Politieke onvrede, populisme en het causaliteitsalarm

Waarom stemmen mensen op populistische partijen? Een veelgehoorde theorie heeft te maken met politieke onvrede. Volgens deze benadering stemmen mensen op populistische partijen omdat ze ontevreden zijn met de gang van zaken in de politiek. Populistische partijen delen deze politieke onvrede en beloven bovendien de politieke arena eens flink op te schudden. Veel politicologisch onderzoek toont aan dat er inderdaad een samenhang bestaat tussen politieke onvrede en het stemmen op populisten. Deze samenhang wordt door velen gezien als een bevestiging van bovenstaande theorie.

Bij alle sociale wetenschappers moeten nu alarmbellen gaan rinkelen. Een samenhang betekent namelijk niet dat er ook een causaal effect is (zie dit filmpje). De samenhang tussen politieke onvrede en het stemmen op populisten zou net zo goed kunnen betekenen dat mensen ontevreden worden doordat ze op een populist hebben gestemd. Dit lijkt op het eerste gezicht weinig plausibel, maar de praktijk laat zien dat dit verhaal best eens waar zou kunnen zijn.

Een voorbeeld. Van Pim Fortuyn wordt vaak gezegd dat hij een sluimerende politieke onvrede op de agenda heeft weten te zetten en zo in staat is geweest de boel flink op te schudden. De vraag is echter of dit klopt. Vlak voor de opkomst van Fortuyn, tijdens Paars II, waren burgers gemiddeld namelijk nog zeer tevreden met de politiek. Pas na de opkomst van Fortuyn is hun politieke tevredenheid flink gedaald. Dit lijkt er op te wijzen dat de mensen die op Fortuyn stemden dat niet deden vanwege hun onvrede met de politiek. Zij stemden vooral op hem vanwege zijn ideeën over migratie en integratie. Pas later zijn zij zijn ideeën over politiek ook gaan overnemen.

De relatie tussen politieke onvrede en het stemmen op populisten is dus veel ingewikkelder dan die op het eerste gezicht lijkt. Er is op dit vlak nog veel politicologisch speurwerk te verrichten.