Op 3 staat de teller inmiddels. De aanjagers van (de nee-stem bij) het Oekraïnereferendum zijn uit elkaar gegroeid en gaan met verschillende partijen deelnemen aan de verkiezingen van 15 maart. Al deze partijen – VoorNederland (VNL), Forum voor Democratie (FvD) en GeenPeil – worden regelmatig “populistisch” genoemd. Is dat terecht?
Eén van de meest gangbare definities van populisme komt van de politicoloog Cas Mudde. Populisme is volgens zijn definitie “an ideology that considers society to be ultimately separated into two homogeneous and antagonistic groups, ‘the pure people’ versus ‘the corrupt elite’, and which argues that politics should be an expression of the volonté générale (general will) of the people”. Populisten leggen dus een nadruk op het goede, homogene volk (volkscentrisme); ze leveren kritiek op de slechte elite die daar recht tegenover zou staan (anti-elitisme); en ze stellen dat politiek een uitdrukking van de algemene wil van het volk zou moeten zijn.
Kunnen we VNL, FvD en GeenPeil nu als populistisch omschrijven?
VNL
VNL benadrukt in het voorwoord van haar verkiezingsprogramma dat de “gevestigde partijen” geen antwoorden hebben op de grote vraagstukken van onze tijd. “Politieke correctheid, vriendjespolitiek, gebrek aan durf, leugens en simpelweg het ontbreken van ideeën, hebben gezorgd voor stilstand en sociaal verval.” De partij stelt dat zij – in tegenstelling tot “het establishment” – wél voor Nederland kiest. De partij wil daarom meer democratie, onder andere door middel van het invoeren van een bindend referendum.
FvD
FvD wil het “politieke partijkartel doorbreken”. De partij benadrukt op haar website dat in ons huidige systeem “vooral meelopers en jaknikkers komen bovendrijven die het nogal eens aan visie en moed ontbreekt. Deze carrièrepolitici willen vervolgens doorschuiven naar een burgemeesterspost, een topfunctie bij een zorgverzekeraar of de hoofdprijs: iets in Brussel.” De partij sluit de introductie op haar standpunten af met de tekst: “Daarom hebben we er het volste vertrouwen in dat de bevolking op 15 maart zijn stem terugpakt”. Om meer invloed van burgers te bewerkstelligen wil de partij bindende referenda naar Zwitsers model invoeren.
GeenPeil
GeenPeil schrijft op haar website dat ze de “politieke arrogantie” beu is. Volgens de partij weigert Den Haag miljoenen kiezers serieus te nemen. GeenPeil verzet zich tegen de “akkoordjespolitiek” die er volgens de partij toe geleid heeft dat politici en partijen te vaak alleen zichzelf en hun eigen belangen dienen.” GeenPeil wil daarom “directe inspraak naar het hart van ons landsbestuur […] dragen en de democratie van binnenuit terug naar zijn essentie […] brengen: vertegenwoordiging van het volk via de wil van de meerderheid.” Kamerleden van GeenPeil zullen daarom geen politici zijn, maar “levende stemkastjes”. Zij zullen als een soort doorgeefluik de opvattingen van hun achterban direct representeren.
Alle drie populistisch
Alle drie de partijen zijn volks-centristisch en anti-elitistisch, en stellen ook allemaal dat politiek een uitdrukking van de volkswil zou moeten zijn. Bij VNL en FvD speelt het populisme een belangrijke rol naast andere kernpunten. Deze partijen benadrukken ook dat ze minder immigratie en EU willen en dat er weer meer aandacht moet komen voor veiligheid. Wat dat betreft verschillen ze niet veel van de PVV.
GeenPeil is origineler. Deze partij heeft het populisme tot hoofdboodschap verheven. Sterker nog, populisme is eigenlijk de enige politieke boodschap van de partij. Hun ideaal is politieke besluitvorming zonder elites, waarin de stem van het volk zo direct mogelijk wordt vertaald in beleid.
Ik ben heel benieuwd of deze pure vorm van populisme zal aanslaan.
NB. Populisme is een visie op hoe de relatie tussen volk en elite er uit zou moeten zien. Ik gebruik het hier puur als een analytische term, niet om te veroordelen. Er zitten positieve en negatieve kanten aan het populisme.