Politicologie en actualiteit

Baudet

Aflevering 21 – De conservatieve revolte in Nederland met Merijn Oudenampsen

door Armen Hakhverdian 0 Reacties

Wat we nu kennen als de Fortuyn-opstand is een verlate rechtse tegenreactie op de progressieve jaren zestig toen de voltallige Nederlandse politieke elite opschoof naar links. Dat is de stelling die Merijn Oudenampsen (@dewaremarijn) verdedigt in zijn boek “De conservatieve revolte: Een ideeëngeschiedenis van de Fortuyn-opstand” (2018, Vantilt).

Merijn vertelt over het anti-intellectuele klimaat in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw (8:06), de rol van ideologie tijdens de Verzuiling (14:52), het grote debat tussen Hans Daalder en Arend Lijphart (18:25), de ruk naar links in de jaren zestig (28:32), de rechtse tegenreactie in de Verenigde Staten (33:20), de cruciale rol van Frits Bolkestein (40:11), populisme (49:15), de ideologie van Thierry Baudet (55:32), de economische standpunten van nieuw rechts (1:00:40) e tenslotte of Baudet een fascist genoemd kan worden (1:06:52).

Download de podcast via iTunes | Spotify | Stitcher | Soundcloud | RSS

Music: ‘Pollution‘ by Dexter Britain (CC BY-NC-SA 3.0)

Stuivertje wisselen: neemt FvD de electorale plek van PVV over?

door Eelco Harteveld 2 Reacties

Het Forum voor Democratie “versloeg de exitpoll” (vrij naar Sybrand Buma) en kreeg woensdag van alle partijen de meeste stemmen. FvD lijkt vanaf vandaag de belangrijkste rechtspopulistische partij van Nederland te zijn. Wat zegt dit over het rechtse landschap in Nederland? Is er ruimte voor twee vertolkers op deze flank, of strijden ze om dezelfde plek? Ik keek naar de verschillen tussen FvD en PVV in 2017. Als de patronen van toen zich doorzetten, lijken FvD’ers qua ideologie sterk op PVV’ers, maar hebben de FvD’s (nog) veel minder vertrouwen in “offline” media. Het lijkt erop dat een groep die vooral op internet gesocialiseerd is Baudet nog eens extra de wind in de rug geeft. Het is afwachten, maar dat zou FvD blijvend een ander accent kunnen geven.

Ruimte voor twee?

Allereerst: de massale focus op de vraag wie de grootste partij wordt in de Eerste Kamer is overdreven. Wie de grootste is, doet er voor de (landelijke) machtsvraag niet echt toe. Bovendien zijn er geen werkelijk “grote” partijen meer in Nederland: in een sterk gefragmenteerd landschap is “de grootste worden” vaak meer een kwestie van stuivertje wisselen met andere middelgrote partijen.

Desalniettemin is de opkomst van FvD heel interessant, en dan vooral de toekomstige relatie met de PVV. Volgens de exitpolls van IPSOS komt de groei van FvD voor een belangrijk deel van weggelopen PVV’ers, maar ook van voormalige VVD’ers en CDA’ers. Zoals Matthijs Rooduijn liet zien, kennen de partijen ideologisch grote overlap, hoewel FvD ook eigen accenten legt qua inhoud en vooral stijl. Voor politicologen roept het de vraag op of hier sprake is van een “zero sum” concurrentiestrijd om dezelfde plek in het Nederlandse politieke landschap, of dat ze naast elkaar kunnen bestaan met een eigen profiel. In het eerste geval heeft FvD wellicht een succesvollere formule ontwikkeld; in het tweede geval is het rechtspopulistische electoraat kennelijk op belangrijke onderdelen verdeeld. Het antwoord op deze vragen kan ook internationaal interessant zijn: het extreem proportionele systeem van Nederland heeft wel vaker dienstgedaan als windvaan voor veranderingen die elders pas later doordrongen.

