Uit angst dat Wilders gaat winnen, overwegen tal van kiezers op Rutte te stemmen. In een presidentieel systeem zou dit kunnen helpen. Echter het goed doordenken van deze zogenoemde ‘strategische stem’ toont aan dat het juist Wilders in de regering helpt. Of dat het de macht van Rutte vergroot in coalitie-onderhandelingen met de partijen waar de politieke voorkeur van de strategische stemmers eigenlijk ligt.
Het dilemma dat er geen is
13 tot 22% van de GroenLinks, PvdA, D66 en CDA kiezers overweegt VVD te stemmen om te voorkomen dat de PVV aan de macht komt, rapporteerde de Volkskrant (11/02/2017). Door het kiesstelsel is strategisch stemmen in Nederland ongeveer hetzelfde als koffiedik kijken. Er zijn simpelweg te veel variabelen in het spel om gericht strategisch te kunnen stemmen.
De specifieke strategische stem op Rutte om te voorkomen dat Wilders aan de macht komt, kunnen we echter vrij goed doorexerceren. De uitkomst: in alle gevallen verliest de ‘strategische kiezer’.
Hieronder loop ik de scenario’s langs. Wat is cruciaal om vooraf te weten?
- Nederland is geen presidentieel systeem; een partij zal altijd coalities moeten sluiten om te kunnen regeren (zeker nu!).
- De grootste partij krijg normaal gesproken het initiatief om een coalitie te vormen, maar de grootste zijn in de verkiezingen is zeker geen garantie dat je in de coalitie komt. Zo kwam de PvdA met haar 53 zetels in 1977 ook niet in de regering omdat CDA (49) en VVD (28) het op een akkoord gooide (Kabinet Van Agt I).
- In de coalitieonderhandelingen heb je als grotere partij in zetelaantal meer in de melk te brokkelen.
Ons dit realiserend kunnen we gaan kijken wat de strategische Rutte stem kan betekenen.
Scenario 1: Wilders wint (toch)
Een flink aantal kiezers stapt over van andere partijen naar de VVD, maar niet genoeg om de virtuele achterstand van ongeveer 5 zetels te overbruggen. De PVV wordt dus de grootste partij. Voor een coalitie heeft Wilders echter steun van 76 Kamerleden nodig. Nemen we de bovengrens van de peilingwijzer, dan zouden PVV, VVD en CDA nu net aan 75 zetels komen. Als er meer stemmen naar Ruttes VVD gaan van ook D66, PvdA en GroenLinks, maakt dat kabinetsvorming dus makkelijker en wordt het mogelijk met drie partijen. Het zal niet de eerste keer zijn dat het ondenkbare (CDA en VVD gaan met PVV in zee) toch gebeurt ‘in het landsbelang’ en ‘naar de kiezer luisterend’.
Scenario 2: Rutte Rules
U kunt nu terecht opwerpen dat Rutte wellicht helemaal niet van zins is om met de PVV in een coalitie te stappen. Sterker nog, hij heeft samen regeren al uitgesloten. Let wel, Rutte is niet expliciet geweest over creatieve gedoogconstructies, minderheidskabinetten en andere vormen van ‘niet samen regeren’-coalities.
Maar goed, stel dat Rutte inderdaad zeker niet met de PVV gaat samenwerken, dan is een stem op de VVD helemaal niet nodig om te voorkomen dat de PVV aan de macht komt. Zonder de VVD krijgt de PVV namelijk nooit een meerderheid in de Tweede Kamer zover om haar regering te steunen. Zonder de VVD is de ‘meest waarschijnlijke coalitie voor de PVV dan PVV-CDA-CU-SGP-SP-50Plus, en waarschijnlijk is dan zelfs nog een zevende partij nodig![1]Samengevat: zonder de VVD komt de PVV niet in de coalitie. Als de VVD inderdaad de PVV heeft uitgesloten, voorkomen de strategische stemmen dus helemaal niets. Wat de extra stemmen voor Rutte dan wel betekenen, is dat de VVD een betere onderhandelingspositie krijgt. De partij hoeft dan wellicht met minder partijen samen te werken en kan ze makkelijker tegen elkaar uitspelen. Bovendien heeft ze dan juist door de strategische stemmen van GroenLinks, D66, PvdA en CDA meer macht om het regeerakkoord te dicteren aan die partijen.
Scenario 3: De kans is 0,001%
Het kan natuurlijk ook zijn dat Rutte door de strategische stem de grootste wordt en creatief een oplossing vindt om zich aan zijn woord te houden (“de kans is nul”) en tóch met de PVV samen te werken. Dat was natuurlijk niet de bedoeling van de strategische stem. Wilders mag dan wel geen premier worden, maar de PVV gaat wel regeren en het beleid beïnvloeden. Voor Rutte is dit zowel inhoudelijk als qua dagelijks bestuur interessant.
