• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Terugblik #TK2010: Job Cohen bij DWDD klem tussen interviewer en peiler

door Armen Hakhverdian, Tom van der Meer 29/12/2014 3 Reacties

Vanavond blikt NPO Doc met de documentaire ‘Om de laatste zetel’ terug op de spannende Tweede Kamerverkiezingen van 9 juni 2010. Het kabinet Balkenende-Bos was gevallen over het besluit om de militaire missie in de Afghaanse provincie Uruzgan te verlengen. De VVD won onder leiding van Mark Rutte de verkiezingen nipt met een zetel voorsprong op de PvdA van Job Cohen. De PVV stoomde ondertussen door naar 25 zetels. Als leider van de grootste partij lag het initiatief om te formeren bij Rutte, en uiteindelijk rolde daar het minderheidskabinet-met-gedoogsteun uit (VVD-CDA; PVV).

De verkiezingen van 2010 waren om meerdere redenen opmerkelijk. De campagne bracht aan het licht hoe de peilingencarroussel van peilers en journalisten kan doordraaien. De onderstaande aflevering uit De Wereld Draait Door van 4 juni 2010 (slechts vijf dagen voor de verkiezingen) maakt dit op een pijnlijke manier duidelijk.

(Let wel, op de verkiezingsavond bleek dat alle peilers het zeteltal van de VVD hadden overschat. In plaats van 34 (De Hond) of zelfs 36 (TNS Nipo) scoorde de VVD 31 zetels, een halve zetel meer dan de PvdA. Het was achteraf dus een nek-aan-nek race. Alleen wisten we dat niet. Het bleek immers niet uit de peilingen.)

 

 

‘Verloren dag’

In dit fragment (met name minuten 6:30 tot 7:32 en 10:08 tot 10:28) wordt Job Cohen – en met hem het publiek – er meermalen op gewezen dat het niet goed gaat met zijn partij in de peilingen. De PvdA zou niet de grootste worden. “U moet steeds denken: Dit was een verloren dag. Ik heb dus iets niet goed gedaan.” Aldus Matthijs van Nieuwskerk.

Achteraf bleek de verkiezing veel spannender dan de zetelpeilingen suggereerden. Hoe kiezers hadden gereageerd als die spanning wél duidelijk was geworden, zullen we nooit weten. Een nek-aan-nekrace tussen twee partijen heeft in het verleden door strategisch stemgedrag vaker geleid tot meer stemmen voor beide rivalen. Denkt u maar aan de tweestrijd tussen Balkenende en Bos in 2003, of tussen Rutte en Samsom in 2012.

 

De kiezer

We nemen even een stap terug. Aan tafel zitten de interviewer, de politicus, en de opiniepeiler. De vierde partij, de kiezer, is toeschouwer. Laten we met die kiezer beginnen. Kiezers volgen de opiniepeilingen. Sommigen doen er hun voordeel mee, bijvoorbeeld door strategisch te stemmen op basis van die peilingen. Anderen laten zich beïnvloeden doordat ze op de winnaar willen stemmen, het zogeheten bandwagon-effect.

Het eerste vereist dat peilers redelijk in staat zijn om voorkeuren in kaart te brengen. Dat doen ze in veel gevallen wel, maar toch hebben veel peilingen een onbedoelde afwijking. Sommige partijen worden overschat (in 2010: VVD) of onderschat (PVV). Dit beïnvloedt strategische stemmers. Als partij A toch de grootste wordt, hoef je niet op die partij (of op de voornaamste rivaal, partij B) te stemmen om de coalitie te helpen bepalen.

Het tweede vereist dat informatie wie de ‘winnaar’ is – of beter: wie ‘momentum’ heeft en dus groeit – klopt. Die informatie wordt niet direct uit de peilingen gehaald, maar hangt af van de interpretatie van peilingen in de media.Veel kiezers maken dus gebruik van peilingen, en volgen berichtgeving erover. Dat is prima zo lang de informatie klopt.

 

De peiler

Dan de rol van de opiniepeiler. De opiniepeiler tracht kiezersvoorkeuren te meten. Zoals gezegd, opiniepeilers zijn goed in staat om lange-termijnontwikkelingen in beeld te brengen. Ze zijn echter ronduit slecht in fijnmazige verschillen tussen partijen of korte-termijnveranderingen. Een partij kan in de peiling stabiel lijken, en toch in de hele bevolking zetels gewonnen of verloren hebben. Partijen kunnen in peilingen twee tot drie zetels uiteenliggen, terwijl dat onder de gehele bevolking slechts één of maar liefst vijf zetels kan schelen. Er is altijd meetonzuiverheid, zowel door structurele vertekeningen van de verhoudingen als door ruis (de rol van toeval in het onderzoek). Zetelpeilingen moeten daarom altijd een methodologische verantwoording bevatten met informatie over steekproeftrekking, representativiteit, foutmarges etc.