Helaas ontbreekt het ons aan goede data om uitspraken te doen over de kiezers van gisteren. Er bestaat geen Provinciaal Kiezersonderzoek; de exit polls laten veel vragen onbeantwoord. We weten wel iets over de achterban van FvD bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. FvD was toen echter een veel kleinere partij, met noodzakelijkerwijs een ander soort achterban. Toch is het interessant om te kijken welke kenmerken ook toen al FvD’ers van PVV’ers onderscheidden. Hoewel het koffiedik kijken blijft, lijkt het mij niet onwaarschijnlijk dat zulke ontwikkelingen zich gisteren verder hebben doorgezet, en wellicht een tipje van de sluier kunnen oplichten.

Kiezers vergeleken

Allereerst de standpunten van de achterban. Matthijs Rooduijn liet eerder al zien dat sympathie voor FvD vergelijkbare ideologische voorspellers heeft als sympathie voor de PVV. Ik heb een soortgelijke analyse nog eens gedaan met de SCoRE-data uit het voorjaar van 2017. Omdat dit onderzoek een zeer grote steekproef, bevat het 88 FvD-stemmers – nog steeds niet heel veel, maar meer dan het Nederlands Kiezersonderzoek. De figuur hieronder vergelijkt de standpunten van FvD’ers met die van PVV’ers en de twee andere electorale concurrenten, VVD en CDA. (Ter referentie gooi ik linkse(re) partijen even op één hoop: SP, GroenLinks, PvdA, D66). Het bevestigt de conclusies van Matthijs Rooduijn: PVV’ers en FvD’ers leken wat betreft hun standpunten in 2017 sterk op elkaar. Hierin schuilt dus geen reden om over te stappen. (Aangezien FvD in 2017 een kleinere partij was, met dus een specifieker soort achterban, zal deze gelijkenis eerder groter dan kleiner zijn geworden.)

Bron: SCoRE

Wat betreft de achtergrondkenmerken van FvD’ers vallen iets meer verschillen op. FvD’ers lijken iets jonger dan PVV’ers, hoewel de onzekerheidsmarge groot is. Wel opvallend () is het verschil in opleidingsniveau (in contrast met de bevindingen van Matthijs Rooduijn, maar in lijn met de patronen in de exit poll): FvD is amper ondervertegenwoordigd onder hoger opgeleiden – in internationaal perspectief bijzonder voor een rechtspopulistisch partij. (Het zou passen bij Baudets stijl, die nogal overloopt van het signaleren van cultureel kapitaal: zijn maiden speech was in het Latijn, en zijn overwinningstoespraak hing van culturele referenties aan elkaar.) Hier is dus een eerste aanwijzing voor een mogelijke divergentie tussen PVV en FvD.

Bron: SCoRE

FvD en de media

Gezien de verschillen in demografie leek het mij waarschijnlijk dat FvD’ers zich anders verhouden tot nieuws en informatie dan PVV’ers. Hieronder valt te zien dat FvD’ers inderdaad minder vertrouwen hebben in allerlei soorten media, maar vooral traditionele media als publieke omroep en krant. Bovendien lijken ze voor hun informatievoorziening sterker te leunen op online nieuws. Hoewel kritiek op traditionele media (de leiband van de elite) altijd een rol heeft gespeeld in het populistische wereldbeeld, lijkt de strijd tegen de “MSM” in de laatste jaren in belang toegenomen.

En dit is opvallend belangrijk voor FvD’ers. Als ik sympathie voor FvD in een regressievergelijking voorspel door alle hierboven genoemde variabelen tegelijk, heeft vertrouwen in de publieke omroep zelfs een iets sterker voorspellend effect dan mening over immigranten of politici. Bij de PVV is dit volstrekt niet het geval: daar is immigratie verreweg de belangrijkste voorspeller; standpunten over over media zijn dat amper. Hoewel ook Wilders geregeld kritiek uit op gevestigde media, speelt dit dus voor zijn achterban een minder grote rol.

Bron: SCoRE

Eén pot nat?

