Staan raadsleden van lokale partijen dichter bij de burger?

Hoewel gemeenteraadsverkiezingen vaak als tweederangs verkiezingen worden gezien, krijgt de lokale politiek een steeds belangrijkere rol vanwege de toenemende overheveling van taken naar het gemeentelijk niveau. Lokale  partijen, zonder affiliatie met een nationale partij, zijn in die gemeentepolitiek een speler van toenemend belang. Maar liefst  28% van de stemmen tijdens de vorige gemeenteraadsverkiezingen zijn uitgebracht op lokale partijen, een stijging ten opzichte van de voorgaande verkiezingen.

Hoewel deze partijen niet als één homogene groep kunnen worden beschouwd wat betreft hun politieke ideologie, onderscheiden lokale politieke partijen zich duidelijk van andere partijen door hun lokale karakter. Ze beweren vaak dichter bij de kiezer te staan dan lokale afdelingen van nationale partijen, omdat zij niets van doen hebben met partijpolitieke invloeden van bovenaf, en daardoor beter de stem van de kiezers uit de betreffende gemeente verwoorden.

De vraag is in hoeverre de raadsleden van deze partijen inderdaad systematisch verschillen van hun collega’s van (lokale afdelingen van) nationale partijen.

De hier getoonde resultaten zijn gebaseerd op een survey met antwoorden van 558 raadsleden die een nationale partij vertegenwoordigen in de gemeenteraad, en 222 raadsleden van lokale partijen (overige raadsleden behoren tot gecombineerde lijsten of onafhankelijke fracties). Voor geïnteresseerden is de gehele dataset (gebaseerd op een gestratificeerde steekproef van 1800 raadsleden, waarvan ongeveer de helft de survey voltooide) te vinden bij data-archief DANS.

Lokale partijen: minder vrouwen, minder religieuzen, meer laagopgeleiden

Wat betreft geslacht is duidelijk te zien dat lokale partijen de bevolking niet beter afspiegelen, aangezien het percentage vrouwelijke raadsleden onder de lokale partijen nog lager ligt (16%) dan onder de nationale partijen op gemeentelijk niveau (25%).

Wat betreft opleidingsniveau liggen de zaken anders: lokale raadsleden zijn veel vaker lager of midden opgeleid, en hebben een percentage hoogopgeleiden van 62%, tegenover 72% van de raadsleden van nationale partijen. Gezien de extreme oververtegenwoordiging van hoger opgeleiden in de nationale politiek, is dit een opmerkelijk verschil.

Wat betreft religie valt op dat de lokale raadsleden overwegend geen religie of levensovertuiging aanhangen, of Rooms-Katholiek zijn. Dit laatste is te verklaren door de traditioneel sterke aanwezigheid van lokale partijen in Zuid Nederland. Als we dit vergelijken met de andere raadsleden en de rest van de bevolking, liggen de percentages van de raadsleden van nationale partijen dichter bij die van de samenleving.

Cynischer over de nationale politiek

De verhouding tussen nationale en lokale politiek ligt naar verwachting anders voor raadsleden van lokale en nationale partijen, ten eerste omdat de laatste groep altijd tot op zekere hoogte te maken heeft met de partijlijn van bovenaf, en ten tweede omdat zij wellicht ook politieke aspiraties hebben op nationaal niveau. Er zijn inderdaad interessante verschillen te zien tussen hoe de twee groepen raadsleden naar de nationale politiek kijken.

Allereerst vinden de raadsleden van lokale partijen met overgrote meerderheid dat Tweede Kamerleden snel het contact verliezen met mensen in het land (74%), tegenover slechts een derde van de andere raadsleden die dezelfde mening is toebedeeld (34%). Onder kiezers in het NKO van 2010 is 68% het met deze stelling eens is. Raadsleden van lokale partijen lijken dus meer op de gemiddelde kiezer, en zijn zelfs wat politiek cynischer.

Gelijksoortige verschillen zijn ook zichtbaar bij de stelling dat je eerder Tweede Kamerlid wordt door vrienden dan door bekwaamheden: hiermee is 71% van de raadsleden van lokale partijen het eens, en 44% van de andere raadsleden, tegenover 43% van de burgers uit het NKO 2010. Op deze stelling wijken de raadsleden van lokale partijen dus weer meer af.

Met het idee dat ministers en staatssecretarissen vooral op eigenbelang uit zijn, zijn beide groepen raadsleden het sterk oneens (respectievelijk 11% en 28% is het eens met de stelling). Maar kiezers (43%) herkennen zich een stuk meer in deze stelling in het NKO.

