GroenLinks heeft dankzij een verkiezingswinst van tien zetels een serieuze kans om mee te regeren. Zoals vaker bij groene partijen lokt de optie van mogelijke regeringsdeelname van GroenLinks flinke discussies uit. Een vraag die daarbij centraal staat is of meeregeren GroenLinks ernstige electorale schade zal berokkenen. Joost van Spanje stelde in een bijdrage op deze site dat het wel mee zal vallen met die schade als je kijkt naar de gevolgen van regeringsdeelname van andere groene partijen in West Europa. Hij gaf dan ook groen licht.
Van Spanje onderschat echter de electorale risico’s en hij kleineert de ambities van GroenLinks door het Lenteakkoord als te overtreffen maatstaf te nemen.
Serieuze risico’s
Om te beginnen met de electorale risico’s, recent onderzoek van onder meer Conor Little naar de lotgevallen van groene partijen in Europa leert dat het risico van regeringsdeelname aanzienlijk is. In 8 van de 12 gevallen hebben groene partijen verloren na regeringsdeelname en in 4 gevallen zijn ze zelfs verdwenen uit het parlement. Daarbij moet bedacht worden dat er een trend is van stijgende kosten van regeringsdeelname. De toenemende volatiliteit van kiezers maakt het risico op een afstraffing de laatste jaren groter.
Drie signalen op rood
De belangrijkste factoren die een rol spelen bij het electorale verlies gelden bij uitstek voor GroenLinks. Ten eerste is de kans op een negatieve uitslag groter voor groene partijen als bij verkiezingen voorafgaande aan regeringsdeelname een flinke winst geboekt is. Die winst blijkt in veel gevallen onhoudbaar na afloop. Het is dan ook voorspelbaar dat GroenLinks de winst van 10 zetels niet zal kunnen vasthouden na regeringsdeelname.
Ten tweede heeft GroenLinks niet veel andere opties dan een coalitie over rechts. Dat ligt voor een groene partij niet voor de hand. Groene partijen hebben in Europa doorgaans geregeerd in centrum linkse coalities. Coalities over rechts zijn een recent en tamelijk uitzonderlijk verschijnsel, die tot nu toe alleen in Tsjechië, Ierland en Finland aan de orde geweest zijn. Een coalitie over rechts met VVD en CDA houdt een groot risico in gezien de ervaringen van de PvdA en D66 in het verleden.
Ten derde lopen groene partijen relatief grote kans op schade na regeringsdeelname omdat ze doorgaans juniorpartner zijn. Ze komen zelden boven de 10% van de stemmen uit bij nationale verkiezingen. GroenLinks is bovendien een relatief onervaren partij die te maken zou krijgen met sterke en ervaren coalitiepartners als VVD, CDA en D66. Daarbij komt dat er veel concurrenten zijn op links die GroenLinks in de oppositie het vuur na aan de schenen kunnen leggen.
Kans op herstel?
Tegenover die risico’s op aanzienlijke electorale schade staat dat groene partijen na verloop van tijd zich doorgaans weer weten te herstellen. Bovendien weten groene partijen dankzij regeringsdeelname invloed op met name het milieubeleid uit te oefenen, zij het dat hun invloed beperkt is. Het glas zou dus ook half vol kunnen zijn. Dat is het als je – zoals Joost van Spanje – de ambities van GroenLinks reduceert tot een beleidswinst die het Lenteakkoord van 2012 weet te overtreffen.
Gezien de verkiezingsuitslag en de situatie van links als geheel is dat echter een veel te bescheiden doelstelling. GroenLinks verkeert in de unieke situatie dat het de grootste partij op links kan worden. De partij heeft bewezen dat het links een nieuw elan kan geven door veel jonge kiezers te trekken. Die voortrekkersrol van GroenLinks is hard nodig nu de PvdA bijna weggevaagd is en de SP stagneert. Om die rol te vervullen moet de partij wel de ambitie hebben om de winst van 10 zetels vast te houden en uit te bouwen. Dat zal niet lukken als de partij kiest voor regeringsdeelname.
Afbeelding: GroenLinks Meetup met Jesse Klaver in TivoliVredenburg Utrecht, door mediateam GroenLinks Utrecht (via Flickr)
Als GL afziet van regeren uit angst voor eventuele electorale schade is dat een gigantisch zwaktebod: precies wanneer deze idealistische partij de kans krijgt hun belangrijkste doelen binnen te halen – voldoen aan Parijs – staan ze met hun staart tussen de benen.
