Vandaag op 5 mei worden overal in het land grote Bevrijdingsfestivals georganiseerd om de Bevrijding en vrijheid te vieren. Elk jaar komen ongeveer een miljoen bezoekers op deze festivals af en sieren beelden van feestende mensenmassa’s de journaals. Toch zijn er elk jaar ook kritische geluiden te horen. Mensen die festivals geen geschikte manier vinden om vrijheid te vieren. Het beeld bestaat soms dat er op die festivals enkel bier wordt gedronken en dat er geen of weinig ruimte is voor inhoud. Is dat ook zo?
Onderzoek bezoekers Bevrijdingsfestivals
Wij hebben bij de afdeling Sociologie van de Universiteit Utrecht onderzoek gedaan onder bezoekers van Bevrijdingsfestivals (als onderdeel van het onderzoeksprogramma Vrijheid en onvrijheid door de generaties heen) om een beter beeld te krijgen van wat er daadwerkelijk tijdens deze Bevrijdingsfestivals gebeurt. We hebben bij vijf Bevrijdingsfestivals (verspreid over het land) vragenlijsten afgenomen. In totaal hebben meer dan 1000 bezoekers meegewerkt aan dit onderzoek.
Waarom bezoeken mensen Bevrijdingsfestivals?
Als eerste hebben we bezoekers gevraagd wat de redenen waren om het festival te bezoeken (open vraag). Bezoekers konden meerdere redenen aangeven voor hun bezoek.
Hieruit kwam duidelijk naar voren dat gezelligheid (bijvoorbeeld leuke dag beleven met vrienden) de belangrijkste reden is om de festivals te bezoeken. Ook de muziek wordt vaak genoemd als reden voor het bezoek (door ongeveer één derde van de bezoekers). Ongeveer een kwart van de bezoekers geeft aan een inhoudelijke reden te hebben voor het bezoeken van het festival (bijvoorbeeld stilstaan bij vrijheid). Critici van de festivals kunnen zeggen dat aangezien veel mensen niet voor de inhoud naar de festivals komen, het daarom geen geschikte manier is om vrijheid te vieren. Zij zullen aangeven dat bijvoorbeeld lezingen of tentoonstellingen vanwege de duidelijk focus op de inhoud een betere manier zijn. Het is echter de vraag of dergelijke inhoudelijke activiteiten jaarlijks een miljoen mensen zullen trekken, zoals bevrijdingsfestivals dat doen. Daarnaast zullen jongeren, een belangrijke, maar moeilijker bereikbare doelgroep met deze activiteiten waarschijnlijk minder bereikt worden. Belangrijker is de vraag of mensen die naar het festival komen voor hun plezier, tijdens het festival wel of niet stilstaan bij thema’s als de Bevrijding, vrijheid, democratie en de rechtsstaat.
Staat men stil bij vrijheid?
Er wordt door de organisatoren van de Bevrijdingsfestivals op veel manieren getracht bezoekers stil te laten staan bij vrijheid. Zo treden op alle Bevrijdingsfestivals Ambassadeurs van de Vrijheid op. Dit zijn populaire artiesten die naast het geven van een muzikale performance bezoekers ook oproepen om bewust stil te staan bij de kwetsbaarheid en het belang van vrijheid. Ook is op elk festival een Plein van de Vrijheid waar mensen op verschillende manieren geïnformeerd worden over vrijheid. Voorbeelden van organisaties die op deze informatiemarkten staan zijn Amnesty International, het Rode Kruis, Unicef en Vluchtelingenwerk Nederland. Daarnaast is het bijvoorbeeld ook mogelijk om met veteranen in gesprek te gaan of laten studenten aan de hand van een film hun bezoek aan een concentratiekamp zien. Ook brandt op elk festival het Bevrijdingsvuur. Dit is het nationale symbool van het einde van de Tweede Wereldoorlog. Vorig jaar ontstak Mark Rutte dit Bevrijdingsvuur in Groningen. Kortom, er wordt op meerdere manieren geprobeerd om bezoekers te betrekken bij vrijheid. Lukt dit ook?
Bezoekers vinden vrijheid duidelijk een belangrijk thema. Meer dan 90 procent van de bezoekers geeft aan dat ze het belangrijk vinden om stil te staan bij mensen die niet in vrijheid leven en zijn van mening van vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ook geeft een meerderheid van de bezoekers aan zelf bewust stil te staan bij het leven in het land zonder oorlog (ongeveer drie kwart van de bezoekers) en bij de Bevrijding in 1945 (meer dan de helft van de bezoekers). We hebben de bezoekers de vragenlijsten zelf schriftelijk laten invullen om op die manier de kans op sociaal wenselijk antwoorden te verkleinen. Het lijkt er dus op dat een groot deel van de bezoekers op een of andere manier wel degelijk stilstaat bij vrijheid.
Bevrijdingsfestivals een goede manier om vrijheid te vieren?
De festivals werden verder in het algemeen goed beoordeeld (met een 8 – 0 = slecht en 10 = goed) en op de vraag “Vindt u Bevrijdingsfestivals een goede manier om vrijheid/de Bevrijding te vieren?” antwoordde een hele grote meerderheid van de bezoekers (95%) dat zij dit inderdaad een goede manier vinden. Ook uit eerder onderzoek onder een representatieve steekproef van de Nederlandse bevolking komt naar voren dat Bevrijdingsfestival het meest aansprekende onderdeel van 5 mei is. Bijna 80% van de Nederlanders geeft aan deze festivals (heel) aansprekend te vinden. In het algemeen is Nederland dus positief over deze festivals en ondanks dat mensen met name door de gezelligheid en muziek naar het festival worden getrokken, worden zij vervolgens wel op meerdere manieren (succesvol) verleid om stil te staan bij vrijheid. Kortom, in plaats van bier drinken of vrijheid vieren, lijkt het eerder bier drinken én vrijheid vieren.