich dan ook tijdens de campagne te profileren en opnieuw uit te vinden. Sociaaldemografisch onderscheiden beide groepen kiezers zich nauwelijks van de kiezers van andere partijen. Het zijn eerder mannen rond de 50 jaar die iets hoger zijn opgeleid. De Open VLD-kiezer is tamelijk tevreden met het eigen inkomen en met het regeringsbeleid, maar lijkt daarnaast er niet in te slagen een ander kiezerspubliek aan te spreken. De CD&V schuift zowel op cultureel als op sociaaleconomisch vlak naar rechts, terwijl hun kiezers in het centrum blijven hangen. Na 9 juni weten we of beide partijen stand weten te houden en het weer aandurven om opnieuw in een regering te stappen.

Onderzoeksverantwoording

We gebruiken data die zijn verzameld door de Universiteit Antwerpen en de VRT voor het onderzoek De Stemming 2024 en 2023. Let wel, het gaat om een onderzoek naar stemintentie. Wanneer we het hebben over kiezers, bedoelen we dus mensen die aangeven hoogstwaarschijnlijk op die partij te gaan stemmen.