Pussy Riot on Tour

De Russische feministische punk protestgroep Pussy Riot is uitgegroeid tot een fenomeen. In Augustus 2012 werden leden van de groep gearresteerd voor hooliganisme nadat zij het protestlied ‘Mother of God, Drive Putin Away’ uitvoerden in een kathedraal in Moskou. Het proces en de opsluiting van Pussy Riot oprichters Masha Alekhina en Nadya Tolokonnikova in een strafkamp in Siberië genereerde hevige internationale kritiek.

Sinds hun vrijlating in December 2013 tourt het tweetal de wereld rond om te spreken over protest en hun ervaringen. Ze spreken in het Brits parlement, staan op het podium bij Madonna en gaan op de foto met Hillary Clinton. Op maandag 15 september waren Alekhina en Tolokonnikova te gast bij het  Harvard Institute of Politics (IOP). In een afgeladen zaal met studenten en stafleden ging Pussy Riot de discussie aan met CNN’s Moscou Bureau Chief Jill Dougerty en het publiek. Vragen werden in het Engels gesteld; Pyotr Verzilov, echtgenoot van Tolokonnikova, vertaalde de antwoorden.

Poetin

Een zo luid mogelijk protest tegen Poetin is de bestaansreden van Pussy Riot: ‘Met Poetin aan de macht gaat Rusland terug naar het stenen tijdperk. Zijn handelen is gedreven door paranoia.’ Op de vraag wat nu exact de drijfveer is voor de oppositie is het antwoord dat de huidige regering een braindrain op gang brengt. Een journalist van de Huffington Post beschrijft het treffend in zijn verslag van de avond: ‘Huh?’ En inderdaad de Ukraine,  Tsjetsjeense oorlog, corruptie,  gevangenschap van kritische journalisten en politici om maar wat te noemen zijn motieven die meer voor de hand liggen.

Alekhina en Tolokonnikova zelf peinzen niet over emigratie. ‘Het is onze taal, onze cultuur, niet de cultuur van Poetin.’ Heeft Pussy Riot meer aanhangers in het Westen dan in Rusland? De vrouwen antwoorden dat er voor aanhangers in Rusland meer op het spel staat: ze worden van school gestuurd of opgepakt. Tijdens het gevangenschap had het duo veel te maken met mensen in uniform, maar achter die uniformen bleek geen eenduidige mening te schuilen. Tolokonnikova vertelt over een handtekening die haar werd gevraagd door een chauffeur van één van de bussen die hen van de ene gevangenis naar de andere brachten. Een andere bewaker uitte kort na de veroordeling waardering voor de groep: ‘Als jullie zeggen wat we moeten doen, dan staan we op de barricaden. Veel gewone Russen zijn het met ons eens’, vervolgt Tolokonnikova, ‘maar het is nog niet het juiste moment. Ze zien nog niet de juist methode.’

Briefwisseling met Slavoj Žižek

Tijdens haar gevangenschap las Tolokonnikova werk van de Sloveense filosoof Slavoj Žižek.  Er ontstond een briefwisseling tussen de twee over radicalisme, Marx en kapitalisme. De brieven worden binnenkort in boekvorm uitgegeven: ‘Ik herinner me niet meer alles wat er in staat, want ik schreef ze naast de naaimachine.’

Pussy Riot hoopt dat de groep uitgroeit tot een internationale beweging waarin het gemene goed een kritische houding ten aanzien van de overheid is. Afdelingen kunnen zich richten op sociale gerechtigheid in eigen land, zoals de rechten van gevangenen.

Protest!

Tijdens vragen van het publiek worden de charismatische jonge vrouwen geprezen om hun moed. ‘Dapper’ is het woord dat veelvuldig valt bij het verlaten van de zaal. Een grote schare studenten vervolgen op straat de discussie met Alekhina en Tolokonnikova, die na afloop een sigaretje roken voor de zijuitgang. Harvard alumnus Roman Torgovitsky voegt zich ook bij de groep. Torgovitsky protesteerde eerder dit jaar tijdens een concert aan Harvard van Poetin gezinde musici. Het leverde hem – een nog effectief – campusverbod op. Torgovitsky maakte eerder op de avond handig gebruik van de gelegenheid om bijval te vragen voor zijn kritiek op de Harvard-politie en de universiteit. En die krijgt hij.

Pussy Riot nodigen Torgovitsky uit om mee te komen naar het volgende event: een besloten diner bij het Women and Public Policy Program (WAPPP) met 15 studenten. Op weg naar een nabijgelegen gebouw wordt Torgovitsky gearresteerd en overgebracht naar een politiestation in Cambridge. Alekhina en Tolokonnikova arriveren bij WAPP met de boodschap dat zij naar het politiestation vertrekken en opperen het gesprek gaandeweg te vervolgen. Het adres van het politiestation wordt naar de ruim 17.000 volgers getweet.  Tolokonnikova’s echtgenoot licht toe: ‘Vrijheid van meningsuiting is erg belangrijk voor ze’ en ‘we kunnen ook eten meenemen.’  Zo gezegd, zo gedaan. Alekhina roept nog door de deur: ‘And by the way: we took all the dessert.’ Rugzakje op en weg zijn ze.

Vrijheid van meningsuiting

Een van de genodigde studenten merkt met lichte zelfspot op dat het een teleurstellende afloop is: ‘Ik heb iedereen verteld dat ik vanavond zou dineren met Pussy Riot.’ Ze besluit niet mee te gaan naar het politiebureau, omdat er te weinig bekend is over de achtergrond van de zaak-Torgovitsky.

Maar deze snelle koerswijziging geeft meer inzicht in de dynamiek en werkwijze van de groep dan de voorgaande discussie. Pussy Riot neemt de controle en creëert een eigen, meer passend podium voor zichzelf. Naast lof wordt Pussy Riot regelmatig bekritiseerd voor het gebrek aan een heldere politieke boodschap. Brengt de media-aandacht ook werkelijk een verandering teweeg in Rusland? Een verandering die we terugvinden in de geschiedenisboeken of is Pussy Riot niet meer dan een eendagsvlinder?

Pussy Riot bestaat uit politiek geëngageerde kunstenaars. Acties zijn ad hoc en publiekelijk. Wie wil, kan meedoen. De boodschap is simpel: vrijheid van meningsuiting. Laat Pussy Riot doen waar ze goed in zijn: de boel opschudden door publieke ongehoorzaamheid. Het is aan anderen om dit te vertalen in een formele politieke agenda.

Van links naar rechts: Jill Dougerty, Masha Alekhina, Nadya Tolokonnikova en Pyotr Verzilov. Foto door Elisabeth Pruegl.