Sinds het klinkende succes van Forum voor Democratie bij de Provinciale Statenverkiezingen en in de peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen, zijn er veel verklaringen gegeven voor het succes van deze partij. Zo gaf Ipsos in hun verkiezingsonderzoek bijvoorbeeld aan dat de Forum-stemmer, vaker man, ouder en minder vaak hoog opgeleid dan de gemiddelde Nederlander was. Dit sluit in grote lijnen goed aan bij de analyse van Matthijs Rooduijn over sympathie voor Forum op basis van het Nationaal Kiezersonderzoek 2017. Een vaak gestelde vraag is waar de Forum-kiezer politiek-inhoudelijk staat en in hoeverre men verschilt van de PVV.
Op basis van het Nationaal Kiezersonderzoek 2017 en nieuwe gegevens uit een peiling van bureau Kantar analyseer ik waar kiezers op deze partijen in 2017 en 2019 stonden op twee belangrijke thema’s in de Nederlandse politiek. In beide onderzoeken is op dezelfde manier gevraagd naar de links-rechtspositie van kiezers en hun opvattingen over de integratie van migranten. De links-rechtspositie wordt uitgedrukt in een cijfer tussen 0 (links) en 10 (rechts), terwijl bij de opvatting over de integratie van allochtonen wordt gevraagd naar een cijfer tussen de 1 (eigen cultuur behouden) tot 7 (geheel aanpassen aan de Nederlandse cultuur). Voor elke kiezersgroep op een partij bereken ik de gemiddelde positie op beide schalen en een 95% betrouwbaarheidsinterval.
De resultaten staan in onderstaande figuur. We zien zowel in 2017 als in 2019 een vrij sterke samenhang tussen links-rechtspositie en de positie op de culturele dimensie. Aanhangers voor linkse partijen kiezen gemiddeld vaker voor behoud van de eigen cultuur (en rechtse kiezers voor aanpassen), maar let wel: bij de meeste partijen zitten de aanhangers gemiddeld genomen rechts van het middelpunt van de culturele schaal (hoger dan 4 dus).
Opvallend aan de positie van Forum voor Democratie is dat de Forum-kiezers uit 2017 nog heel dicht bij de VVD-kiezers stonden, terwijl ze in april 2019 juist dicht bij de PVV staan (het label FvD staat half verstopt onder dat van de PVV). Aangezien Forum in de peiling uit 2019 veel kiezers trekt die in 2017 nog op de PVV stemden, kan dat in ieder geval deels worden geklaard vanuit de andere samenstelling van de groep kiezers, zowel bij de PVV als Forum. Daarnaast zou wellicht een rol kunnen spelen dat FvD in de afgelopen tijd een steeds meer uitgesproken (negatief) standpunt over migratie en integratie kreeg.
Dichter bij elkaar
Ook valt op dat alle achterbannen in april 2019 dichter bij elkaar staan. Dat kan komen omdat in het onderzoek uit april 2019 geen expliciete ‘weet niet’ optie was opgenomen, al zien we geen overmatig gebruik van het middelpunt van de schalen. De gemiddelde kiezer staat op de culturele dimensie in 2019 (statistisch significant) iets rechtser (5,1) dan in 2017 (4,8). Wellicht heeft dat ermee te maken dat het debat op migratie in de afgelopen jaren in alle hevigheid is gevoerd. Op de links-rechtsschaal is geen verschil in de gemiddelde positie van kiezers in 2017 en 2019 te zien.
Helaas kon ik de positie op de sociaaleconomische dimensie (inkomensverschillen) niet vergelijken, omdat hier in 2019 niet naar is gevraagd. Gevraagd naar inkomensverschillen scoorden de Forum-kiezers in 2017 rechtser dan de PVV-kiezers, maar linkser dan VVD’ers en bovendien onderling verdeeld. Met de instroom van PVV’ers zou het verschil met de VVD nog wat groter kunnen worden.