Deze data komen uit 2017. Ondertussen zullen de verschillen in achterban tussen PVV en FvD kleiner zijn geworden: een deel van de eerste partij is immers overgestapt naar de tweede. Toch kunnen de verschillen in 2017 een licht werpen op de verschillende groepen die PVV en FvD vertegenwoordigen, en daarmee de richting waarin partijen zich kunnen ontwikkelen.

Het valt daarbij op dat FvD’ers op de belangrijke politieke thema’s ruwweg dezelfde standpunten hebben als PVV’ers. FvD weet echter groepen aan te spreken die buiten het klassieke electoraat van PVV vallen, in de eerste plaats hoger opgeleiden. Een voor de hand liggende verklaring zit hem in de intellectualistische benadering van Thierry Baudet. In dat opzichte is Pim Fortuyn waarschijnlijk een betere vergelijking dan Geert Wilders. Het is ook waarschijnlijk dat FvD door een dergelijke “beschaafde” verpakking minder een sociaal stigma heeft opgelopen dan de PVV: Geert Wilders is in de loop van de jaren extremer én explicieter geworden in zijn standpunten over (vooral) de islam. Aangezien associaties met extremisme grote groepen kiezers afschrikken, zou dat betekenen dat er potentieel een groter deel van het electoraat kan worden gemobiliseerd door FvD – of door PVV en FvD samen – dan door enkel de PVV. Aan de andere kant is FvD meermalen in verband gebracht met extremistische groepen, en bevatte de toespraak van gisteren de nodige dog whistles (controversiële boodschappen voor de goede verstaander). Het imago van FvD kan dus nog veranderen.

Wellicht nog interessanter is het feit dat FvD’ers in 2017 opvielen door hun wantrouwen tegenover de traditionele media en de grote rol die online informatie in hun leven speelt. Dit past in het beeld van FvD als een beweging die – hoewel ze ook “offline” wel degelijk sterk groeit – bovenal een meester is in de online mobilisatie. Het succes van FvD onder (iets jongere) mannen die volledig online gesocialiseerd zijn doet denken aan de rol van alt right in de opkomst van Trump. Hoewel de wereld van de online alt right extreem divers is, deelt het belangrijke kenmerken met Baudets inhoud en stijl: een obsessie met de neergang van de beschaving (meestal de schuld van immigranten en/of feministen); de overtuiging dat de politiek bovenal een informatie-oorlog is tegen linkse indoctrinatie; en wantrouwen tegenover alle gevestigde elites. Het is een interessante vraag voor vervolgonderzoek welke rol dit speelt in het succes van FvD. In dat geval zou PVV een meer traditionele groep kiezers kunnen blijven vertegenwoordigen, die minder hebben met de verborgen referenties van Baudet. Het is echter ook goed mogelijk dat FvD al deze groepen kiezers tegelijk weet te bedienen. Voorlopig is het afwachten geblazen.

Afbeelding: “DSC_0211” door Frans Peeters (via Flickr).

De ideologie van Forum voor Democratie

door Matthijs Rooduijn 104 Reacties

Forum voor Democratie (FVD) is de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. Maar wat is nu eigenlijk de ideologie van Forum voor Democratie? In een reactie op de uitslag liet Klaas Dijkhoff, fractievoorzitter van de VVD, weten dat hij dit snel te weten hoopt te komen. Hij zei tegen het AD al twee jaar lang geen idee te hebben wat het FVD wil.

Hier het antwoord. Een korte impressie van de ideologie van het FVD aan de hand van de veelbesproken speech die Thierry Baudet gisteren hield. Om alvast met de deur in huis te vallen: het FVD is een schoolvoorbeeld van een radicaal-rechtse populistische partij – net als de PVV van Geert Wilders, het Rassemblement National (voorheen Front National) van Marine Le Pen en de Lega van Matteo Salvini.

