Politieke metaforen: Zoete koek of niet?

Politici gebruiken verschillende vormen van retoriek om de kiezer te overtuigen van hun gelijk. Eén belangrijke vorm van retoriek die vaak veel kritiek krijgt van media en publiek is het gebruik van (bepaalde) metaforen. Denk bijvoorbeeld aan Donald Trump’s “drain the swamp” over de bureaucratie van de Amerikaanse regering. Of Mark Rutte’s “tere vaasje” over de stand van de Nederlandse samenleving, en Thierry Baudet’s “uil van Minerva” over de uitslag van de Eerste Kamerverkiezingen. Moeten we ons druk te maken om het metafoorgebruik van politici? Onze onlangs gepubliceerde meta-analyse naar de effecten van politieke metaforen op de meningen van kiezers suggereert dat die aandacht helemaal zo gek nog niet is.

Zijn metaforen de sleutel tot overtuigingssucces?

Onderzoekers die zich met metaforiek bezig houden zien metaforen al bijna veertig jaar als de sleutel tot overtuigingssucces. Metaforen worden door hen beschouwd als een essentieel onderdeel van onze cognitie. Dit idee is geïnspireerd door, onder andere, taalwetenschapper George Lakoff. Hij betoogt in zijn boek Moral Politics dat kiezers spontaan en onbewust in metaforen denken om de abstracte politieke werkelijkheid te begrijpen. Complexe kwesties zoals economie en immigratie worden vertaald naar concrete zaken zoals tuinieren (economische groei, florerende bedrijven, in uitgaven snoeien) en overstromingen (vluchtelingenstroom, migratiegolven). Hierdoor worden specifieke aspecten van de kwesties benadrukt (bijvoorbeeld dat net als mooie bloemen en planten een voortvarende economie goede zorg nodig heeft, en dat we net zoals over grote hoeveelheden water slechts weinig controle over immigratie hebben).

De familie als metafoor voor de politiek

Volgens Lakoff is een belangrijke metafoor voor de politiek de familie. Hij stelt dat de overheid vaak wordt begrepen als een ouder en de kiezers als de kinderen. Verschillen tussen links en rechts stammen vervolgens uit verschillende concepties van hoe ouders het opvoeden aanpakken. Links is meer geneigd om de overheid als een verzorgende ouder te zien met als belangrijkste taken om empathische en verantwoordelijke kinderen voort te brengen. Rechts beschouwt de overheid eerder als een strenge ouder die kinderen discipline en hard werken moet bijbrengen. Als je het metafoorgebruik van politici bestudeert, zou je aldus Lakoff gemakkelijk kunnen ontdekken wie er linkse versus rechtse ideeën op nahouden.

Zijn metaforen nu echt overtuigender dan letterlijk taalgebruik?

Aangezien zoveel wetenschappers geloven dat metaforen de sleutel tot overtuigingssucces zijn, zou je verwachten dat voorgaand onderzoek dit ook heeft aangetoond. Dit was echter tot voor kort niet het geval. Het empirisch bewijs voor de overtuigingskracht van metaforen ten opzichte van letterlijk taalgebruik was tegenstrijdig: er werden grote effecten, kleine effecten, of geen effecten van metaforen op politieke meningen gevonden. Om dit tegenstrijdige bewijs te overbruggen, verzamelden wij in een meta-analyse de resultaten van 92 relevante experimenten waarin variabelen waren gemeten zoals attitudes ten aanzien van het onderwerp en gevoelens over de desbetreffende politici. De experimenten waren afkomstig uit journals, boeken, dissertaties en conference proceedings die geassocieerd werden met verschillende disciplines zoals communicatiewetenschap, taalwetenschap, politicologie en psychologie. Hoe preciezer de effectschattingen van studies waren, hoe meer gewicht aan die studies in de meta-analyse werd toegekend.

Ja, gemiddeld genomen zijn politieke metaforen inderdaad overtuigender

Onze resultaten laten zien dat politieke metaforen gemiddeld overtuigender zijn dan letterlijk taalgebruik. Hoewel de gevonden effecten statistisch klein waren (r = 0,11), bleken ze bijzonder stabiel. Dat wil zeggen dat politieke metaforen de meningen van kiezers slechts iets meer dan letterlijk taalgebruik beïnvloedden, maar dat dit zo was ongeacht het politieke onderwerp (bijvoorbeeld: economische zaken of buitenlandse politiek) en het type steekproef (student of niet). Ook het land van dataverzameling en de wijze van dataverzameling (online of lab) veranderden de resultaten niet. Wel vonden we gedeeltelijk bewijs voor publicatie bias. Dit betekent dat er aanwijzingen zijn dat vooral studies met een positief effect zijn gepubliceerd, terwijl studies met een negatief of onduidelijk effect niet zijn gepubliceerd. De gemiddelde effectgrootte kan daarom in het echt nog kleiner zijn dan wat wij hebben aangetoond in onze studie.

Desondanks worden deelnemers aan experimenten doorgaans slechts eenmalig blootgesteld aan politieke metaforen. Het zou dus goed kunnen dat metaforen zoals “uil van Minerva” die in de belangstelling van media en publiek staan grotere effecten hebben op de besluitvorming van kiezers. Of dit inderdaad klopt, moet toekomstig onderzoek uitwijzen. Voor nu weten we in ieder geval dat politieke metaforen de aandacht (of kritiek) die ze ontvangen weldegelijk verdienen. Ondanks dat volgens onze meta-analyse politieke metaforen niet per se de sleutel tot overtuigingssucces zijn, lijkt het onverstandig om hun invloed te onderschatten.