Besluiten over coronamaatregelen worden genomen met de volksgezondheid in het achterhoofd. Maar kennelijk ook met een blik op de polarisatie. Het kabinet geeft aan dat maatregelen groepen niet “tegenover elkaar” mogen zetten. Coalitiepartner ChristenUnie wil een beleid van 1G (iedereen testen) in plaats van 2G, want dat laatste zou te veel ‘polariseren’. Voor sommigen is de polarisatie rond corona genoeg om zich maar helemaal buiten het debat te houden. Wat valt er te zeggen over polarisatie rond corona? Uit enquêteonderzoek blijkt dat corona inderdaad “groepen tegenover elkaar zet”. Maar dat moet ook weer niet overdreven worden.
Koude gevoelens
Eerder schreven we op dit blog hoe Nederlanders denken over politieke tegenpolen – ook wel affectieve polarisatie genoemd. Dat gebeurde op basis van enquêtes waarin Nederlanders hun gevoelens over groepen in de samenleving op een ‘gevoelsthermometer’ plaatsten die loopt van 0 (koude gevoelens) tot 100 (warme gevoelens). Deze zomer werd dat onderzoek herhaald, maar met een bredere selectie aan groepen – waaronder voor- en tegenstanders van de coronamaatregelen. In augustus speelde 2G nog niet en was de stemming relatief optimistisch, dus voor de huidige situatie moet u er waarschijnlijk nog een schepje bovenop denken.
De figuur hieronder toont de thermometerscores per thema, indien beschikbaar ook voor 2019. Per thema plaatsen respondenten beide kampen op de thermometer (bijvoorbeeld, zowel “mensen die vinden dat de coronamaatregelen het afgelopen jaar te ver gingen” als “mensen die vinden dat de coronamaatregelen het afgelopen jaar niet ver genoeg gingen”). De rode stippen tonen de ‘warmste’ (meest positieve) van deze twee beoordelingen, de blauwe de ‘koudste’ (meest negatieve).
Noot: Gemiddeldes onder respondenten die zowel in 2019 als in 2021 meededen. De vragen gingen over “mensen …” (1) “die [links vs rechts] zijn”, (2) “die [meer vs minder] vluchtelingen willen opnemen”, (3) “die uitkeringen willen [verhogen vs verlagen]”, (4) met een [traditioneel vs modern] beeld van de rol van vrouwen, (5) “die [wel vs niet] meer maatregelen willen tegen klimaatverandering”, (6) “die vinden dat de coronamaatregelen het afgelopen jaar [te ver vs niet ver genoeg] gingen”
Allereerst valt op dat affectieve polarisatie sinds 2019 over de hele linie is toegenomen. De gevoelens van Nederlanders zijn anno 2021 enkele graden kouder geworden ten opzichte van tegenstanders op alle opnieuw gevraagde thema’s. Polarisatie rond corona vindt dus plaats in een context van algemeen toegenomen affectieve polarisatie. Ten tweede wordt duidelijk dat het thema corona, zelfs tijdens de relatieve rust van afgelopen zomer, veel losmaakte. Andersdenkenden rond corona kregen (met minder dan 25o) ongeveer even koude beoordelingen als tegenpolen op de thema’s vluchtelingen of uitkeringen, en kouder dan rond het thema klimaat. (Het onderwerp gender zorgt nog steeds voor de laagste scores over en weer.)
Wat maakt het thema corona (potentieel) zo polariserend? De pandemie is nog geen twee jaar oud, maar het thema stapelt meerdere bestaande scheidslijnen: vertrouwen versus wantrouwen richting (politieke en wetenschappelijke) elites, de rol van de staat in de samenleving, leefstijl, de grenzen aan individuele vrijheden, verschillende economische belangen. Het voelt bovendien als een existentiële bedreiging voor zowel voor- als tegenstanders van maatregelen (om verschillende redenen), en ook dat vermindert tolerantie richting tegengeluiden. Tot slot is het als nieuw en relatief technisch thema mogelijk extra vatbaar voor bubbelvorming, waarbij elk kamp zich wentelt in het eigen gelijk en beeld van de werkelijkheid.