Radicaal-rechtse populisten beweren dat er sprake is van een grote crisis van onze beschaving. En wel om twee hoofdredenen. De eerste is dat onze natie bedreigd wordt door “gevaarlijke anderen” die “niet bij ons passen”. Dit wordt ook wel “nativisme” genoemd. De tweede reden is dat er een “slechte elite” is die de belangen van het “goede en gewone volk” verkwanselt. Dit wordt ook wel “populisme” genoemd. De crisis kan volgens radicaal-rechtse populisten alleen door henzelf worden opgelost. Zij zullen de politiek weer teruggeven aan de burger en de grootsheid van de eigen cultuur weer herstellen. Veel radicaal-rechtse populisten combineren deze boodschap met Euro- en klimaatscepsis.

Waarom Baudet radicaal-rechts populistisch is? Zie hier een aantal elementen uit zijn speech, voorzien van kort commentaar.    

“En zo staan we hier vanavond, te elfder ure, letterlijk, te midden van de brokstukken van wat ooit de grootste en mooiste beschaving was die de wereld ooit heeft gekend. Een beschaving die alle uithoeken van de wereld bestreek. Een beschaving die vol zelfvertrouwen was. […] Ons land maakt onderdeel uit van die beschavingsfamilie. Maar net als al die andere landen van onze Boreale wereld worden we kapotgemaakt door de mensen die ons juist zouden moeten beschermen. We worden ondermijnd door onze universiteiten, onze journalisten, door de mensen die onze kunstsubsidies ontvangen, en die onze gebouwen ontwerpen. En bovenal worden we ondermijnd door onze bestuurders. Een kliekje omhooggevallen netwerkers, beroepsvergaderaars, mensen die nog nooit een boek hebben gelezen in hun leven, en geen idee hebben wat op de lange termijn de belangrijke issues zijn. Zij beheersen helaas de besluitvormingsorganen van ons land en maken in een merkwaardige mengeling van onkunde en cynisch eigenbelang keer op keer de verkeerde keuzes. Niet lang meer. […]”

Als dit niet het schetsen van een crisissituatie is dan weet ik het niet meer. Zie de termen: ”te elfder ure”, “brokstukken”, “kapotgemaakt”, “ondermijnd”. Dit stukje speech is voornamelijk populistisch van aard. De boosdoeners zijn de elites (universiteiten, journalisten en politici). Maar er zit ook een hondenfluitje naar de wat extremistischere nativisten in zijn achterban. De term “Boreaal” kan namelijk verwijzen naar “de ‘arische’ en ‘polaire’ wortels van het Indo-Europese volk, de veronderstelde voorouders van de witte Europeanen”.   

“Vervolgens lieten achtereenvolgende kabinetten Rutte de grenzen wagenwijd open staan, en braken die kabinetten immigratierecord na immigratierecord. Met alle immigratie- en integratieproblemen die we al hebben werden opnieuw honderdduizenden mensen uit totaal andere culturen dan de onze binnengelaten. […] Een absolute crisis bij de politie dreigt waardoor onze veiligheid op straat die al nauwelijks meer kan worden gewaarborgd nog verder onder druk zal komen te staan, en we natuurlijk ook afgelopen maandag in Utrecht zagen dat verkrachters, roofovervallers, levensgevaarlijke mensen, gewoon vrij rondlopen. Het is een schande. […]”

Hieruit blijkt het nativisme van Baudet directer. Hij stelt dat er teveel migranten in Nederland zijn, en suggereert dat dit een probleem vormt voor onze veiligheid.

“Hij [Rutte] liet bijvoorbeeld ook alle plannen van die verschrikkelijke Europese Unie om de baas over ons te spelen gewoon doorgang vinden. […] Wat is hier aan de hand? Waarom gebeurde dit allemaal? Men gelooft niet meer in Nederland. Dat is zeker. Niet meer in de Westerse beschaving ook, niet meer in onze taal, die inmiddels is afgeschaft op onze universiteiten. Men gelooft niet meer in onze kunsten, in ons verleden. Men gelooft niet meer in onze feestdagen, in onze helden. Onze traditionele stedenbouw.”

Uit dit stuk tekst blijkt duidelijk dat het FVD Eurosceptisch is. Baudet stelt dat dit komt omdat men niet meer in onze beschaving gelooft.  

