Samenwerking Wilders-Le Pen: gaat het lukken?

Vandaag een gezamenlijke bijdrage van Joost van Spanje en Matthijs Rooduijn.

Marine Le Pen van het Franse Front National en Geert Wilders gaan samenwerken. Doel is het vormen van een fractie in het Europees Parlement. Die fractie moet gestalte krijgen na de Europese verkiezingen in mei 2014. Zo’n fractie heeft als voordeel dat het financiële ondersteuning en spreektijd krijgt. Bovendien kan een fractie wetswijzigingen voorstellen, de agenda van het parlement beïnvloeden en zitting nemen in commissies. Omdat het Europees Parlement minder macht heeft dan nationale parlementen levert dit uiteindelijk weinig op, zoals al eerder is geschreven (zie dit artikel van Chris Aalberts). Maar toch: via zo’n fractie zouden Le Pen en Wilders het publieke debat Europawijd sterker kunnen beïnvloeden. Gaat het hen lukken een ‘patriottische’ fractie te vormen? Zo ja, hoe stabiel wordt die fractie?

We beginnen met de eerste vraag. Om een fractie te vormen zijn minstens 25 Europarlementariërs uit minstens 7 lidstaten nodig. Het voldoen aan die twee vereisten zal waarschijnlijk geen probleem zijn. Gezien de peilingen kan het Front National in mei een stuk of 15 zetels halen en de PVV een stuk of 5. In dat geval heeft het omstreden tweetal nog 5 Europarlementariërs uit 5 landen nodig die zich bij hen aansluiten. Die zijn waarschijnlijk wel te vinden. Momenteel werkt de partij van Le Pen al samen met andere politici onder de vlag van de Europese Alliantie voor Vrijheid. Dat zijn leden van de Oostenrijkse FPÖ, Vlaams Belang, Zwedendemocraten en een politica uit Malta. Verder zijn gesprekken gevoerd met de Lega Nord in Italië. En ook de Ware Finnen worden genoemd als gegadigden.

Andere partners kunnen gevonden worden in Litouwen, Polen, Griekenland en Bulgarije. Maar gezien zijn uitspraken over Oost-Europeanen en Grieken zal Wilders bij hen niet populair zijn. Bovendien ligt samenwerken met partijen uit die landen vast niet goed onder het PVV-electoraat. Er zijn ook andere opties, maar onduidelijk is nog welke. Van sommige partijen is het maar de vraag of ze in mei zetels zullen halen. Sterker, van sommige partijen is het onzeker of ze wel zullen meedoen met de Europese verkiezingen. En als ze al meedoen, of ze dan met Le Pen en Wilders zullen samenwerken. Een partij die samenwerking met Le Pen categorisch heeft uitgesloten is de United Kingdom Independence Party. En de Deense Volkspartij dreigt zelfs haar samenwerking met de Zwedendemocraten stop te zetten in geval van een Zweedse coalitie met Le Pen. Kortom, er zijn voldoende mogelijkheden voor Le Pen en Wilders om aan het criterium van 25 zetels uit 7 landen te voldoen, maar het ruim halen ervan lijkt onwaarschijnlijk.

Dit is cruciaal voor de vraag hoe stabiel de fractie wordt. Voor een stabiele fractie is allereerst belangrijk dat de betrokken partijen soortgelijke ideeën hebben. Hebben ze dat wel? Sceptici stellen dat de PVV en het Front National op veel vlakken sterk van elkaar verschillen. Zo zou het Front National antisemitische wortels hebben, terwijl de PVV juist sterk pro-Israël is. Bovendien zouden deze partijen er met betrekking tot ethische kwesties zoals het homohuwelijk sterk uiteenlopende standpunten op nahouden. Dit neemt niet weg dat de partijen het met betrekking tot hun belangrijkste onderwerpen, immigratie en Europa, sterk met elkaar eens zijn. De politicoloog Laurenz Ennser heeft zelfs laten zien (zie hier, paywall) dat Front National en soortgelijke partijen een homogenere groep vormen dan de liberale ‘partijfamilie’ en eenzelfde mate van homogeniteit hebben als de conservatieve partijen.