Coalities worden vaak gevormd zodat ze ‘minimal number’ en ‘minimal distance’ zijn. Met andere woorden: des te minder andere partijen, des te makkelijker en de voorkeur ligt bij partijen die vergelijkbare standpunten hebben. Voor de VVD zijn de logische partners CDA, D66, klein-christelijk en toch echt de PVV
Zonder de PVV komen deze partijen nog niet in de buurt van een meerderheid, terwijl bij een tweestrijd Rutte misschien zelfs kan regeren met enkel de PVV als partner.[2] Strategische stemmen vanuit andere partijen naar de VVD vergroten dus de kans op een VVD-PVV kabinet en verminderen in het andere geval de onderhandelingsmacht van de ‘eigen partij’.
We kiezen geen premier
Omdat Nederland een coalitieland is, zal het voor de PVV verdomd lastig zijn om tot een coalitie te komen. Daarvoor bevindt ze zich teveel aan de rand van het partijstelsel. Het is simpelweg niet zo dat de leider van de grootste partij in Nederland automatisch premier wordt. Bovendien, zelfs in de voor Wilders meeste gunstige peiling (Maurice de Hond, jan/feb 2016) kreeg hij slechts ruim een kwart van de stemmen. Lang geen meerderheid dus.
Echter, voor zowel Rutte als Wilders is het wel heel aantrekkelijk net te doen alsof het gaat om een premiersverkiezing. Hoe meer aandacht zij krijgen, hoe minder zichtbaar andere partijen worden. Rutte en Wilders verdelen de stemmen onderling. Het effect?
- Als Rutte Wilders echt uitsluit komt de PVV sowieso niet in de regering en hoef je dus niet strategisch te stemmen (zonder VVD komt PVV er niet in). Een strategische stem vergroot dan enkel de macht van Rutte tegenover de partij waar je echte voorkeur lag.
- Als Rutte de PVV stiekem niet uitsluit dan is het juist de strategische kiezer die de kans vergroot dat Rutte III een VVD-PVV kabinet is of dat in 2017 Wilders I aantreedt.
[1] Er van uitgaande dat D66 en GroenLinks het inhoudelijk niet eens zullen worden met de PVV. Dat lijkt me geen controversiële assumptie.
[2] Hoewel er wel degelijk extra partijen nodig zijn om een meerderheid te halen in de Eerste Kamer.
Foto, door Roel Wijnants, license
Prima analyse. Bij een wat journalistieker/opinierender insteek had de vergelijking met de vorige verkiezing(en) niet misstaan – ook een semi-premiersrace tussen VVD en PvdA die eindigde met een kabinet met juist die twee partijen. Daarvoor werkte het met Cohen en Rutte echter wel zo, wat tot het een-na-meest rampzalige kabinet van na de oorlog leidde.. Maar dan nog, PvdA en VVD waren (en zijn) wel tegenpolen, PVV en VVD niet (zoals terecht in deze analyse wordt gesteld). Bovendien slaat de VVD een PVV-toon aan met de brief van Rutte en doet de PVV al tevoren water bij de wijn bij enkele heikele punten.. Ze sorteren al een beetje voor.
Uitstekende tekst. Geeft weer hoe ik er ook over denk: “Kiezen voor de partij met naar jouw idee het beste programma is het beste. Slim, strategisch enzo levert altijd op wat je NIET wilt”. Stem daarom gerust Groenlinks!
Ik vind het beangstigend om te lezen dat mensen het in hun hoofd halen strategisch op VVD te stemmen. Vorige keer vond ik dat strategisch op PvdA gestem laf, erg laf, maar dat kon nog enigszins beargumenteerd worden. Dit is toch op geen enkele manier strategisch? Hoe strategisch? Om Wilders in de regering te krijgen? En sinds wanneer geloofd iemand Rutte nou? Zelf zijn eigen kiezers weten dat je die vent niet kunt vertrouwen, waarom zou je dat dan wel wanneer je van een andere partij bent? Hoe naief? Hoe onlogisch? Wie heeft deze tactiek in de wereld geholpen? Ik hoop serieus dat dat niet echt speelt, want ik vind dat echt de meest achterlijke gedachtegang die ik in lange tijden heb gehoord, na natuurlijk dan die ‘moslim ban’ of vijf van de zeven landen die de VS nu al langere tijd bombardeert waardoor er mensen gedwongen worden om te vluchten uit die landen. Terwijl de landen waar daadwerkelijk de meeste terroristen vandaan komen – naast de overwegend geboren en getogen terroristen uit Europa en VS – komen uit de paar landen die zowel niet geband worden als niet worden gebombardeerd. Dit is eigenlijk nog iets minder onlogisch, omdat dat allemaal wel overwegend te verklaren valt met het winnen en niet willen verliezen van geld en macht, wat niets met mensenlevens of humaan zijn te maken heeft, maar dit? De enige verklaring die ik kan vinden, is dat mensen er niet vanuit durven te komen dat ze eigenlijk toch liever PVV zouden stemmen? Dat lijkt me nog logischer en voor de hand liggender om dan strategisch te stemmen op de VVD, dan op hen stemmen om PVV uit het kabinet te houden. Is dit echt serieus? Zijn mensen echt zo?