“Maar in al dat ongeloof, in dat immense vacuüm, dat culturele en spirituele vacuüm, is tegelijkertijd haast ongemerkt een grandioze ketterij binnengedrongen. Een nieuwe immanente religie, een politieke theologie. De leden van het kartel, ze geloven in niets, maar vereren tegelijkertijd één afgod, genaamd “transitie”. Honderden miljarden (wij denken zelfs duizend miljard in totaal, als je alle kosten bij elkaar optelt) willen zij offeren op het altaar van deze afgod. In de vorm van windmolens, warmtepompen, zonnepanelen en andere volkomen onrendabele projecten die ons niets brengen, die de planeet niets verder helpen, maar die ons wel heel erg veel geld kosten, en dus heel erg straffen. Het is een masochistische ketterij, dit geseculariseerde zondvloedgeloof dat zich in onze tijd heeft meester gemaakt van de harten en geesten van onze bestuurders. […]”

Zoals ik eerder al schreef hóeven radicaal-rechts populisten niet klimaatsceptisch te zijn. Toch hebben veel radicaal-rechtse populisten hier voor gekozen omdat het idee van een “klimaathype” mooi aan kan sluiten bij hun populisme en hun betoog dat onze beschaving in de afgrond wordt gestort.

“De schoonheid van Nederland was mij nooit zo duidelijk op het netvlies gekomen als ons mooie land niet zo was verkwanseld door de bestuurders van het kartel. Sterker: als dit alles niet was gebeurd, deze ongecontroleerde immigratie die ons straatbeeld zo vertekent, al die linkse indoctrinatie in het onderwijs, al die lelijke architectuur, en die machtsuitbreiding van de EU, al die klimaatketterij, als al die zaken niet waren gebeurd dan was ik nooit de politiek ingegaan. Maar wij zijn naar het front geroepen. Omdat het moet. Omdat ons land ons nodig heeft. […]”

Mooie samenvatting: nativisme, populisme, Euroscepsis, klimaatscepsis allemaal samengebracht. Ons land is in crisis en er is maar één partij die het tij kan doen keren.

“Wij gaan een nieuwe generatie opleiden en we gaan de huidige leiders vervangen en verslaan. Wij hebben de mensen om de Europese Unie te verslaan, wij hebben concrete oplossingen om de massa-immigratie te stoppen, we hebben mensen die de controle over onze grenzen kunnen herstellen, en om de Euromunt te ontvlechten zodat wij eindelijk weer de baas worden in ons eigen land. Wij zullen niet rusten totdat onze democratie is hersteld en het partijkartel is gebroken. We gaan bindende referenda introduceren, volksinitiatieven, open sollicitaties voor publieke functies, gekozen burgemeesters, en wij saneren de NPO. […] We gaan een renaissance teweegbrengen waarin ons zelfvertrouwen is hersteld. Waarin we weer veilig kunnen leven in een vertrouwde omgeving, waarin de democratische rechtsstaat is hersteld, en de economische en culturele dynamiek kan terugkeren. […] Wij zijn het vlaggenschip van de renaissancevloot. En andere schepen kunnen zich bij ons voegen. […] Wij gaan met deze partij de trots van ons land herstellen. […]”

De kernboodschap van Baudet en zijn FVD is dus vrijwel gelijk aan die van Wilders. Natuurlijk zijn er inhoudelijke verschillen. Zo legt Baudet veel minder sterk de nadruk op de Islam en is hij op economisch vlak een stuk rechtser. Maar met betrekking tot hun kernthema’s – populisme, nativisme, Euro- en klimaatscepsis – lijken er nauwelijks verschillen tussen de twee partijen te bestaan.