Misschien wel belangrijker voor de stabiliteit van een eventuele patriottische fractie is hoeveel Europarlementariërs kunnen weglopen zonder dat haar voortbestaan in gevaar komt. Als Le Pen en Wilders precies 25 Europarlementariërs verenigen, heeft in de praktijk elk van hen vetorecht. De fractie zal dan waarschijnlijk niet lang voortbestaan, aangezien weglopen schering en inslag is onder Europarlementariërs van genoemde partijen. Zo zijn er sinds de vorige Europese verkiezingen enkele afgehaakt bij de PVV, Vlaams Belang en Lega Nord. Verder kunnen ook hele partijen een fractie verlaten. In 2007 hield een fractie van Front National, FPÖ en Vlaams Belang samen met Bulgaren, Italianen en Roemenen binnen een jaar op te bestaan. Nadat de Italiaanse afgevaardigde Alessandra Mussolini (kleindochter van) had gezegd dat “Roemenen van criminaliteit een levenswijze maken” vertrokken de Roemeense parlementariërs uit de fractie. Eerdere samenwerking van Le Pens partij in de jaren ’80 en ’90 kende soortgelijke problemen. Als daarentegen de schatting van RTL Nieuws uitkomt van 100 tot 150 Europarlementariërs voor een fractie van Le Pen en Wilders, dan neemt dat een belangrijke factor van instabiliteit weg. Zeker als al die parlementariërs uit (veel) meer dan 7 lidstaten afkomstig zijn.

Dit brengt ons op de verkiezingsuitslag. Hoe gaan Le Pen, Wilders en hun toekomstige partners presteren in mei 2014? Laten we voor de overzichtelijkheid even aannemen dat Le Pen en Wilders samenwerking aangaan met FPÖ, Vlaams Belang, Zwedendemocraten, Lega Nord en de Ware Finnen. In 2009, bij de vorige Europese verkiezingen, behaalden deze partijen 3 (Front National) + 5 (PVV) + 2 (FPÖ) + 2 (Vlaams Belang) + 0 (Zwedendemocraten) + 9 (Lega Nord) + 1 (Ware Finnen) = 22 zetels. Niet genoeg om een fractie te vormen. Zal dit na de komende verkiezingen zo blijven? Daarvoor kijken we naar twee zaken. Hoe hebben deze partijen gescoord in nationale verkiezingen sinds 2009? En hoe staan ze ervoor in recente peilingen?

We moeten daar wel bij aantekenen dat deze gegevens voorzichtig moeten worden geïnterpreteerd. Ten eerste kan er in het komende half jaar nog veel veranderen. Ten tweede gaat het hier om uitslagen en peilingen met betrekking tot nationale verkiezingen. Bij Europese verkiezingen zijn de electorale regels in sommige lidstaten anders, is de opkomst lager, en stemmen kiezers vaak op een andere partij dan bij nationale verkiezingen. Ten derde is het lastig om op basis van nationale verkiezingsuitslagen of peilingen vast te stellen hoeveel Europese Parlementszetels iedere partij precies zal krijgen. Dit komt doordat de manier waarop stemmen in zetels worden vertaald verschilt per land. We volstaan daarom met een schatting van het aantal zetels per partij als in ieder land de zetels verdeeld zouden worden volgens een 100% proportioneel systeem. Hiermee zitten we trouwens niet ver van de werkelijkheid, want alle lidstaten verdelen hun Europese Parlementszetels volgens een vorm van proportionele vertegenwoordiging. Zie onderstaande tabel voor de resultaten.

Uit de eerste kolom in de tabel blijkt dat de 7 partijen samen op ongeveer 25 zetels zouden kunnen rekenen als ze evenveel kiezers achter zich weten te krijgen als tijdens de laatste nationale verkiezingen. Het zou er dus om spannen of deze partijen wel een fractie kunnen vormen. Maar sommige partijen, waaronder PVV en Front National, doen het aanzienlijk beter in recente peilingen dan bij de laatste verkiezingen. Gebaseerd op de peilingen ontstaat dan ook een rooskleuriger beeld voor ‘de patriotten’. Volgens de voor hen negatiefste peilingen zouden de partijen 27 zetels weten te bemachtigen. Zie de tweede kolom. Dat is genoeg, maar allesbehalve een ruime marge. In dat geval is het nog steeds raadzaam voor Le Pen en Wilders om een aantal partijen erbij te zoeken. In de derde kolom zien we dat de partijen 38 zetels zouden krijgen op basis van de voor hen positiefste peilingen. Hoewel flink meer dan de benodigde 25 is ook dit niet erg stabiel. Bijvoorbeeld: om te voorkomen dat de fractie afhankelijk is van de grillen van één partij in dat geval, moeten in totaal nog minstens 6 zetels erbij worden gezocht. Zo niet dan struikelt de fractie namelijk zodra Front National zou weglopen.

Kortom, Le Pen en Wilders zullen waarschijnlijk wel een fractie kunnen vormen. Toch worden de verkiezingen nog spannend voor het tweetal. Het voortbestaan van zo’n fractie hangt immers sterk af van hoeveel partijen er meedoen en hoeveel zetels die partijen samen krijgen. En de zetelverdeling bepaalt de kiezer. Er zal ontegenzeggelijk wat te kiezen zijn in mei. Het lijkt er vooralsnog niet op dat de kiezer een nieuw te vormen patriottische fractie een comfortabele marge zal geven die haar voortbestaan zal vergemakkelijken. En fracties vormen met krappe marges, daar heeft Front National slechte ervaringen mee.