Matthijs Rooduijn besprak hier vorige week al de recent winst van de PVV. “Asieldebat stuwt Wilders naar grote hoogte”, kopte de Volkskrant afgelopen zaterdag. Tegelijkertijd verloor de SP de afgelopen maanden behoorlijk in de peilingen. Toeval? Geert Wilders zou zeggen van niet: SP-kiezers lopen naar hem over, aldus de PVV-voorman. En dat is niet zo verrassend. Er is een groep kiezers die zowel een stem op de SP als op de PVV overweegt. Of die kiezers links of rechts afslaan, hangt af van waar het debat over gaat, laat onderzoek zien. En daarover heeft Wilders nu niet te klagen.
Dilemma
Eerst iets over dat gedeelde electoraat. Tijdens de Algemene Beschouwingen wierp Wilders zijn collega Roemer (SP) voor de voeten dat het toewijzen van sociale huurwoningen aan asielzoekers de SP-achterban extra raakt. Inderdaad zijn SP-kiezers relatief vaak te vinden onder mensen met lagere inkomens. Dat geldt echter ook voor de PVV-kiezer. In een artikel in Acta Politica uit 2013 ($, link) merkt Dennis Spies op dat veel kiezers met een lagere sociaaleconomische positie in een dilemma zitten. Enerzijds wordt hun economisch eigenbelang het beste vertegenwoordigd door linkse partijen, zoals de SP. Aan de andere kant zijn deze (vaak lager opgeleide) kiezers relatief minder kosmopolitisch en tolerant. Daarvoor kunnen ze dan weer beter bij radicaal-rechts zijn, zoals de PVV. Een dilemma dus.
Saliency
De vraag die Spies stelt is: stemt deze kiezer uiteindelijk voor haar/zijn linkse economische of rechtse culturele voorkeur? Zijn antwoord: dat hangt af van waar het politieke debat over gaat. Met behulp van het Comparative Manifesto Project stelde Spies vast, voor alle partijen in 13 landen op meerdere momenten tussen 1980 en 2002, welke onderwerpen relatief veel aandacht kregen in partijprogramma’s (‘salient’ waren). Hij onderscheidde daarbij economische onderwerpen van culturele (immigratie en veiligheid). Wat blijkt? In jaren en landen waarin het debat vooral over economische onderwerpen gaat, stemmen kiezers uit lagere sociaaleconomische klassen vaak op een linkse partij. Zijn immigratie of veiligheid salient, dan gaan precies dezelfde kiezers naar een radicaal-rechtse partij als de PVV.
Immigratiecrisis
Deze bevinding verklaart waarom de immigratiecrisis Wilders electoraal goed uitkomt en de SP niet. Maar Spies toont vooral aan dat niet de immigratie zelf maar het debat erover er toe doet. Hij laat namelijk zien dat saliency uitmaakt ongeacht de economische situatie of het aantal asielzoekers. Daarom probeert de PVV altijd een debat over immigratie aan te zwengelen, en de SP liever over iets anders. Wat kan de SP doen? Nu het onderwerp toch op de agenda staat zou de SP kritischer kunnen worden over immigratie. De partij zou zo het dilemma voor deze kiezers wegnemen. Het lijkt er op dat de PVV in dezelfde vijver vist door economisch steeds linkser uit de hoek te komen. Zo behoudt de PVV bezorgde kiezers wanneer de immigratiecrisis van de agenda af is. De SP kan ook proberen een andere groep kiezers te trekken met juist een uitgesproken progressief immigratiestandpunt. Maar veel van zulke (hoogopgeleide) kiezers zien het economische programma van de SP weer minder zitten. Daarvoor zijn ze liever bij GroenLinks of D66. Kortom: afwachten wie weet te bepalen waar het debat bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen over zal gaan.
Goed stukje. Ik vergeleek de geografische vertaling van de uitslagen van 2010 en 2012. In 2010 werd het politieke debat meer bepaald door Wilders en thema’s als immigratie. Ook tegenstrever Cohen zocht dat debat op. In 2012 stonden bezuinigingen en zorg meer centraal, onder aanvoering van Samsom.
In 2010 schoven Noord-Holland en Utrecht op in links-progressieve richting en de rest van het land naar rechts (volgens de oude definities). In 2012 won links juist weer flink in de minder welvarende periferie van Nederland. Waar het debat over gaat bepaalt de uitslag en ook de geografische uitsortering. De links conservatieve kiezers lijken vooral buiten de boog Rotterdam-Den Bosch-Deventer-Groningen-Leeuwarden te wonen.
PS ik heb het hier vooral over de PvdA terwijl het stukje over de SP gaat. Er is een grote groep die strategisch PvdA stemde en daarvoor en daarna aangaf SP te stemmen. De SP verliest in de peilingen tov even geleden, maar dat zullen vaak kiezers zijn die in 2012 PvdA stemden. Vergelijk je 2012 met nu dan zie je ook de PvdA aan de PVV verliezen, waarbij de SP vermoedelijk een tussenstap is geweest.