• Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Vijf creatieve alternatieven voor een kiesdrempel

door Simon Otjes 15/12/2022 3 Reacties

Foto: MeJudice (CC-BY 3.0)

Vrijwel ieder jaar steekt de discussie over de kiesdrempel wel even op. Dit jaar was het Jo Ritzen die samen met CDA-, D66-, VVD- en PvdA-prominenten pleit voor een kiesdrempel van 2%. Vaak is het Tom van der Meer die hier op Stuk Rood Vlees zijn licht laat schijnen over deze discussie. Dat deed hij hier, hier, hier, hier, hier, hier, hier en hier. Ik zal zijn argumenten hier niet herhalen. U kunt in zijn eloquente betogen lezen waarom een kiesdrempel slecht is voor politiek vertrouwen.

Het is tijd voor creatieve alternatieven in het politiek debat. Daarom doe ik hier vijf voorstellen die de negatieve bijeffecten van versplintering adresseren zonder de stemmen van honderdduizenden Nederlanders weg te gooien.

Wat is het probleem waarvoor de kiesdrempel een oplossing is? Groep-Ritzen stelt dat de onelineliners domineren rond het Binnenhof. De controlerende en wetgevende taken delven ondertussen het onderspit. Dat koppelen zij in een achtergrondstuk via twee mechanismen aan versplintering.

Gemiddelde fractiegrootte

De gemiddelde Kamerfractie is nu kleiner dan 20 jaar geleden. Na de verkiezingen van 2003 waren dat 17 leden per fractie. Na de verkiezingen van 2021 waren dat 9 leden per fractie. Iedere fractie heeft voor alle onderwerpen een woordvoerder. Met kleinere fracties zijn Kamerleden dus woordvoerder op steeds meer onderwerpen. Hun portefeuille wordt steeds zwaarder portefeuille. Fracties missen daarmee kritische massa voor goede controle. Ze missen de deskundigheid om weerwerk te bieden aan het kabinet. En ze missen de tijd om zich goed in te lezen in onderwerpen.

De kiesdrempel van 2% van de stemmen die Groep-Ritzen voorstelt zou de gemiddelde fractie 11 zetels geven bij de verkiezingen van 2021. Dat waren er in realiteit 9. De fracties van BIJ1, 50PLUS en BBB zouden verdwijnen uit de Tweede Kamer. De zetels van Den Haan en BBB zouden bij de VVD komen en van BIJ1 bij Volt.

Slechtere debatten

Het tweede mechanisme dat de groep-Ritzen noemt, zijn slechtere debatten. Er doen nu veel fracties aan debatten mee. Hiervoor worden zij chaotisch en langdradig. Bovendien kan iedere fractie zoveel moties indienen als hun spreektijd toestaat. Het politiek debat heeft door al deze mini-interventies geen oog voor de lange termijn.

Er zijn volgens mij vijf manieren om het parlement op deze punten te verbeteren zonder een kiesdrempel in te voeren:

Minimale fractiegrootte

In Nederland krijgt iedere lijst die zetels haalde bij de verkiezingen de status van fractie. Ze krijgen daarmee alle rechten van een fractie. In andere parlementen moet je aan een aantal minimumeisen voldoen om een fractie te zijn. Dit is het geval voor het Europees, Franse, Duitse en Zwitserse Parlement. In ieder van die parlementen moet een fractie een bepaald aantal zetels hebben. Bepaalde rechten, zoals spreektijd, moties en vragenrecht, commissiezetels, worden vervolgens alleen aan fracties toebedeeld.[1]

Wat is het effect hiervan? Stel dat we de huidige uitslag hadden gehad en een minimumeis van vier zetels per fractie, dan had Volt zich kunnen aansluiten bij D66. Dat had ook de formatie een stuk sneller gemaakt. BBB, JA21 en SGP hadden een gezamenlijke conservatieve fractie kunnen vormen. Sylvana Simons had zich bijvoorbeeld aan kunnen sluiten bij de PvdD. Liane den Haan had zich aan kunnen sluiten bij DENK of bij de mysterieuze fractie die haar in de zomer van 2021 gevraagd had. Die fracties hoeven niet per sé met ijzeren fractiediscipline te opereren maar zouden wel inhoudelijk werk kunnen afstemmen, woordvoerders in commissies kunnen benoemen en één vertegenwoordiger naar Kamerdebatten kunnen sturen.

