Plaatjes van de Vlaamse electoraatjes: Groen en Vooruit

Op 9 juni zijn er in België maar liefst drie verkiezingen: voor het Federaal parlement, het Vlaams Parlement en het Europese Parlement. In navolging van de blogserie “Plaatjes van de electoraatjes” over de Nederlandse kiezer, richten wij ons hier op de zuiderburen. Hoe zien de Vlaamse electoraten er precies uit? Vandaag deel twee in deze serie: Groen en Vooruit.

Groen en Vooruit worden doorgaans beschouwd als de (centrum-)linkse partijen in Vlaanderen. Groen hangt zoals de naam verklapt eerder een ecologische ideologie aan terwijl Vooruit sociaaldemocratisch is. Voor zowel Groen als Vooruit vielen de meest recente federale verkiezingen van 2019 wat tegen. Vooruit (destijds sp.a) haalde haar slechtste verkiezingsresultaat ooit en Groen kon de hoge verwachtingen niet waarmaken en boekte slechts een kleine winst. Beide partijen behaalden zo een bescheiden aantal zetels: Groen kwam uit op 8 zetels en Vooruit op 9.

Ook nu lijken beide partijen moeilijkheden te hebben om het tij te keren. Zo lijkt Groen (ook volgens ons onderzoek) af te stevenen op eenzelfde resultaat als in 2019 of zelfs een lichte daling (6,7 – 9,8%). Hierbij valt het op dat de partij vooral de vaste kern weet te behouden, maar weinig nieuwe kiezers aantrekt (zie Figuur 1). Vooruit lijkt daarentegen wel wat te groeien (11,9 – 15,5%). Hierbij lijkt de partij vooral kiezers van Groen, CD&V en N-VA af te snoepen (zie wederom Figuur 1). Dit ligt echter ver van het resultaat dat de partij beoogde te behalen voor het aftreden van Conner Rousseau als partijvoorzitter.

Voor beide partijen zijn er dus geen grote verschuivingen op til. Beide partijen proberen eenzelfde links electoraat aan te trekken. Maar in hoeverre verschillen die van elkaar? Of zijn ze dusdanig gelijkaardig dat een samenwerking, zoals we deze ook in Nederland zien, misschien wel een goed idee is?

Figuur 1. In deze plot zijn de stembewegingen zichtbaar van de Federale verkiezingen in 2019 en de stemintentie van 2024.

Laat ons beginnen met de sociaaldemografische kenmerken: opvallend is dat de potentiële Groen-kiezer beduidend jonger is dan kiezers van Vooruit en andere partijen (de Groen-kiezers zijn gemiddeld 41 jaar, terwijl Vooruit-kiezers gemiddeld 52 jaar oud zijn). In Figuur 2 is duidelijk te zien dat Groen de jongere Gen-Z stemmers aanspreekt, terwijl Vooruit eerder populair is bij de babyboomers.

Qua opleiding zien we dat Groen-kiezers in vergelijking met Vooruit en andere partijen vaker hoger opgeleid zijn, terwijl de Vooruit-kiezer vaker enkel het middelbaar onderwijs heeft afgerond. Deze verschillen zijn alleen niet statistisch significant. Hoewel beide partijen als enige een vrouwelijke voorzitter hebben (Nadia Naji en Melissa Depraetere) spreken de partijen niet significant meer vrouwelijke kiezers aan. 

Figuur 2. Sociaaldemografische kenmerken van de partijen.  In het figuur links zie je de generatie waartoe de mensen die op Groen en Vooruit zeggen te gaan stemmen tegenover mensen die op een andere partij gaan stemmen. Een aantal van de verschillen tussen Groen en Vooruit en Groen en de andere partijen zijn significant (p<.05). In het rechterpaneel zien we opleidingsniveau. Op basis van een simpele Chi-kwadraat toets zien we geen statistisch significant (p<.05) verband tussen opleiding en het al dan niet stemmen voor Groen en Vooruit (inclusief 95% betrouwbaarheidsintervallen).

Interessanter zijn wellicht de thema’s die de kiezers belangrijk vinden en of deze overeenkomen met de agenda van de eigen partij. Beide partijen benadrukken vergelijkbare sociaaleconomische thema’s zoals solidariteit en het aanpakken van ongelijkheid.

Echter, bij Groen is dit economische beleid sterk verbonden met hun klimaatbeleid. Als klimaatpartij streeft Groen naar een eerlijk klimaatbeleid dat rekening houdt met zowel de ‘planeet en de portemonnee’. Ook vinden Groen-kiezers de onderwerpen klimaat en milieu erg belangrijk (deze staan respectievelijk op de eerste en derde plaats), veel belangrijker dan de kiezers van Vooruit en kiezers van andere partijen.

