Wat al een tijdje vermoed werd is nu ook onderbouwd: politici nemen meer risico dan ‘normale’ burgers. Een onderzoek op basis van het Duitse socio-economische panel (SOEP) laat zien dat in het algemeen en op specifieke vlakken zoals autorijden, carrière, gezondheid, vertrouwen, geldzaken, parlementariërs meer risico nemen dan de gemiddelde burger. Politici blijken zelfs meer risico te nemen dan ondernemers. Factoren zoals geslacht, leeftijd en gevolgd onderwijs verklaren het verschillen tussen politici en burgers niet. Wat betekent dit?
Dit betekent dat burgers andere politieke beslissingen zouden nemen dan politici. We kunnen niet testen of burgers dat ook daadwerkelijk zouden zijn. Toch is dat een belangrijke normatieve vraag. De beslissingen van politici kunnen bijvoorbeeld niet representatief voor die van de bevolking. De auteurs van het onderzoek – Moritz Heβ, Christian von Scheve, Jürgen Schupp en Gert Wagner – beamen dit, maar geven ook dat het niet betekent dat parlementariërs ook slechte vertegenwoordigers zijn. Wellicht is het efficiënt – zelfs vanuit een evolutionair perspectief – om leiders te hebben die snel reageren op dreiging voordat het de groep negatief beïnvloedt.
Maar waarom zouden leiders die eigenschappen hebben? Ik zie drie mogelijke – en elkaar niet uitsluitende – verklaringen: mensen die risico nemen zijn eerder bereid zich verkiesbaar te stellen, worden meer gewaardeerd door kiezers en daarmee eerder gekozen, en zullen eerder tot acties overgaan die tot een leiderschapspositie leiden.
Dit is natuurlijk speculatie, maar dit is wel een onderwerp om in de gaten te houden. Verschillende onderzoeksprojecten gaan hiermee aan de slag, bijvoorbeeld het VIDI-project van Barbara Vis.
Onderzoek naar referenda, onder andere door Hanspeter Kriesi (in Zwitserland) laat zien dat kiezers over het algemeen conservatiever stemmen dan hun vertegenwoordigers in het parlement. Als er in het parlement een meerderderheid bestaat voor een bepaalde verandering, dan is de kans groot dat kiezers dit in een referendum tegenhouden. Er valt natuurlijk over te twisten of dit goed of slecht is. In het Zwitserse kanton Appenzell Innerrhoden heeft het bijvoorbeeld tot 1991 geduurd voordat het vrouwenkiesrecht werd ingevoerd.
Het grappige is dat tegenstanders van referenda vaak de angst hebben dat de bevolking onverantwoordelijke beslissingen neemt en irrationeel en impulsief is. Het tegendeel is echter het geval. Het zijn juist politici die grote projecten beginnen op basis van weinig informatie, met een ongewisse afloop. De invoering van de euro is daarvan een aansprekend voorbeeld. Als je de bevolking had gevraagd zich over dat doldrieste plan uit te spreken, dan had men daar waarschrijnlijk een stokje voor gestoken.
Goh, deze conclusie ligt wel voor de hand.
Iedere normale burger zou er niet over peinzen om zich diep in de schulden te steken in de hoop een bepaald bedrijf succesvol op te starten. Bij ondernemers zijn er enkelen die dit wel doen, maar de meerderheid zal geleidelijk willen groeien naar iets. Politici hebben aan de andere kant unlimited resources, veel dadendrang zonder hiervoor verantwoordelijkheid af te willen leggen en vooral: meestal slechts 4 jaar om eventuele stokpaardjes te implementeren.
Persoonlijke schuld relatief tot het persoonlijke inkomen is vaak vele malen hoger dan de staatsschuld relatief tot het nationaal inkomen. Kortom, burgers nemen meer risico met hun financien dan staten. Dat komt juist doordat politici helemaal geen ‘unlimited resources’ hebben, als dat zo zou zijn: waarom moet er dan overal op bezuinigd worden? Dat is toch alleen maar impopulair. Ook keren de meeste politici weer terug in de kamer of de ministerraad, kortom: door herkiesbaar te zijn, leggen ze toch wel degelijk verantwoordelijkheid af.