Geen warm nest
Maar er zijn wel wat kanttekeningen te plaatsen bij de omvang van de polarisatie rond corona. Ten eerste is deze wederzijdse afkeer niet symmetrisch. De gevoelens richting het ‘anti-maatregelen-kamp’ (onder respondenten die daar de laagste score aan uitdeelden) waren met 20,9o negatiever dan gevoelens richting de groep die vond dat meer maatregelen nodig zijn (24,7o). Slechts een kwart van de respondenten zat in dit anti-maatregelenkamp. (Het aantal ongevaccineerden, onderwerp van de 2G-discussie, is met ca. 15% nog kleiner.) We kunnen dus niet zeggen dat het onderwerp de samenleving volledig in tweeën deelt – de meest extreme vorm van polarisatie. Net als bij de algemeen vijandige gevoelens richting rechts-populistische kiezers is er eerder sprake van een specifieke afkeuring van een vrij specifieke groep, in plaats van twee helften van de samenleving die lijnrecht tegenover elkaar staan.
Daarnaast valt in de grafiek hierboven op dat er weinig warme gevoelens bestaan richting het eigen kamp – veel meer dan de neutrale 50o kan er amper af. Met andere woorden: het coronadebat creëert tegenstanders (die negatief worden beoordeeld), maar medestanders vormen geen warm nest. Dit is anders dan bij bij de thema’s vluchtelingenopvang of uitkeringen, waarbij het eigen kamp wel degelijk op warme gevoelens mag rekenen (60o of meer). Ook dat is een ingrediënt van polarisatie. Dat dit bij corona niet het geval lijkt te zijn kan te maken hebben met de manier waarop de vragen gesteld zijn: wellicht wensten veel respondenten noch meer, noch minder maatregelen, waardoor beide groepen als tegenstanders golden. Wellicht weerspiegelt dit patroon voor sommigen ook een vermoeidheid met het coronadebat als zodanig, en daarmee met iedereen die daar een sterke mening over heeft.
Beide bovenstaande punten wordt nog duidelijker als we de resultaten uitsplitsen naar partijvoorkeur. Dan wordt duidelijk dat er maar twee groepen kiezers zijn waarbij het anti-maatregelen-kamp warme (of tenminste neutrale) gevoelens oproept: Denk en FvD. De SGP komt in de buurt, maar daar leven geen koude gevoelens tegenover het pro-maatregelen-kamp. Onder de aanhangers van twee andere partijen die twijfels hebben geuit over verdere coronamaatregelen, PVV en JA21, is eerder sprake van een koel gevoel richting beide kampen dan een voorkeur voor één van beide. En echt heel warm worden de gevoelens richting het pro-maatregelenkamp nergens. Kortom, affectieve polarisatie rond corona valt (nog) imperfect samen met partijlijnen.
Slaatje slaan
Dit alles maakt het voor (de meeste) politici moeilijker om een politiek slaatje te slaan uit de affectieve polarisatie rond corona. Niet zo verrassend dus, dat de meeste politici verdere polarisatie zeggen te willen voorkomen. Hoe lang dat nog vol te houden is, is de vraag.
“Niet zo verrassend dus, dat de meeste politici verdere polarisatie zeggen te willen voorkomen”.
Natuurlijk zeggen politici dat; de meeste willen niet als onfatsoenlijk te boek staan. Maar wat doen ze eraan?
Hiervoor is een stevig, streng en effectief plan nodig, waarvoor juist door de effectiviteit achteraf draagvlak ontstaat: regeren is vooruitzien.
1. de pandemie door een daadkrachtige en neutrale, multidisciplinaire organisatie met volledig mandaat laten managen en 1 neutraal, vertrouwen wekkend persoon met charisma en sterke communicatie vaardigheden laten communiceren. De pandemiebestrijding wordt tijdelijk uit het democratisch proces gehaald. De regering is eindverantwoordelijk, maar managet niet.
2. simpel, voorspelbaar en eenduidig beleid en communicatie
3. gelijke monniken, gelijke kappen aanpak, generieke aanpak voor iedereen
4. de controle over de pandemie centraal stellen, als algemeen belang en als gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, niet de korte termijn belangen en economie van sectoren.
5. maximale preventie centraal stellen, voor de kwetsbaren, zorg behoevenden, chronische zieken en potentiele doden door corona, die daardoor worden beschermd
6. naast een verplicht, vast en breed pakket basismaatregelen incl. vaccinatie voor iedereen, algehele 4 weken durende lock downs instellen en weer stoppen bij vooraf aangegeven aantallen besmettingen en ziekenhuisopnames
7. strenge controle op, en -sancties van overtreders
@ Ronald, dat hebben we al lang. Dat heet China. Prettige reis.
Ik hoop dat we hier ondertussen onze sterfelijkheid accepteren en overgaan tot de orde van de dag. Individuele Gezondheid is per slot van rekening geen grondrecht. En al helemaal geen item dat grondrechten opzij zet.