Vorig jaar concludeerde Matthijs Rooduijn al dat sympathie voor FvD en PVV dezelfde oorsprong had. Deze cijfers op basis van onderzoek uit 2017 en een recente peiling met daarin de aanzienlijk gegroeide Forum-achterban bevestigen dit beeld, ook als het gaat om de politieke stellingname van deze kiezers. De Forum-kiezer plaatst zichzelf rechts en voor het aanpassen van migranten aan de Nederlandse cultuur. In dat opzicht verschilt ze in 2019 eigenlijk nauwelijks meer van de gemiddelde PVV-kiezer. Uit open antwoorden van overstappende PVV-ers blijkt dat zorgen over de uitsluiting van de PVV en de verwachting dat Forum meer kan klaarspelen een belangrijke rol spelen in hun motieven. Voor Forum is het dus belangrijk om te laten zien dat ze daar, in tegenstelling tot de PVV, in kan slagen. Bijvoorbeeld door meebesturen op provinciaal niveau, maar liefst zonder hun inhoudelijk profiel teveel te laten verwateren.
Methodologische noot
Deze blog maakt gebruik van gegevens van het Nationaal Kiezersonderzoek 2017 en een peiling van Kantar uit april 2019. Op aanbod van Kantar werd een aantal vragen, waaronder die over links-rechts en culturele positie, meegenomen in deze peiling (over de andere vragen die StukRoodVlees-redacteuren mochten laten meedraaien, volgen de komende tijd nog blogs). De peiling van Kantar (onderzoeksnummer D0542) werd afgenomen onder 971 Nederlanders van 18 jaar en ouder (bruto steekproef: 1500, respons = 65%) uit het NIPObase CAWI panel in de periode 17 t/m 25 april 2019. Details over dit onderzoek staan op de website van Kantar. Voor beide onderzoeken wordt gebruik gemaakt van gewogen gegevens.
Met dank aan Manuel Kaal van Kantar voor het ter beschikking stellen van de gegevens en tekstsuggesties.
Zoals zo vaak hangt de positie van de geënquêteerde af van de vragen die hem gesteld worden. Ik durf te wedden dat de uitkomst van dit onderzoek anders zou zijn geweest indien men zich niet gebaseerd had op de vragen die in 2017 aan de pvv-stemmer gesteld zijn. Daarom is dit hele onderzoek feitelijk een beetje toe redeneren naar een conclusie die al van te voren vast staat. Belangrijker om te zien op uw schema is dat stemmers van GL, PvdA, D66 en CU allemaal opgeschoven zijn richting standpunt pvv, en dat de pvv -stemmer blijkbaar wat gas terug genomen heeft. Het is dus maar helemaal wat je er uit wenst te halen.
Hier zien we de beperkingen van het kiezersonderzoek: naar ideologische verschillen wordt in beperkte mate gevraagd. Vele aspecten van de FvD-ideologie worden niet opgenomen in de lijst van vragen, deels omdat de peilers ze niet goed kennen. Zo is een belangrijk verschil tussen PVV en FvD, namelijk nationalisme tegenover ‘civilisationism’ relatief nieuw in de Nederlandse partijpolitiek. Wat ook ontbreekt zijn de verschillen in partijkader, en hun opvattingen. Het FvD is een mannenpartij, maar het is beslist geen tokkie-partij. Op lokaal niveau, bijvoorbeeld in Amsterdam-Noord en Volendam, zien we dat het FvD kiezers trekt, in wijken waar geen middenklasse te vinden is, maar die zie je vermoedelijk niet terug in het FvD-kader. Ik zie in dit stuk ook geen verklaring voor de opmerkelijke regionale verschillen in sterkte, die Josse de Voogd op de kaart heft gezet.
https://twitter.com/Jossedevoogd/status/1081201615988801536
We komen er niet uit, door onderzoek naar het FvD te beperken tot wat je uit het Nationaal Kiezersonderzoek kan destilleren.