Wat wel sterk verschilt is de stijl. Baudet presenteert zich, in tegenstelling tot Wilders, als een intellectueel. Hij komt op voor de belangen van het “gewone volk”, maar presenteert zichzelf als allesbehalve gewoon. Hij zet zichzelf neer als een wijze en dwarse intellectueel (net zoals Pim Fortuyn deed overigens). Zie bijvoorbeeld zijn taalgebruik in deze speech en het neerkijken op “machthebbende bestuurders” die volgens hem nog nooit een boek hebben gelezen. Dit geeft hem een gematigder imago dan Wilders en maakt hem daardoor ook aantrekkelijk voor sommige groepen VVD-stemmers.

Maar zo gematigd is Baudet niet. Zoals uit deze speech (opnieuw) blijkt zijn de standpunten van zijn partij radicaal-rechts populistisch. En hij flirt met nog veel radicalere ideeën.

Afbeelding: “Thierry Baudet Binnenhof” door Roel Wijnants (via Flickr).

Wie zijn de klimaatsceptici?

door Matthijs Rooduijn 1 Reactie

Eén van de belangrijkste thema’s in de aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen van komende woensdag is het klimaat. Denk aan alle discussies over het klimaatakkoord, het doorrekenen daarvan door het Centraal Planbureau (CPB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), de kritiek van politieke partijen op de werkwijze van die bureaus, de recente scholierenstakingen, en het uiteindelijke besluit van het kabinet om tóch een CO2-heffing voor bedrijven in te voeren.

Deze aandacht voor het klimaat wordt door sommigen omschreven als “klimaathysterie”, “klimaatangst”, een “klimaathype” of “klimaatstress”. Met name De Telegraaf is een grootleverancier van dit soort termen. Vorige week noemde columnist Leon de Winter Nederland een “voorbeeldland van klimaatkolder”. En in een artikel over de gevolgen voor de koopkracht van het klimaatbeleid sprak de krant van een “klimaatstrop”.

Klimaatscepsis, ideologie en complottheorieën

Mede door de anti-klimaathysteriecampagne van De Telegraaf gaat het debat de laatste paar weken ook steeds meer over klimaatscepsis: de ontkenning van het feit dat klimaatverandering überhaupt plaatsvindt of het gevolg is van menselijk handelen. NRC wijdde vorige week een hoofdredactioneel commentaar aan dit thema en de Volkskrant deed een factcheck. Maar wat weten we eigenlijk over mensen die klimaatsceptisch zijn?

Uit een overzichtsartikel uit 2016 – dat 171 bestaande studies naar opvattingen over klimaatverandering samenbrengt – blijkt dat jongeren, hoger opgeleiden en vrouwen significant minder sceptisch zijn dan ouderen, lager opgeleiden en mannen. Maar wat nog veel belangrijker is: ideologieën spelen een centrale rol. Mensen met conservatieve ideeën zijn veel vaker sceptisch dan progressieve burgers. Opvallend is dat de impact van ideologie veel groter is dan de effecten van leeftijd, opleiding en geslacht.

Een andere recente studie laat zien dat er in aanvulling hierop ook nog iets anders van belang is: de mate waarin mensen geneigd zijn om in complottheorieën te geloven. Burgers die in het algemeen gevoelig zijn voor complottheorieën geloven ook eerder dat klimaatverandering een door wetenschappers uitgevonden hoax is met als doel hun groene, Marxistische ideologie te propageren. (Overigens speelt hierbij ook persoonlijkheid een grote rol.)

Vloeit klimaatscepsis logischerwijze voort uit conservatisme?

Dit tweede artikel stelt daarbij een heel interessante vraag: is de geneigdheid om sceptisch te zijn over klimaatverandering iets dat automatisch voortvloeit uit conservatieve ideologieën en de neiging om in complottheorieën te geloven? Of is de link tussen deze variabelen vooral ook een gevolg van de politiek-culturele context?

Het lijkt erop dat dat laatste het geval is.

Om te beginnen blijkt uit de eerstgenoemde studie dat de correlatie tussen ideologie en klimaatscepsis veel sterker is wanneer respondenten niet naar de mate van hun conservatieve dan wel progressieve opvattingen wordt gevraagd, maar wanneer simpelweg de vraag gesteld wordt of mensen óf progressief óf conservatief zijn. Dit was met name het geval in de Verenigde Staten. Het lijkt er dus op dat het vooral de identificatie met een bepaalde partij is (Democraten versus Republikeinen) die klimaatscepsis voorspelt, en niet zozeer de specifieke inhoud van de aangehangen ideologie.