Dan moeten de voorwaarden om die doelstellingen te halen (dwz goedwillende coalitiepartners) er wel zijn. Met de VVD zie ik daar de nodige problemen ontstaan. Vergeet ook niet dat binnen het rare Nederlandse coalitiesysteem (met twee kamers met verschillende samenstellingen) een plaats buiten de regering niet altijd betekent dat je minder invloed hebt. Een sleutelpositie tussen verschillende coalities kan ook mogelijkheden bieden (zie D66 in de afgelopen periode).
Als ik de commentaren hier en elders overzie, vraag ik me wel een beetje af wanneer de tijd wel ooit rijp is voor GroenLinks. Het valt niet te verwachten dat de politieke constellatie binnen afzienbare tijd veel anders zal zijn dan die nu is. Een linkse meerderheid is zeer onwaarschijnlijk dus CDA of VVD zijn hoe dan ook nodig met alle risico’s van dien,
Met andere woorden, wachten op een beter moment lijkt mij geen verstandige keuze. GroenLinks loopt dan het risico een soort mooi-weer-partij te worden: alleen meedoen als het veld goed is, het zonnetje schijnt, de bal goed is opgepompt en de tegenstander aan fair play doet.
Ik zie hier twee discussies door elkaar lopen: (1) of GL haar beleidsdoelstellingen kan verwezenlijken en (2) of regeringsdeelname electoraal handig is.
Over dat laatste: regeren kost over het algemeen altijd zetels – groene partij of niet. Als je alle coalitiepartijen bij elkaar telt, zie je in de naoorlogse geschiedenis in Nederland dat – op 3 uitzonderingen na – regeringspartijen bij de volgende verkiezingen altijd zetels verliezen. En daarbinnen zijn kleinere partijen vaker de sjaak dan grotere.
GroenLinks zal nauwelijks echte invloed kunnen uitoefenen in een door rechtse partijen gedomineerd kabinet. Op sociaal-economisch vlak zullen ze helemaal niets kunnen bereiken, maar de negatieve gevolgen van dat beleid zal ze wel aangerekend worden, net zoals met de PvdA is gebeurd. En wat klimaatmaatregelen betreft, als de VVD daar echt serieus mee is, dan kan GroenLinks ze ook vanuit de oppositie steunen. Als ze niet serieus zijn, dan heeft deelname aan kabinet uberhaupt geen zin.
Klaver heeft campagne gevoerd voor fundamenteel ander beleid, en zeker niet alleen op klimaatgebied. Dat fundamenteel andere beleid gaat hij niet krijgen, dus hij moet niet meedoen. Sowieso, zijn fractie is explosief gegroeid en bevat ook allemaal nieuwelingen in de kamer; ik denk, dat het veel verstandiger is om daar aandacht aan te besteden, zodat hij met een jaartje of drie in het volgende kabinet kan gaan zitten.
Interessant stuk, Tjitske, en leuke discussie!
Ten eerste stel je dat ik ambities van GroenLinks zou “kleineren.” Zeker niet mijn bedoeling, jammer dat je het zo opvat. Mijn punt was dat kiezers slap onderhandelen hard afstraffen. Tenzij GroenLinks er veel uitsleept moet ze er niet aan beginnen. Iedereen zal het daarmee eens zijn.
Ten tweede stel je dat ik de electorale risico’s voor GroenLinks zou onderschatten. Ook dat verbaast me.
Enerzijds laat ik zien (op basis van onderzoek uit 11 landen sinds 1950) dat groenen en linkslibertairen vrij gemiddeld scoren voor een regeringspartij (die gemiddeld verliezen, dat is nu eenmaal een ijzeren wet). Dit suggereert dat GroenLinks geen bovengemiddeld electoraal risico lijkt te lopen.
Maar anderzijds schrijf ik dat het aantal waarnemingen klein is, dat GroenLinks zou gaan regeren met drie grotere rechtsere partijen en bovendien meer electorale concurrenten heeft dan andere groene (en links-libertaire) partijen waarmee ze wordt vergeleken. Laatstgenoemde twee punten herhaal je in je stuk, dus ook daarover zijn we het eens. Bij deze twee punten onderstreep ik opnieuw het belang voor GroenLinks om er een goeie deal uit te halen en er anders vanaf te zien.
Wat me aan jouw stuk opvalt is dat je maar naar 12 gevallen kijkt. Dat zijn louter groene partijen, terwijl GroenLinks niet een doorsnee groene partij is (daarom kijk ik ook naar linkslibertaire partijen). Je haalt daarbij Conor Littles werk aan dat gaat tot 2011, terwijl er een update is van zijn werk.
