• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Steeds meer keus

door Tom van der Meer 30/05/2018 0 Reacties

Recente peilingen tonen steeds weer het beeld van een versplinterd partijlandschap. Dit was ook al het beeld van de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen: Het effectief aantal politieke partijen is nog nooit zo hoog geweest. Dit kan je op twee manieren interpreteren. Als de polarisatie hoog zou zijn, is er sprake van politieke balkanisering. Maar dat lijkt niet het geval. Kiezers nemen simpelweg steeds meer partijen op in hun stemoverwegingen, zo blijkt uit de Nationale Kiezersonderzoeken tussen 1982-2017. Geen partij kan nog vanzelfsprekend kan rekenen op een grote schare kiezers. De keuzeset met reële opties in het stemhokje is bij veel kiezers toegenomen. Dat heeft geleid tot een enorme nivellering in de politieke verhoudingen.
Dit blog toont hoe hard de keuzeset gegroeid is sinds 1982.

Keuzeset

De kiezer is niet langer trouw aan een enkele politieke partij, zoals tijdens de verzuiling het geval was.  Partijkeuze lijkt een proces geworden in twee stappen. Eerst maken kiezers een voorselectie van een relatief klein aantal partijen die op elkaar lijken, een zogeheten keuzeset. En vervolgens maken ze uit die keuzeset een keuze in het stemhokje.

Dat kan je nog het best vergelijken met andere keuzeprocessen, zoals de keus voor een restaurant, of de keus voor een mobiele telefoon. Je maakt meestal een voorselectie, op basis van bijvoorbeeld de keuken of de locatie van een restaurant, of de noodzakelijke specs van een mobiele telefoon. Maar binnen die voorselectie ligt de finale keus niet vast. Dat kan afhangen van het menu, de wachttijden, aanbiedingen, aanbevelingen, of andere unieke overwegingen. De uiteindelijke uitkomst van het keuzeproces is dan voor een buitenstaander misschien moeilijk te voorspellen, maar daarmee niet minder weloverwogen of zelfs rationeel.

Kans om ooit op een partij te stemmen

Die keuzeset kan in verkiezingstijd worden vastgesteld via de zogeheten stemkansen. Sinds 1982 wordt aan Nederlandse kiezers in het Nationaal Kiezersonderzoek de vraag gesteld hoe groot de kans is dat ze ooit op een reeks partijen zullen gaan stemmen op een schaal van 1 (nooit) tot 10 (zeker ooit). In 2017 werd die vraag gesteld voor alle dertien partijen die uiteindelijk verkozen werden in de Tweede Kamer.

Om de grootte van de keuzeset te bepalen, hebben Joop van Holsteyn en Josje den Ridder (paywall) voorgesteld om per kiezer de partij te selecteren die de hoogste stemkans krijgt, en alle partijen te tellen die maximaal 2 punten daaronder liggen. Die methode heb ik gebruikt om te kijken welk percentage kiezers maar 1 partij noemt, en om vast te stellen wat de gemiddelde grootte van de keuzeset is. Kiezers die überhaupt geen onderscheid maken tussen politieke partijen door een stem op allemaal even (on)waarschijnlijk te noemen, zijn buiten beschouwing gelaten. Dit betreft een zeer klein percentage van de respondenten.

Het figuur hieronder toont de ontwikkeling van de keuzeset sinds 1982.

Niet langer trouw aan een enkele partij

De linkeras en de blauwe lijn beschrijven het percentage kiezers dat maar één partij in zijn of haar keuzeset heeft en dus uitermate trouw zegt te zijn aan een enkele partij. Dat percentage is gehalveerd van 43% in 1982 naar slechts 21% in 2017. De grootste daling vond plaats in 1989 en 1994, voor en na het laatste kabinet-Lubbers. Met andere woorden, de kiezer is gaan kiezen.

Steeds meer keus

De rechteras en de rode lijn in het figuur tonen het gemiddelde aantal partijen dat kiezers hebben in hun keuzeset. Begin jaren tachtig bestond de keuzeset gemiddeld genomen uit iets meer dan 2 partijen. Vanaf de jaren negentig schommelde dat aantal jarenlang rond de 2,5 partijen. In 2017 steeg het aantal partijen in de keuzeset echter fors, namelijk naar 3,35.

De kiezer betrekt dus steeds meer partijen in de afweging. Partijen zijn in de percepties van kiezers meer op elkaar gaan lijken. Maar dat betekent niet dat de kiezer wispelturig is geworden.

En dat komt maar deels door FvD en Denk

De toename van het aantal overwogen partijen valt maar voor een deel toe schrijven aan de nieuwkomers FvD en Denk: deze twee partijen verklaren minder dan 40% van de groei van de keuzeset tussen 2012 en 2017.

Filed Under: Kiezers en publieke opinie Tagged With: keus, keuzeset, kiezen, stemkans, versplintering

Over de auteur

Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Kiezers met een migratieachtergrond: mainstream of multicultureel?

Het migratiebeleid van rechtse regeringen is niet restrictiever dan dat van linkse regeringen

Update Eerste Kamer: kleine opsteker coalitie

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Aflevering 94 – De ‘Heilige Alliantie’ tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechts, met Sander Rietveld

Mijn gast van vandaag is Sander Rietveld, politicoloog en onderzoeksjournalist bij Zembla. Sander … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in