Toen Ajax in 1995 de Champions League won, groeide het aantal fans van de club fors. Toen het Nederlands Elftal in 2014 onverwachts goed presteerde op het WK Voetbal, kleurden de straten alsnog oranje. Nadat Raymond van Barneveld eind jaren 90 de Embassy op zijn naam schreef, nam de populariteit van het darten een grote vlucht. Grote merknamen als Nike omringen zich met een aura van succes als manier om klanten te trekken en te binden.
Buiten de politiek is het bandwagon effect breed geaccepteerd: er bestaat een bewuste of onbewuste neiging om bij de winnaar te willen horen. Maar dat burgers ook in hun rol als kiezer vatbaar zouden zijn voor een dergelijk bandwagon effect, daar bestaat aanzienlijk meer scepsis over. Politicoloog Joop van Holsteyn en opiniepeiler Peter Kanne vergelijken het politieke bandwagon effect met het monster van Loch Ness, een onbewezen maar onuitroeibare mythe.
Monster van Loch Ness?
Een politiek bandwagon effect betekent dat burgers hun beleids- of partijvoorkeuren of hun politieke gedrag aanpassen, om maar te horen bij die van de grootste, de populairste, en/of de snelst groeiende groep volgens de peilingen. Het fundamentele probleem bij de speurtocht naar dit effect is dat we de invloed van peilingen op ons stemgedrag niet direct kunnen vaststellen. Het is immers onmogelijk om daadwerkelijk in het stemhokje mee te kijken, en onethisch om het feitelijke stemgedrag voor een experimenteel onderzoek te beïnvloeden.
Toch is er veel onderzoek naar geweest. Veel lab-experimenten (veelal onder studenten met abstracte peilingen) en trendstudies (bijvoorbeeld direct na publicatie van exit polls) suggereerden het bestaan van bandwagon effecten. Enquête-onderzoek, daarentegen, suggereerde vaker het tegendeel. Of nou ja… In het Nationaal Kiezersonderzoek geeft een paar procent van de kiezers zelf toe dat ze hun stem hebben gegeven aan hun partij omdat die het goed deed in de peilingen.
Elke onderzoeksopzet had zijn eigen beperkingen. Lab-experimenten waren veelal te abstract, omdat ze zich richtten op onrealistische peilingen, kandidaten en steekproeven, waardoor te snel effecten gevonden zouden worden. Panel-studies waren niet goed in staat om het mogelijke bandwagon effecten te isoleren van natuurlijke trends. Survey-onderzoek legde een wel heel sterke nadruk op het bewustzijn van de eigen motivaties en de bereidheid om deze te delen met de interviewer. Zo bleef het onderzoek een mixed bag: voor ieder wat wils.
Het afgelopen jaar is een groot aantal nieuwe studies verschenen die via innovatieve onderzoeksopzetten probeerden een betere toets uit te voeren en zo een nieuwe slinger te geven aan het debat rond bandwagon effecten. De studies combineren verschillende typen onderzoek: ze verweven bijvoorbeeld survey-experimenten met een tijdselement, of panel-onderzoek met een natuurlijk experiment.
Hieronder een viertal recente studies naar het bandwagon effect. Ondanks uiteenlopende methoden, komen ze tot eenzelfde conclusie:
Het bandwagon effect bestaat.
[Read more…] about Het bandwagon effect bestaat! Succes in de peilingen en het monster van Loch Ness