De slotpeilingen (één dag voor de verkiezingen) liggen steevast rond de 14 zetels af van de uiteindelijke verkiezingen. Dat is in de loop der tijd ook niet beter geworden. Peilers wijzen er graag – en deels terecht – op dat slotpeilingen altijd zullen afwijken van de uitslag, omdat peilingen nou eenmaal kiezers beïnvloeden. Dat verklaart echter maar een deel van de afwijkingen. Huiseffecten (stelselmatige verschillen tussen peilbureau’s) bestaan evident, zo toont de Peilingwijzer in een vergelijking van de voornaamste opiniepeilers in Nederland. Bovendien ontbreken andere ijkpunten waarop we kunnen bepalen hoe goed opiniepeilers hun werk eigenlijk doen.

In DWDD heeft Maurice de Hond in de weken voor de verkiezingen een dagelijkse peiling, waar hij elke werkdag over mag rapporteren. Het aantal respondenten is in die periode bijzonder groot, maar dat neemt niet weg dat er meetfouten zullen ontstaan door huiseffecten en door het proces van generalisatie naar het gehele electoraat. In het bovengenoemde fragment voedt de peiling van De Hond de discussie op twee manieren. Ten eerste doordat er een grote kloof tussen de VVD en de PvdA wordt gemeten. Ten tweede doordat wordt gezegd dat ‘vandaag’ een ‘hele stabiele dag was’. Geen veranderingen dus.

 

De interviewer

De interviewer maakt gretig gebruik van zetelpeilingen. Dat beïnvloedt kiezers zowel op indirecte als directe wijze. Indirect bepalen media bijvoorbeeld deelname aan verkiezingsdebatten op basis van peilingen. Zo werd in 2012 niet Buma (CDA, 21 zetels in de Tweede Kamer) maar wel Roemer (SP, 15 zetels in de Tweede Kamer) uitgenodigd voor het eerste RTL-debat.

Direct worden kiezers beïnvloed omdat de informatie over de inhoud van peilingen nou eenmaal via de media loopt. Nadruk op de groei van een partij in peilingen ten opzichte van een zelfgekozen ijkpunt, leidt tot verdere groei van die partij. Nadruk op stagnatie of krimp doet dat niet. De interpretatie van een peiling is dus niet neutraal, en de interviewer moet zich daar bewust van zijn.

In de praktijk gaat dit vaak mis. Peilingen worden gebracht als nieuws, ook als er geen nieuws te melden is (ofwel omdat er vertekeningen zijn, ofwel omdat de meeste veranderingen in peilingen te klein zijn om serieus te nemen, ofwel omdat het uitblijven van veranderingen in peilingen niet betekent dat de bevolking stabiel is gebleven). Dit misbruik van peilingen kunnen we niet wijten aan onkunde, aangezien zowel de peilers als de media op de hoogte zijn van de beperkingen van opiniepeilingen. Ze zijn er in elk geval veelvuldig op gewezen.

In DWDD voeden de peilingen overduidelijk het interview. De peiler – De Hond – wordt geacht ‘het verlossende woord’ te brengen. Van Nieuwkerk spreekt van ‘een verloren dag’. Een paar minuten later zegt hij zelfs: “U zegt dat nou wel, u zegt het zelfs lachend, maar u moet nog steeds heel veel zetels inlopen. Dus je zou…je moet elke dag denken: Dit was een verloren dag. Ik heb dus iets niet goed gedaan. Je moet nu echt denken.” Vintage DWDD, zo’n misplaatst gevoel van urgentie.

 

De politicus

De politicus is uiteraard niet louter een speelbal in dit geheel. Bij slechte peilingen kan manmoedig tegengas worden geboden (“het zijn maar peilingen”, “we gaan er alles aan doen om”, “de enige peiling die telt is op de verkiezingsdag” etc.). Goede peilingen worden juist omarmd als bewijs dat het gevoerde beleid breed draagvlak geniet. Maar de uitkomsten van peilingen en de journalistieke interpretatie daarvan worden uiteindelijk wel op het bordje van de politicus gelegd – in interviews, in uitnodigingen, of (via op peilingen gebaseerd stemgedrag) in de verkiezingsuitslag. De recente analyse door de Snijtafel van het interview van Jeroen Pauw met Diederik Samsom is een typerend voorbeeld.