De tweede studie bevestigt dit beeld. Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat de samenhang tussen ideologie (en het geloven in complottheorieën) en klimaatscepsis veel sterker is in de VS dan in andere landen. Sterker nog, in veel landen is er helemaal geen sprake van een statistisch significante samenhang. De auteurs verklaren dit verschil tussen VS en de rest aan de hand van de Amerikaanse politiek-culturele context. In de VS bestaat een enorm invloedrijke campagne van conservatieve denktanks en mediaorganisaties met als doel aanhangers te overtuigen dat er geen relatie bestaat tussen CO2-uitstoot en klimaatverandering. Het resultaat van deze campagne is dat de klimaatwetenschap onderdeel is geworden van het extreem gepolariseerde Amerikaanse cultuurdebat.

Er is dus niet zozeer het conservatisme zélf dat mensen sceptisch maakt over klimaatverandering. Het zijn de specifieke politiek-culturele Amerikaanse omstandigheden die de sterke link tussen ideologie en klimaatscepsis hebben bewerkstelligd. Met andere woorden: wie de klimaatsceptici precies zijn is voor een groot deel afhankelijk van de specifieke maatschappelijke context in een land.

Radicaal-rechts populisme en klimaatscepsis

Laten we nu eens naar Nederland kijken. Een jaartje geleden twitterde Thierry Baudet het volgende:

“Welnee, die film van Gore slaat echt werkelijk helemaal nergens op. Er is geen toename in extreme weersomstandigheden. Het klimaat warmt veel minder op dan altijd voorspeld. Meer CO2 heeft geweldig positief effect op plantengroei. Smog in India heeft niets met CO2 te maken. Etc.”

Geïnspireerd door het debat in de VS, en geholpen door media als De Telegraaf, trekken veel Europese radicaal-rechtse populisten de bevindingen van klimaatwetenschappers in twijfel. Hun doel is het onderwerp in te bedden in de bestaande culturele breuklijn (immigratie, Europese eenwording, identiteit, veiligheid). Een beeld van een linkse academische elite die haar kosmopolitische en progressieve agenda aan iedereen opdringt en daarbij de gewone burger de kosten van haar klimaathobby’s wilt laten betalen past uitstekend bij een nativistisch en populistisch verhaal.

Maar in theorie zouden partijen als PVV en FVD ook prima een tegenovergestelde opvatting kunnen hebben. De volgende (door mij bedachte) boodschap is net zo goed radicaal-rechts populistisch:

“De gevestigde politieke, economische en culturele elites in ons eigen land en in Europa hebben decennialang een potje gemaakt van het klimaatbeleid. En wij zitten nu met de gebakken peren. De gevestigde orde is medeverantwoordelijk voor het toegenomen aantal natuurrampen in de wereld, en is dus ook medeschuldig aan de tsunami van vluchtelingen naar ons land. De bedreiging die deze immigranten vormen voor onze cultuur kan alleen een halt worden toegeroepen als we klimaatverandering serieus gaan nemen.”

Radicaal rechts hoeft dus helemaal niet klimaatsceptisch te zijn. Desalniettemin is de politieke praktijk in veel landen inmiddels dat politici als Baudet en Wilders ervoor gekozen hebben de weg in te slaan van het in twijfel trekken van de bevindingen van klimaatwetenschappers. Het zou me dan ook niet verbazen als we in West-Europa een steeds sterker verband zullen gaan zien tussen radicaal-rechts populisme en klimaatscepsis.

Afbeelding: “Copenhagen climate conference little mermaid” door Erik de Haan (via Flickr).