Maar ook op basis van dat niet-geupdate onderzoek dat je aanhaalt blijkt dat groene partijen vrij gemiddeld scoren. Hoe je het ook meet – op basis van Buelens en Hino (57%), op basis van dit niet-geupdate werk van Conor (67%) of op basis van de update van dat werk (64%) of op basis van een andere telling van Conor (61%) – groenen doen het niet of nauwelijks minder slecht dan andere partijen na regeringsdeelname, waarvan er volgens Buelens en Hino 269 van de 413 verliezen (65%). Het enkel aanhalen van “acht van de twaalf” gevallen (67%), wat een heel gemiddeld aantal is voor regeringspartijen, is dan ook geen sterk argument voor jouw stelling dat er een “te groot risico” zou zijn. Regeren kost gemiddeld nu eenmaal stemmen.
Nu zijn er dus wel factoren die maken dat dit GroenLinks mogelijk meer stemmen zou kosten dan gemiddeld, zoals ik al schreef. Die factoren noem ik, en jij ook. Je noemt ze overigens de “belangrijkste factoren” voor verlies, maar als je maar naar 12 gevallen kijkt kun je dat moeilijk zo zeker weten.
Kortom, laten we in deze leuke discussie het hele plaatje in het oog houden en geen al te grote conclusies trekken uit 12 gevallen.
Tot slot: je stelling in je slotzin dat het GroenLinks na regeringsdeelname niet zou lukken om de winst vast te houden en uit te bouwen is aanvechtbaar.
Waar het om gaat is een vergelijking tussen de kans dat GroenLinks stemmen wint na regeringsdeelname enerzijds en de kans dat ze stemmen wint na oppositievoeren anderzijds. Het eerste ligt rond 100-70=30% of iets lager (zie mijn stuk). Weliswaar een kleine kans, maar iets anders dan “dat zal niet lukken.” Het tweede kunnen we op basis van Buelens en Hino schatten op circa 55% (het zijn maar 76 observaties dus de onzekerheidsmarges zijn groot). In 45% van de gevallen verloren groene en links-libertaire partijen in oppositie. Dat kan GroenLinks ook overkomen. Nog afgezien van de mogelijkheid dat kiezers de partij de volgende keer de rug toekeren juist omdat ze nooit eens in de regering komt. Dus zelfs als je zeker zou weten dat het niet zou lukken na regeringsdeelname, dan nog is het de vraag of het wel zou lukken in oppositie.
De kans dat GroenLinks na oppositievoeren verliest en de kans dat de partij na regeringsdeelname wint lijken op het eerste gezicht elk van beide groter dan de meeste berekeningen van de kans dat Trump president werd. Daarvan zou ik dus niet zeggen dat dat niet zal lukken.
Dank je wel voor je uitgebreide reactie en toelichting, Joost. Die maakt duidelijk dat we het in ieder geval over een ding eens zijn, namelijk dat GroenLinks in de huidige omstandigheden wel degelijk meer risico loopt dan gemiddeld op electoraal verlies. (Dat is ook meteen een begin van een antwoord op de reactie ‘of de tijd dan ooit wel rijp is’ van Koen Vossen) Waar we duidelijk over verschillen is het gewicht dat we aan een electorale afstraffing toekennen. Jij geeft groen licht als er (enige?) beleidswinst uitgesleept wordt. Die beleidswinst zal hoe dan ook beperkt zijn gezien de zwakke onderhandelingspositie van GL. Vandaar mijn indruk dat je de ambities van GL ‘kleineert’. Een strategie voor de wat langere termijn gericht op electorale groei is nodig om een positie te verwerven die hard onderhandelen mogelijk maakt. Zo’n strategie is in de huidige situatie ook realistisch, aangezien de PvdA in de touwen hangt en GL momenteel de enige partij is die links een nieuw elan kan geven.
Ik wissel graag nog eens van gedachten met je over alle onderzoeksdetails. Hartelijke groet, Tjitske
Zeker! Hartstikke leuk om hierover eens verder te praten.
Methodologisch zouden selectie-effecten, betrouwbaarheidsmarges en afhankelijkheden in de gegevens in de analyses moeten worden meegenomen. Inhoudelijk zou volgens mij o.a. moeten worden gekeken naar effecten van onervarenheid, van het zijn van juniorpartner in een coalitie en van ideologische afstand tot de coalitiepartners en tot de premier.
Voor zover zulke analyses leiden tot harde conclusies zou het me niet verbazen als eruit kwam dat GroenLinks een (voor een regeringspartij) licht bovengemiddelde kans op verlies maakt, maar dat oppositie ook risicovol voor haar is. Helaas heeft GroenLinks vaker zetels verloren dan gewonnen na oppositie. Ook gelijksoortige partijen verliezen vaak na aan de kant te hebben gestaan. Vandaar dat ik schrijf dat kabinetsdeelname voor GroenLinks een niet veel slechtere optie lijkt – mits ze “beduidend” veel beleidswinst zou boeken. Enfin, we gaan zien hoe dit afloopt!
Hartelijke groet,
Joost