• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Veel kleine partijen: een gevaar voor de democratie? Misschien niet in Nederland, maar elders…

door Leila Demarest 18/05/2021 1 Reactie

Sinds geruime tijd doen de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen debat oplaaien over de voor- en nadelen van een versplinterd partijlandschap. Vermeende nadelen van een veelvoud aan kleine partijen in het parlement zijn langdurende formaties, een gebrek aan transparantie en makkelijkere toegang tot de macht voor extreme partijen. Sommigen roepen dan ook op tot de invoering van een kiesdrempel in Nederland. Anderen daarentegen wijzen erop dat veel partijen en keuzemogelijkheden juist democratischer kunnen zijn en thema’s aan bod helpen brengen die anders niet op de agenda zouden komen.

Het debat over de implicaties van partijversplintering—of partijproliferatie—op het democratisch karakter van een staatsbestel is echter ruimer dan het debat gevoerd in Nederland en andere Westerse landen. Waar fragmentatie misschien niet tot gevolg zal hebben dat Nederland verandert in een autoritaire staat, kan een veelvoud aan kleine partijen een autoritaire leider wel helpen om de macht te behouden. Zo’n dynamiek speelt zich af in een aantal Afrikaanse landen, bijvoorbeeld.

Meerderheidssystemen met een overvloed aan partijen

Veel Afrikaanse landen werden onafhankelijk met meerderheidssystemen—een gevolg van het overnemen van institutionele regels van de koloniale grootmachten. Het gebruik van meerderheidssystemen werd ook verantwoord met het idee dat het etnische fragmentatie in heterogene contexten zou tegengaan. Kort na onafhankelijkheid veranderden veel regimes echter in éénpartijstaten of militaire dictaturen. Het is pas met de economische crises van de jaren ’80 en de val van de Sovjet-Unie dat meerpartijenstelsels weer werden ingevoerd in de meeste landen.

© Party Facts 2013–2021

Meerderheidssystemen blijven daarbij het meest wijdverspreid. Bovendien gaat dit in veel landen gepaard met een blijvende dominantie van de regeringspartij en het uitblijven van machtswissels. In sommige landen zijn verkiezingen ook zo onvrij en oneerlijk dat eerder gesproken kan worden over electorale autocratieën (bv. Oeganda, Togo).

De aanwezigheid van meerderheidssystemen met één dominante partij lijkt te impliceren dat de meeste Afrikaanse landen slechts een beperkt aantal partijen kennen en dus een weinig gefragmenteerd partijlandschap. Dit lijkt ook bevestigd door data gepresenteerd door de Party Facts-website. Echter is het zo dat politieke wetenschappers zich in dataverzameling vooral richten op ‘belangrijke’ partijen (bv. partijen in het parlement vertegenwoordigd, effectief aantal partijen). Senegal, bijvoorbeeld, kent in de Party Facts-databank 26 partijen, te rekenen vanaf 1905. Echter zijn er vandaag de dag meer dan 300 partijen geregistreerd in het land volgens cijfers van Catherine Lena Kelly. Deze partijen worden vaak buiten beschouwing gelaten omdat ze weinig electorale steun genieten en zeer vergankelijk zijn. Toch kunnen ze een impact hebben op democratisering in een land.

Partijen zonder mening

In de meeste Afrikaanse landen hebben partijen, zelfs die met noemenswaardige electorale kracht, geen echt onderscheidbare verkiezingsprogramma’s. De meeste spreken van meer welvaart, tewerkstelling en komaf maken met corruptie, maar weinige hebben duidelijke beleidsplannen hiervoor. Kleine partijen brengen dan ook geen nieuwe issues aan die op de agenda kunnen komen.

Partijen hebben echter wél belangen. Deze belangen houden toegang tot de staat, en in het bijzonder de staatskas, in. Privé-rijkdom in Afrika hangt in belangrijke mate nog steeds af van publieke connecties. Een positie binnen het staatsbestel, bijvoorbeeld als staatssecretaris of bestuurslid van een overheidsagentschap, houdt een loon in dat vaak beter is dan lonen in de algemene economie. Belangrijker nog is dat dergelijke posities ook de mogelijkheid bieden om overheidscontracten binnen te rijven en publiek geld weg te sluizen.

Het verwerven van een politieke benoeming is natuurlijk afhankelijk van goede banden met de regeringspartij. De vele kleine partijen die tot stand komen in sommige Afrikaanse landen hebben dan ook niet zozeer tot doel oppositie te voeren, maar functioneren eerder als vehikel om een weg naar de regeringspartij te verkrijgen. Ze laten immers voorzitters en leden toe om hun politieke talenten (retorisch, organisatorisch) ten toon te spreiden.

Uitspelen van de oppositie

Regeringsleiders kunnen versplintering actief aanmoedigen door dergelijke partijen ook daadwerkelijk te belonen en ze op te nemen in coalities en hun belangrijkste leden posities aan te bieden. Zo verhinderen ze het ontstaan van een verenigde oppositie.