De Volkskrant verspreidt nepnieuws over Wilders en Baudet

door Matthijs Rooduijn 13 Reacties

Vorige maand kreeg de Volkskrant flink wat kritiek te verduren. Aanleiding voor de ophef was een uitgebreid interview met Thierry Baudet, de voorman van Forum voor Democratie (FvD). Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden dat hij, op basis van het aantal Tweede Kamerzetels waarover zijn partij beschikt, niet verdiende.

De ombudsman van de krant, Jean-Pierre Geelen, schreef twee weken later een genuanceerde reactie op het interview en alle ophef die was ontstaan. Aandacht voor een politicus in de krant is niet automatisch ook een steunbetuiging voor die politicus, aldus Geelen, maar verwarring die daarover kan ontstaan is wel een gevaar waar de krant zich goed van bewust moet zijn.

Je zou verwachten dat de Volkskrant hier lering uit heeft getrokken. Niets is echter minder waar.

Afgelopen maandag publiceerde de krant een artikel met als titel “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet”. Over de inhoud van het stuk wil ik het hier niet hebben, daar mag iedereen zelf over oordelen. Het gaat me puur en alleen over de elf titelwoorden.

Die vormen namelijk niets anders dan nepnieuws.

Dubieuze voorspelling

De titel van het stuk is een nogal gewaagde voorspelling van hoe het Baudet en Wilders in de toekomst zal vergaan. Hoewel een krant natuurlijk vrij is om zoveel toekomstvoorspellingen te doen als ze wil, moet ze die wel als zodanig presenteren. Het probleem met deze dubieuze stelling is dat ze vermomd is als een feitelijk nieuwsbericht.

Natuurlijk, de peilingen van de laatste tijd laten zien dat de steun voor de PVV afneemt, en dat het FvD het juist steeds beter doet. Maar dat zegt helemaal niets over “de nieuwrechtse toekomst”. Hoewel het inderdaad mogelijk is dat Baudet bij de komende Tweede Kamerverkiezingen Wilders aftroeft en de nieuwe eerste man op de radicaal-rechtse flank wordt, kan het net zo goed zo zijn dat het FvD na de volgende stembusgang alweer uit de Tweede Kamer is verdwenen.

Het grootste probleem met dit soort voorspellingen is echter niet zozeer het grote glazen-bol-gehalte. Het gevaar is dat ze “zichzelf waarmakende voorspellingen” kunnen worden.

Het bandwagon-effect

Steeds meer politicologisch onderzoek laat zien dat er zo iets is als een “bandwagon-effect” onder kiezers: mensen zijn eerder geneigd op een partij te stemmen die als winnaar word neergezet dan op een partij die telkens maar weer als verliezer wordt afgeschilderd.

Deze winnaars- en verliezers-frames worden in de meeste gevallen in gang gezet en gehouden door de media. Zij filteren in veel gevallen immers het nieuws dat kiezers lezen, zien en horen.

Het is hier waar de Volkskrant volledig de mist in is gegaan. Door te stellen dat de nieuwrechtse toekomst aan Baudet is en niet aan Wilders, wordt de suggestie gewekt dat Baudet het niet alleen op dit moment beter doet dan Wilders, maar dat hij de strijd op rechts eigenlijk al heeft gewonnen.

Dat is koren op Baudets molen, want het draagt flink bij aan de populariteit van het frame van hem als winnaar en Wilders als verliezer. En dat frame kan weifelende kiezers net over de streep trekken en doen overlopen naar Baudets partij.

Daar moet de Volkskrant nooit aan willen bijdragen. En dat heeft niets te maken met de ideologische posities van FvD of PVV. Kwaliteitskranten zouden zich in hun nieuwsberichtgeving ver moeten houden van iedere partijpolitieke sturing – zeker als die ook nog eens gebaseerd is op ongefundeerde, dubieuze voorspellingen.

Factcheck graag!

In tijden waarin nepnieuws overal ter wereld welig tiert moeten burgers kunnen vertrouwen op de berichtgeving in kwaliteitsmedia. de Volkskrant kan nu eigenlijk maar één ding doen om het goed te maken met de door haar misleide lezer: de stelling “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” aan een grondige factcheck onderwerpen!