Deze nadruk op het klimaat vinden we niet bij Vooruit. Zo richt Vooruit zich vooral op ‘koopkracht, gezondheid en onderwijs‘ tijdens de campagne. Dit lijkt goed aan te sluiten bij hun kiezers, die zich onderscheiden van andere kiezers door hun focus op gezondheidszorg en sociale zekerheid. De aandacht die de Vooruit-kiezer heeft voor belastingen is daarentegen minder uniek: ook kiezers van andere partijen hechten hier een groot belang aan.

Figuur 3. Respondenten konden twee thema’s aangeven die voor hen de belangrijkste thema’s zijn in hun stemkeuze (inclusief 95% betrouwbaarheidsinterval).

Figuur 4. Links/rechts-zelfplaatsing (0 = links, 10 = rechts) van mensen die aangeven hoogstwaarschijnlijk op Groen en Vooruit te gaan stemmen vergeleken met andere kiezers. De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001).

De standpunten van Groen en Vooruit weerspiegelen het linkse karakter van beide partijen, wat betekent dat hun links-rechts positionering grotendeels overeenkomt. Maar hoe zit het met hun potentiële kiezers? Uit onze data blijkt dat de kiezers van Groen en Vooruit niet significant van elkaar verschillen wat betreft hun positionering op de sociaaleconomische links-rechts as. De kiezers van beide partijen zijn overigens wel significant linkser op deze as dan kiezers van andere partijen.

Op de culturele links-rechts as ligt dit anders.  Hoewel kiezers van zowel Groen als Vooruit linkser zijn dan de gemiddelde kiezer, is de Groen-kiezer significant linkser dan de Vooruit-kiezer. Dit verklaart mogelijk waarom de partij op bepaalde culturele standpunten, zoals migratie, zich wat rechtser positioneert dan Groen. 

Figuur 5. We vroegen respondenten hoe tevreden ze waren over het beleid van de Vlaamse regering (links) en de Federale regering (rechts). De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001).

Op basis van het bovenstaande, weten we dat hoewel Groen en Vooruit op heel wat vlakken met elkaar overeenkomen, er toch belangrijke verschillen tussen beide partijen en hun electoraten zijn. Vertaalt dit zich ook in verschillen op het vlak van tevredenheid met het beleid dat in België wordt gevoerd? Op federaal niveau maken beide partijen deel uit van de regering. Zijn hun kiezers dan ook meer tevreden met het beleid wat die regering heeft gemaakt?

Ondanks dat Groen een aantal van haar speerpunten, zoals de kernuitstap, heeft moeten inleveren, zijn de kiezers voor Groen significant meer tevreden over het federaal beleid dan de andere kiezers. Al zijn ze ook niet daverend enthousiast: zo is bij Groen de gemiddelde tevredenheidsscore 5,3. Daarnaast zijn de Vooruit-kiezers eveneens iets enthousiaster dan andere kiezers. Ook bij hen ligt het gemiddelde tevredenheidsniveau echter relatief laag op 5,05. Hoe zit het dan bij de Vlaamse regering waar beide partijen geen deel van uitmaken? Daar zijn de kiezers van beide partijen wederom positiever dan de andere kiezers: Groen beoordeelt het Vlaams beleid met een 4,9 en Vooruit met een 4,6.

Figuur 6. We vroegen alle respondenten in een open vraag door welke politicus zij zich het best vertegenwoordigd voelen. In het linker figuur zijn de tien meest genoemde antwoorden te zien van de respondenten die aangeven op Groen te gaan stemmen. In het rechter figuur zijn de tien meest genoemde antwoorden te zien van de respondenten die aangeven op Vooruit te gaan stemmen.

Bij Vooruit is er recent een belangrijke personeelswissel geweest: na racistische uitspraken besloot de populaire Conner Rousseau de politiek tijdelijk te verlaten. Recent koos de partij ervoor om hem toch verkiesbaar te stellen in Oost-Vlaanderen als lijstduwer. Zijn terugkomst is wellicht lastig voor de nieuwe partijvoorzitter Melissa Depraetere: kan zij opboksen tegen Rousseau?

We vroegen in januari respondenten door wie zij zich het meest vertegenwoordigd voelen in de politiek. Bij de Vooruit-stemmers kwam daar na ‘niemand’ Rousseau op de tweede plek, terwijl hij op dat moment verdwenen was uit de politiek. Hij wordt gevolgd door de zichtbare minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke. De huidige partijvoorzitter kwam pas op de zesde plaats. Het kan dan ook niet verrassen dat de partij Rousseau nog steeds een zeer prominente plaats geeft in de campagne. Zo mocht Rousseau in plaats van Depraetere deelnemen aan het politieke tv-programma ‘Het Conclaaf’ waar alle partijprominenten samen bivakkeren in een kasteel en (politieke) gesprekken voeren.