Wellicht het beste voorbeeld van zo’n strategie is te vinden in Zaïre, de huidige Democratische Republiek Congo (DRC), onder Mobutu. Hij kwam aan de macht in 1965 na een coup en benoemde zich wat later tot president voor het leven. Na 25 jaar lang de natuurlijke rijkdommen van het land geplunderd te hebben, werd hij in 1990 echter genoodzaakt opnieuw oppositiepartijen en verkiezingen toe te laten. Dit leidde tot het ontstaan van veel kleine partijen, vooral opgericht door voormalige partners van Mobutu. Deze fragmentatie heeft ook vroegere wortels gezien de Belgische kolonisatie nooit een nationale politieke identiteit heeft gekweekt waardoor ook bij de onafhankelijkheid de partijen al als paddenstoelen uit de grond schoten.

Echter speelde Mobutu dit gebrek aan cohesie bij de oppositie ook handig uit door posities aan te bieden aan deze opposanten en mogelijke oppositiecoalities op te breken. Deze tactiek raakte ingeburgerd, waardoor kleine partijen juist opgericht werden omwille van de lucratieve mogelijkheid tot coöptatie. Deze politieke cultuur speelt de oppositie in de DRC ook vandaag nog parten. Gelijkaardige dynamieken vinden we ook in het autoritaire Gabon.

Ook in het nochtans democratischere Senegal beschrijft Catherine Lena Kelly in haar recent boek—waar ik ook een bespreking over publiceerde—hoe president Abdoulaye Wade tijdens zijn twee termijnen (2000-2012) actief partijproliferatie aanmoedigde door zelfs heel kleine partijen te betrekken in zijn coalitie. Dit had niet alleen tot doel het ontstaan van sterke oppositiepartijen te ondermijnen, maar ook om afsplitsingen van grotere partijen te bewerkstelligen. Toch lijkt het hogere democratische karakter van Senegal anders uitgedraaid te hebben, gezien Wade uiteindelijk zijn derde termijn verloor van zijn voormalige campagneleider Macky Sall, die erin slaagde de oppositie te verenigen in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen.

Zoals deze cases aanduiden hangt de impact van partijversplintering op democratie sterk af van context. Versplintering kan een actieve strategie zijn om de oppositie te verzwakken, waarbij het duidelijk een negatieve impact heeft op democratisering, zoals in de DRC en Gabon. Leereffecten bij de oppositie kunnen echter soms ook zorgen voor een regeringswissel, zoals in Senegal. En wie weet gebeurt dat laatste ook wel eens in Nederland.

Filed Under: Democratie, Politieke partijen, Regering en beleid Tagged With: Afrika, partijaantallen, partijprogramma, Partijsystemen, versplintering

Over de auteur

Leila Demarest
Leila Demarest is Universitair Docent aan het Instituut Politieke Wetenschap, Universiteit Leiden. Haar onderzoek focust zich in algemene zin op democratisering en conflictprocessen in sub-Sahara Afrika. Meer specifiek richt zij zich op partijpolitiek, verkiezingen en nationale parlementen in Afrika, met een empirische focus op Nigeria.
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. Ronald Heijman says

    18/05/2021 at 20:06

    In een ontwikkelde democratie zoals in Nederland (overigens met zijn eigen zwaktes), moeten wij niet bang zijn voor dwarse- of radicale geluiden. Voor het debat zijn ze nuttig en vaak gooien ze hun eigen glazen in en blijven onbetekenend. En kleine partijen die groot worden hebben recht op een duidelijke plaats in de politiek. Ook PVV en FvD en de nieuwste kleintjes, brengen soms en vaak goede, interessante en nieuwe standpunten naar voren. Maar ook verwerpelijke ideeën. Verwerp deze dan.
    In de politieke arena mogen zij invloed uitoefenen. Beter dan de verstopte invloed van allerlei grote belangengroepen die ondemocratische-, manipulatieve invloed uitoefenen op politici en de politieke besluitvorming.

    Log in om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Stuk Rood Vlees Podcast, episode 40 – Immigration and elections, with Maria Sobolewska and Sergi Pardos

Jongeren en democratie: naar een tirannie van de meerderheid?

Podcast

Episode 106 – “I’m f**king furious and I don’t f**king care anymore”, with Rob Ford

Rob Ford (University of Manchester) joins us to discuss the resignation of Liz Truss and the sorry … [Lees verder...]

Episode 105 – A new prime minister and a new monarch, with Rob Ford

For the first time ever, the UK acquired a new prime minister and a new monarch in the same week. … [Lees verder...]

Aflevering 104 – Terugblik gemeenteraadsverkiezingen, met Josje den Ridder, Simon Otjes en Tom van der Meer

We gaan de gemeenteraadsverkiezingen nabeschouwen met Josje den Ridder (SCP), Simon Otjes … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes: de radicaal-rechtse ruimte

Over anderhalve week stemmen we voor de Provinciale Staten en de waterschappen. Waar zullen we – … [Lees verder...]

Analyse van raadsinstrumenten laat zien: ook in gemeenteraden heerst het monisme

Het is alweer ruim een half jaar geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. Inmiddels … [Lees verder...]

Gevoelens van culturele afstand als verklaring voor de opleidingskloof in anti-establishment-opvattingen en -gedrag

In veel Westerse democratieën leven onder een aanzienlijk deel van de bevolking … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in