Over het algemeen zijn raadsleden van lokale partijen cynisch ten opzichte van de nationale politiek, soms zelfs cynischer dan de kiezers. Mogelijk is dat ook een motivatie geweest om tot de gemeentepolitiek toe te treden met een lokale partij.

Groot verschil in rolopvattingen: Kiezer en gekozene

Tot slot vergelijk ik de rolopvatting van beide groepen raadsleden, met het idee dat raadsleden van lokale partijen waarschijnlijk meer geneigd zijn de stem van de kiezer belangrijker te vinden dan die van de partij of de fractie (of het raadslid zelf). Dit wordt ook wel het delegate-model van politieke vertegenwoordiging genoemd. Hiertegenover staat de trustee: een politicus is verkozen door de kiezer om te doen wat hem of haar goeddunkt, kort door de bocht samengevat.

Allereerst kijk ik naar de beantwoording van twee vragen over de spanning tussen de mening van de kiezers van een partij en die van de betreffende Tweede Kamer- of raadsfractie. Bij beide vragen antwoorden de raadsleden van lokale partijen overwegend (55%) dat de mening van de kiezer belangrijker is dan die van de raadsleden, in het geval zij een andere mening toebedeeld zijn. De andere raadsleden kiezen overwegend om de stem van de volksvertegenwoordigers zwaarder te laten wegen (resp. 65 en 66% is deze mening toebedeeld).

Dit zien we ook terug wanneer er wordt gevraagd of politici de wensen die onder de kiezers leven verwoorden (delegate), of aan de kiezers steun moeten vragen voor de visie van hun partij (trustee). Onder de lokale partijen is 69% van de raadsleden aanhanger van het delegate model, tegenover 44% van de raadsleden van nationale partijen, die in meerderheid het trustee-model verkiezen.

Tot slot is ook gevraagd of de raadsleden zich een vertegenwoordiger voelen van alle kiezers; van de stemmers op hun partij; of van de leden van hun partij. Hierbij zijn vrijwel geen verschillen te zien tussen beide groepen raadsleden. Hoewel de stem van de kiezer duidelijk zwaarder weegt bij de lokale partijen, zien zij zichzelf evenveel een vertegenwoordiger van alle kiezers of enkel hun stemmers, als de raadsleden van nationale partijen.

Belangrijkste taak van volksvertegenwoordigers

Via een open vraag kon ik nagaan wat de raadsleden hun belangrijkste taken als volksvertegenwoordiger vonden. De meestgebruikte woorden in de eerstgenoemde taak zijn samengevat in onderstaande wordclouds.

Bij de lokale partijen ligt het aantal woorden aanzienlijk dan bij de raadsleden van nationale partijen. Dat suggereert dat de raadsleden van lokale partijen een minder uiteenlopend beeld hebben van hun taak als volksvertegenwoordiger dan hun collega’s van de nationale partijen. Hoewel beide groepen raadsleden woorden als ‘vertegenwoordigen’, ‘burgers’, ‘controleren’, en ‘belangen’ vaak noemen in hun antwoorden, zijn er toch belangrijke verschillen te ontdekken. Raadsleden van nationale partijen lijken een meer formele visie te hebben op hun rol als volksvertegenwoordiger (‘kaders’, ‘stellen’, ‘verkiezingsprogramma’, ‘beleid’), terwijl luisteren naar de burger veel duidelijker de eerste prioriteit is van de raadsleden van lokale partijen (‘luisteren’ heeft dezelfde frequentie als ‘vertegenwoordigen’).

Dichter bij de kiezer

Op basis van deze verschillende kenmerken van gemeenteraadsleden van lokale en nationale partijen, kan gesteld worden dat er belangrijke verschillen te vinden zijn, met name in hun politieke rolopvatting en houding ten opzichte van Tweede Kamerleden, maar ook wat betreft opleidingsniveau. Raadsleden van lokale partijen zijn op deze drie punten een betere afspiegeling van de bevolking, wat het argument kan ondersteunen dat deze partijen inderdaad dichter bij de burger staan. Ook in hun taakopvatting kwam duidelijk naar voren dat luisteren naar de burger van de hoogste prioriteit is.

Dit betekent overigens niet dat zij de inhoudelijke standpunten van hun kiezers ook beter vertegenwoordigen. Daar kan op basis van de hier getoonde analyses geen uitspraak over worden gedaan.

Lokale partijen onderscheiden zich echter duidelijk van hun collega’s en zijn hiermee een interessante speler op het gemeentelijk politieke niveau, zeker voor kiezers die zich niet vertegenwoordigd voelen door een van de partijen op nationaal niveau.