Ook bij Groen hebben ze mogelijk twee of misschien zelfs drie kapiteins op hetzelfde schip. Groen heeft sinds het vertrek van Meyrem Almaci een co-voorzitterschap: Nadia Naji en Jeremie Vaneeckhout. Toch zijn dit niet de namen die door de Groen-kiezers worden genoemd als we hen vragen wie hen het beste vertegenwoordigt. Voor Nadia Naji is dit misschien niet gek, want zij is op dit moment (nog) geen volksvertegenwoordiger. Vaneeckhout is daarentegen sinds 2019 wel Vlaams Parlementslid. Wie wel genoemd wordt is de populaire Petra De Sutter, minister van Ambtenarenzaken, Overheidsbedrijven, Telecommunicatie en Post. Het is dan ook niet vreemd dat Groen haar inzet in de campagne en haar naast alle andere nationale kopstukken laat meedoen aan politieke tv-programma’s, zoals wederom ‘Het Conclaaf’.

Figuur 7. We vroegen aan respondenten of ze voor- of tegenstander waren van het idee dat ‘hun partij’ in een regering zou stappen met PVDA of Vlaams Belang.  De zwarte bolletjes geven de gemiddelden weer en de verticale lijnen de 95%-betrouwbaarheidsintervallen. “ns” betekent dat de verschillen tussen de gemiddelden niet statistisch significant zijn, sterren dat ze dat wel zijn. Voor de liefhebbers: het aantal sterren representeert de p-waarden (*p <= 0.05, ** p <= 0.01, ***: p <= 0.001).

Ten slotte werpen we ook een blik op de toekomst: wat gebeurt er na de verkiezingen op 9 juni? Dee kans is groot dat Vooruit en/of Groen nodig zullen zijn om een coalitie te vormen op zowel Federaal als Vlaams niveau. De vraag is of beide partijen bereid zijn om met iedereen samen te werken?  De partijen geven publiekelijk aan dat zij niet met Vlaams Belang in een regering zullen stappen. Zo hebben zowel Groen als Vooruit  tijdens de campagne meermaals gewaarschuwd voor het gevaar van extreemrechts. Op dit punt komen de partijlijnen overeen met hun potentiële kiezers, die tevens faliekant tegen een samenwerking met het Vlaams Belang zijn (het gemiddelde is 3 voor Groen-kiezers en 2,9 voor Vooruit-kiezers). Dit verzet is overigens significant groter dan bij het kiespotentieel van de andere partijen.

Wat betreft de PVDA, nemen Groen en Vooruit een ander standpunt in. Waar Groen niet meteen tegen een coalitie met de PVDA is, toont Vooruit een pak meer verzet. Ondanks een lokale samenwerking tussen Vooruit en PVDA in Zelzate, plaatste zowel Rousseau als Depraetere openlijk vraagtekens bij een potentiële samenwerking op het nationale niveau. Ook de kiezers staan duidelijk niet te springen van een dergelijke samenwerking. Hoewel de kiezers van zowel Groen als Vooruit tegenover andere kiezers significant positiever zijn over een samenwerking met de PVDA, is deze optie ook bij hen niet meteen populair. Het is dus afwachten hoe de kiezer de kaarten zal schudden bij de verkiezingen.

Conclusie

Onze data tonen aan dat Groen en Vooruit een kiezerspubliek aanspreken dat op een aantal vlakken van elkaar verschilt. Zo is de gemiddelde Groen-kiezer jonger en hoger opgeleid dan de gemiddelde Vooruit-kiezer. Hoewel beide electoraten overwegend links zijn, leggen ze inhoudelijk andere accenten. Zo legt Groen niet verrassend de nadruk op klimaat en het aanpakken van ongelijkheid. Hun politieke agenda richt zich op duurzame oplossingen voor milieuproblemen en een rechtvaardige samenleving, waarbij klimaatbeleid en economische gelijkheid hand in hand gaan. Vooruit daarentegen, focust op gelijke kansen voor iedereen en solidariteit. Zij streven naar een maatschappij waarin iedereen, ongeacht achtergrond of omstandigheden, gelijke kansen krijgt en waarin solidariteit de basis vormt van sociaal beleid. Deze thema’s resoneren ook duidelijk bij hun achterbannen.

Onderzoeksverantwoording

We gebruiken data die zijn verzameld door de Universiteit Antwerpen en de VRT voor het onderzoek De Stemming 2024 en 2023. Let wel, het gaat om een onderzoek naar stemintentie. Wanneer we het hebben over kiezers, bedoelen we dus mensen die aangeven hoogstwaarschijnlijk op die partij te gaan stemmen.