Zoals we al eerder schreven en zeiden, bevatten opiniepeilingen waardevolle informatie over de politieke voorkeuren van het electoraat, mits rekening gehouden wordt met de inherente onzekerheid en de mogelijke vertekeningen die nou eenmaal gepaard gaan met opinieonderzoek. Helaas vereist dat een terughoudendheid van peilers, media en persbureaus waar velen een broertje dood aan hebben. Aan onkunde kunnen we dit niet wijten. DWDD en Maurice de Hond maken dankbaar gebruik van elkaars blinde vlek.

Dat de kiezer in het heetst van de verkiezingsstrijd een onvolledige en onjuiste voorstelling van zaken voor wordt geschoteld is dan bijzaak.

Filed Under: Uncategorized

Over de auteurs

Armen Hakhverdian
Armen Hakhverdian is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek naar politieke vertegenwoordiging, publieke opinie en ongelijkheid. Hij schreef samen met Wouter Schakel het boek 'Nepparlement? Een pleidooi voor politiek hokjesdenken' (2017, Amsterdam University Press) over ongelijke vertegenwoordiging in Nederland.
  • Sociale media links 
Tom van der Meer
Tom van der Meer (1980) is Hoogleraar Politicologie, in het bijzonder Legitimiteit, Ongelijkheid en Burgerschap, aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder werkte hij bij het Sociaal en Cultureel Planbureau en aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is sinds 2015 co-Directeur van het Nationaal Kiezersonderzoek (NKO) en Lokaal Kiezersonderzoek (LKO). Hij doet voornamelijk onderzoek naar Politiek vertrouwen, Kiesgedrag (electorale volatiliteit), Politieke socialisatie, en Sociaal kapitaal (burgerparticipatie, etnische diversiteit).
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. Jelke Bethlehem says

    29/12/2014 at 16:03

    Een vraag: Hoe groot kan de invloed van een programma als DWDD zijn op de uitkomst van een peiling? Niet iedereen kijkt daarna. Misschien maar 1 miljoen van de 12 miljoen stemmers (of zo). Zijn er onderzoeken bekend waarop dit op een kwantitatieve manier is uitgezocht?

    Log in om te reageren
    • Tom van der Meer says

      29/12/2014 at 16:15

      De invloed kan aanzienlijk zijn, of minimaal. Naast het effect op (een deel van) de kijkers, zijn er indirecte effecten: aanpassingen in gedrag door andere media en/of de politici zelf. Denk bijvoorbeeld aan Wouter Bos in 2003 (na TNS Nipo peiling onder 150 (!) man bij RTL, dag na debat), of aan Emile Roemer in 2012 (na DeStemming bij EenVandaag).
      Dit is bij mijn weten in Nederland niet kwantitatief uitgezocht. Dat is vooral omdat voortijdig niet te bepalen valt.
      Wel is er veel onderzoek gedaan naar verkiezingsdebatten en de gevolgen ervan (bijvoorbeeld op leereffecten, partijvoorkeuren). Ook aan te raden is het onderzoek van Philip van Praag, die laat zien dat meermalen de interpretatie van de winnaars/verliezers van verkiezingsdebatten lang wordt meegenomen in media, maar bepaald kan worden door (soms hoogst ondeuglijke) peilingen of zelfs tweede schermen.

      Log in om te reageren
  2. Jantine Oldersma says

    02/01/2015 at 10:46

    Dank je voor deze haarscherpe analyse. Ik vind dat vooral Vara programma’s vaak scheve schaatsen rijden in dit opzicht. Ik ben lid van die omroep omdat ik linkse berichtgeving wil bevorderen, maar merk dat vooral DWDD en Pauw vaak het omgekeerde doen. Jammer genoeg is er geen alternatief om invloed uit te oefenen in ons democratisch en pluriform omroepbestel.

    Log in om te reageren

Geef een antwoord Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

“Mensen stemmen op mensen”

Media zijn te lief voor Wilders

Lokale verkiezingen. Foto: Flickr/RNW (CC BY-ND 2.0)

Wat betekenen landelijke peilingen voor lokale uitslagen?

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: de radicaal-rechtse ruimte

Over anderhalve week stemmen we voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Waar zullen we – … [Lees verder...]

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in