In discussies over onderwerpen als diversiteit, ongelijkheid en klimaat wordt vroeg of laat altijd wel een keer de vermeende kloof tussen stad en platteland erbij gesleept. Met name als het gaat over populisme (denk bijvoorbeeld aan de verkiezing van Donald Trump of de electorale successen van Geert Wilders) wordt vaak beweerd dat er sprake is van (toenemende) verschillen tussen mensen die in dorpen en op het platteland wonen aan de ene kant, en mensen die in grote en middelgrote steden wonen aan de andere kant. Klopt dit wijdverspreide beeld dat mensen op het platteland eerder op rechts-populistische partijen stemmen dan mensen die in de stad wonen?
Om dat te onderzoeken heb ik bekeken waar mensen die op rechts-populisten stemmen vandaan komen. In de European Social Survey uit 2016 is aan mensen gevraagd op welke partij ze hebben gestemd bij de laatste verkiezingen en is er (zelf-gerapporteerde) informatie over hun woonomgeving. Ik richt me hier op 8 West-Europese landen waar rechts-populistische partijen succesvol zijn geweest (de Oost-Europese context is heel anders dus die laat ik voor nu buiten beschouwing): de FPÖ in Oostenrijk, de SVP in Zwitserland, de Zweden Democraten in Zweden, de Finse Partij (voorheen Ware Finnen) in Finland, de Lega (voorheen Lega Nord) in Italië, de PVV in Nederland, UKIP in het Verenigd Koninkrijk en het Rassemblement National (voorheen Front National) in Frankrijk.
Kijkend naar al deze landen bij elkaar ontstaat het volgende beeld:
Figuur 1: Percentage stemmers op rechts-populisten
Uit Figuur 1 blijkt dat rechts-populisten het meest succesvol zijn op het platteland en in dorpen. Minder succesvol zijn ze in kleine steden en buitenwijken van grote steden, en ze doen het nog minder goed in de centra van die grote steden. Hier moet ik wel bij aantekenen dat alleen de verschillen tussen mensen uit de grote steden en de andere categorieën statistisch significant zijn. De verschillen tussen de andere vier categorieën zijn dat niet. Er lijkt dus vooral een kloof te bestaan tussen mensen in de centra van grote steden aan de ene kant en de rest aan de andere kant.
Een nadere analyse laat zien dat er ook wat verschillen tussen landen zijn. De kloof tussen de stad en de rest is in 3 van de 8 landen (Oostenrijk, Italië en Nederland) niet significant. Maar dit heeft waarschijnlijk te maken met het relatief lage aantal respondenten dat op rechts-populisten heeft gestemd in deze landen.
Verklaringen
De grote vervolgvraag is natuurlijk waar deze verschillen vandaan komen. Een eerste antwoord: mensen buiten binnensteden hebben andere opvattingen over de thema’s die rechtspopulisten centraal stellen. Ze zijn met name negatiever over immigranten en minder tevreden met het functioneren van de democratie in hun land.
Figuur 2: Percentage mensen dat vindt dat immigranten hun land een minder goede plek maken
Figuur 2 hierboven laat zien dat er met betrekking tot opvattingen over immigratie met name een verschil is tussen degenen die in grote steden (inclusief de buitenwijken daarvan) wonen aan de ene kant en mensen die in kleine steden, dorpen, en op het platteland wonen aan de andere kant. Nadere analyses laten zien dat de verschillen tussen alle categorieën statistisch significant zijn. Figuur 3 hieronder laat mooi zien dat hetzelfde patroon opgaat voor opvattingen over het functioneren van de democratie. Alleen het verschil tussen kleine steden en buitenwijken van grote steden is niet statistisch significant (waarschijnlijk door het relatief lage aantal respondenten in de buitenwijk-categorie).
Verdere analyses (hier niet weergegeven) laten zien dat deze opvattingen en de mate waarin mensen zichzelf als links of rechts omschrijven het effect van herkomst op stemmen op rechts-populisten volledig weg verklaart. Dat betekent dat het zeer aannemelijk is dat mensen buiten binnensteden eerder op rechts-populisten stemmen vanwege hun opvattingen over met name immigratie en het functioneren van de politiek.
Figuur 3: Percentage mensen dat ontevreden is met het functioneren van de democratie
‘Ruraal bewustzijn’
Dit roept natuurlijk weer de vraag op waarom mensen verder buiten de binnenstad negatiever over immigranten en het functioneren van de politiek zijn. Zaken als opleiding en inkomen spelen hier ongetwijfeld een rol. Maar de Amerikaanse politicoloog Katherine Cramer geeft een interessante aanvullende verklaring. Zij stelt dat mensen die buiten de centra van grote steden wonen vaker een ‘ruraal bewustzijn’ hebben. Zij voelen zich achtergesteld door politici en beleidsmakers die veelal uit de grote steden komen en volgens hen andere opvattingen, normen, waarden en levensstijlen hebben. Het resultaat is niet alleen een afkeer van de machthebbers zelf, maar ook van degenen die in steden leven en alle anderen die het volgens hen beter hebben. Dit kan leiden tot een negatieve houding tegenover bijvoorbeeld immigranten. Hoewel ik hier niet kan toetsen of mensen buiten de grote steden inderdaad vaker een ruraal bewustzijn hebben, klinkt de redenatie van Cramer aannemelijk.
Tot slot wil ik benadrukken dat het hier gemaakte onderscheid tussen stad en platteland enigszins simplistisch is. Aan de ene kant zijn er heel wat grote steden waar rechts-populisten het goed doen (denk aan bijvoorbeeld Rotterdam of Marseille). Aan de andere kant zijn er ook genoeg kleine dorpjes waar ze het juist heel slecht doen. Om al deze verschillen te kunnen verklaren is er meer nodig dan alleen een onderverdeling in vijf categorieën van urbanisatie en het idee van ‘ruraal bewustzijn’. Mijn collega’s Eelco Harteveld, Sarah de Lange, Wouter van der Brug en Tom van der Meer werken aan een onderzoek dat hier uitgebreid op in gaat. Wordt vervolgd dus hier op Stuk Rood Vlees!
Koos Swart zegt
Mensen in dorpen zijn racistisch en er zijn niet genoeg immigranten om daar tegenin te gaan. Die gaan namelijk naar de steden.
Zo was dat bij ons namelijk. Het had geen zin er tegenin te gaan want er was toch bijna niemand die er last van had.
Léonie de Jonge zegt
Dit doet mij ook denken aan de “halo-effect”. Roger Eatwell schreef daar o.a. over: Kiezers die in gebieden rond steden met veel immigranten wonen zijn meer geneigd om rechts-populistische partijen te steunen dan kiezers die in gebieden met veel immigratie (steden) wonen, omdat je in steden vaker contact met immigranten hebt.