Helder artikel! Was eerlijk gezegd niet in mijn hoofd opgekomen dat iemand uit strategisch oogpunt op VVD kan gaan stemmen. Ridicuul!
Maar zelf zit ik ook met een dilemma. Mijn hart gaat uit naar Partij voor de Dieren maar misschien kan ik beter ‘strategisch’ op Groen Links stemmen. Iemand een advies voor me?
Ha Marieke,
De PvdDieren is ook mij sympathiek. Maar zoals met meer in eerste aanleg “one issue”-partijen zijn hun standpunten op andere dan het “hoofdpunt” vaak niet of minder goed. ’t Gaat toch om een partij die de kennis, standpunten en mensen in huis heeft om de maatschappij ongeveer zoals je wilt te organiseren.
Mijn advies is als volgt: Stem Groenlinks en ga dan pogingen doen om de Partij voor de Dieren te laten opgaan in Groenlinks. De ideeën waarom het je bij de PvdD gaat worden dan minstens op den duur aan die van GL toegevoegd [voor zover die al niet overeenkomen met die van de PvdD]. Bovendien versterkt het GL.
Ook in dit geval moet je niet strategisch stemmen maar – zoals de PvdD – het zelf zegt ‘vasthouden aan je idealen’. Stem op de partij waar je jouw idealen het meest terug vindt, welke dat ook moge zijn. Maar kijk daarbij ook naar welke partij zélf het meest vasthoudt aan die idealen. In mijn opinie doet GroenLinks dat te weinig. Als het er op aan komt in de Kamer stemmen ze wat mij betreft te weinig conform hun beloftes. Te veel drang naar het pluche? Zoals ze heel snel hun hoofd lieten hangen naar de lobby van de melkveehouderij toen er gestemd werd over weidegang voor koeien. Alleen de PvdD hield toen vast aan het ideaal van 100% weidegang. Zomaar een voorbeeld. Jij moet natuurlijk vooral naar jouw idealen kijken. Succes!
Caroline!
“Zomaar een voorbeeld”, schrijf je. ’n Prima voorbeeld van wat ik hierboven bedoelde toen ik ’t had over ’n “one-issue-partij”. Zo’n club kan zomaar streven naar “100% weidegang” voor melkvee, maar voor ’t overige [te] weinig ideeën hebben. Stemgedrag heeft niet altijd te maken met “drang naar het pluche”, zoals je het noemt, als de stem niet is zoals de jouwe geweest zou zijn. Mijn advies luidt daarom om te letten op het geheel aan politieke ideeën en dan te kiezen voor de club die globaal het dichtst bij je staat. En vergeet dan AUB niet om zelf lid te worden van die club en je bijdrage te leveren. “Men” heeft het vaak over ‘de politiek’, alsof het ’n natuurverschijnsel is. Maar ‘de politiek’ wordt gemaakt door mensen zoals jij, althans als je niet alleen aan de kantlijn meekijkt en beoordeelt, maar ook je bijdrage levert. Succes..!
Er is echter ook een reden om wel strategisch te stemmen. Door de VVD zo groot mogelijk te maken, hoeft Rutte wellicht minder andere partijen in een coalitie te halen.
Zonder deze strategische stem zou de VVD in zo’n situatie 4 andere partijen nodig hebben om een coalitie te vormen. In dat geval kiest Rutte dan toch liever voor een stabielere coalitie met de PVV.
Met de strategische stem kan net de balans de andere kant op vallen. Rutte heeft maar 3 andere partijen nodig (1 meer dan de optie PVV) en is wel bereid dat te doen.
Het is een kleine kans, en ik zou daarvoor ook niet strategisch stemmen, maar het is mogelijk
En de optie: VVD, D66, GL en CDA?
Dat wordt een echt “meedoen” kabinet met GL voor het duurzame (sic) karakter…
Het artikel richt zich op de uitkomst van de formatie (het product), wat natuurlijk prima is, maar op niet wat eraan voorafgaat (het proces).. Als Wilders de verkiezingen met groot vertoon wint is het zeker niet uitgesloten dat hij kabinetsformateur wordt. Als andere partijen in het parlement dat niet willen, zal hij groot misbaar maken, ook in de internationale pers. En dan? Wat zijn dan de scenario’s? Sociologisch, sociaal-psychologisch, massa-psychologisch? Heeft iemand daar al over nagedacht?