Vorige maand kreeg de Volkskrant flink wat kritiek te verduren. Aanleiding voor de ophef was een uitgebreid interview met Thierry Baudet, de voorman van Forum voor Democratie (FvD). Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden dat hij, op basis van het aantal Tweede Kamerzetels waarover zijn partij beschikt, niet verdiende.
De ombudsman van de krant, Jean-Pierre Geelen, schreef twee weken later een genuanceerde reactie op het interview en alle ophef die was ontstaan. Aandacht voor een politicus in de krant is niet automatisch ook een steunbetuiging voor die politicus, aldus Geelen, maar verwarring die daarover kan ontstaan is wel een gevaar waar de krant zich goed van bewust moet zijn.
Je zou verwachten dat de Volkskrant hier lering uit heeft getrokken. Niets is echter minder waar.
Afgelopen maandag publiceerde de krant een artikel met als titel “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet”. Over de inhoud van het stuk wil ik het hier niet hebben, daar mag iedereen zelf over oordelen. Het gaat me puur en alleen over de elf titelwoorden.
Die vormen namelijk niets anders dan nepnieuws.
Dubieuze voorspelling
De titel van het stuk is een nogal gewaagde voorspelling van hoe het Baudet en Wilders in de toekomst zal vergaan. Hoewel een krant natuurlijk vrij is om zoveel toekomstvoorspellingen te doen als ze wil, moet ze die wel als zodanig presenteren. Het probleem met deze dubieuze stelling is dat ze vermomd is als een feitelijk nieuwsbericht.
Natuurlijk, de peilingen van de laatste tijd laten zien dat de steun voor de PVV afneemt, en dat het FvD het juist steeds beter doet. Maar dat zegt helemaal niets over “de nieuwrechtse toekomst”. Hoewel het inderdaad mogelijk is dat Baudet bij de komende Tweede Kamerverkiezingen Wilders aftroeft en de nieuwe eerste man op de radicaal-rechtse flank wordt, kan het net zo goed zo zijn dat het FvD na de volgende stembusgang alweer uit de Tweede Kamer is verdwenen.
Het grootste probleem met dit soort voorspellingen is echter niet zozeer het grote glazen-bol-gehalte. Het gevaar is dat ze “zichzelf waarmakende voorspellingen” kunnen worden.
Het bandwagon-effect
Steeds meer politicologisch onderzoek laat zien dat er zo iets is als een “bandwagon-effect” onder kiezers: mensen zijn eerder geneigd op een partij te stemmen die als winnaar word neergezet dan op een partij die telkens maar weer als verliezer wordt afgeschilderd.
Deze winnaars- en verliezers-frames worden in de meeste gevallen in gang gezet en gehouden door de media. Zij filteren in veel gevallen immers het nieuws dat kiezers lezen, zien en horen.
Het is hier waar de Volkskrant volledig de mist in is gegaan. Door te stellen dat de nieuwrechtse toekomst aan Baudet is en niet aan Wilders, wordt de suggestie gewekt dat Baudet het niet alleen op dit moment beter doet dan Wilders, maar dat hij de strijd op rechts eigenlijk al heeft gewonnen.
Dat is koren op Baudets molen, want het draagt flink bij aan de populariteit van het frame van hem als winnaar en Wilders als verliezer. En dat frame kan weifelende kiezers net over de streep trekken en doen overlopen naar Baudets partij.
Daar moet de Volkskrant nooit aan willen bijdragen. En dat heeft niets te maken met de ideologische posities van FvD of PVV. Kwaliteitskranten zouden zich in hun nieuwsberichtgeving ver moeten houden van iedere partijpolitieke sturing – zeker als die ook nog eens gebaseerd is op ongefundeerde, dubieuze voorspellingen.
Factcheck graag!
In tijden waarin nepnieuws overal ter wereld welig tiert moeten burgers kunnen vertrouwen op de berichtgeving in kwaliteitsmedia. de Volkskrant kan nu eigenlijk maar één ding doen om het goed te maken met de door haar misleide lezer: de stelling “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” aan een grondige factcheck onderwerpen!