De gemiddelde fractiegrootte neemt in dit voorbeeld toe van 9 naar 12.5 zonder dat er ook maar een stem extra verdwenen is. Als dergelijke fractiesamenwerking was aangemoedigd, dan zou in mijn inschatting tussen 1956 en nu de gemiddelde fractie zes zetels groter zijn geweest dan nu.

Een groter parlement

Als kleine fracties het probleem is, dan is een groter parlement een oplossing. Nederland heeft vergelijkingsgewijs een heel klein parlement. We wijken sterk af van de derdemachtswortelwet. Dit is de empirische wetmatigheid dat het gemiddelde Lagerhuis evenveel leden heeft als de derdemachtswortel van de bevolking die vertegenwoordigd wordt. Dat zouden er in Nederland 259 zijn. Dat levert een gemiddelde fractiegrootte op van 14. Ik heb al eerder betoogd dat dit kan zorgen voor een sterker parlement. Dat geldt zeker als je ervoor zorgt dat deze extra Kamerleden inhoudelijk werk kunnen doen in commissies.

Niet alleen dat: de proportionaliteit van het parlement zou er op vooruitgaan in plaats van achteruit. De stem van de kiezer wordt in een groter parlement beter vertegenwoordigd.

Politieke samenwerking

Eén antwoord op de nadelen van versplintering is politieke samenwerking. Fracties voeren nu al vaak het woord voor elkaar. Deze samenwerking versterken zou enorm kunnen helpen om de versplintering te keren. Bij samenwerking denken de meeste journalisten meteen aan een fusie. Er is echter nog zo veel meer mogelijk: gezamenlijke woordvoerders, gezamenlijke voorstellen, gezamenlijke programma’s, zoals Keerpunt ‘72, of schaduwkabinetten. Je zou deze samenwerking kunnen bevorderen door de lijstverbinding nieuw leven in te blazen. Dit beloont samenwerking electoraal.

Meer ondersteuning

Als je betere debatten wilt, betere controle en betere wetgeving dan moet je Kamerleden beter ondersteunen in hun werk. Het gaat bij ondersteuning niet alleen maar om het aantal medewerkers. Het gaat ook om de kwaliteit van medewerkers en om de taken van die medewerkers, zo betoogde ik eerder met collega’s. Wil de Kamer meer inzetten op haar controlerende taak, dan zal zij moeten investeren in informatiemakelaars: dat zijn medewerkers die contact maken met experts en belanghebbenden om onafhankelijk informatie te verzamelen over de effecten van beleid. Voor een sterker wetgevend parlement is er juist behoefte aan meer slimme wetgevingsjuristen.

Parlementaire agenda

Als het probleem is dat debatten ellelang en zinloos zijn, moet je het reglement van orde aanpassen. Dat betoogde Tim Mickler en ik eerder. Je zou ervoor kunnen zorgen dat er minder plenair gedebatteerd wordt en dat er meer in commissies gebeurt. Het afschaffen van het plenaire dertigledendebat is een optie. Dat kan zeker als daar tegenover staat dat je een commissiedebat met een minderheid van de commissie kan aanvragen. Dat laatste kan nu alleen met een meerderheid. En dus is er veel druk op de plenaire agenda: als het goedkoper is om Carré af te huren dan een zaaltje in het café op de hoek, moet je niet verbaasd zijn dat Carré permanent is volgeboekt.

Wijziging van het reglement van orde kan ook helpen tegen de overvloed aan moties. De Kamervoorzitter zou het oude ondersteuningsvereiste serieus kunnen hanteren: over een motie wordt pas gestemd als ten minste vier leden de indiening ervan ondersteunen. En je zou dat ook nog kunnen versterken: als er Kamerleden onder staan uit fracties die samen ten minste 20% van het parlement vertegenwoordigen.

Voorbij de kiesdrempel

De kern van mijn verhaal is: er is zoveel meer mogelijk dan een kiesdrempel. Je kan samenwerking tussen partijen bevorderen of opleggen met een minimumfractievereiste, je kan het parlement, of in elk geval de ondersteuning ervan, vergroten. Dat alles kan zorgen voor betere controle, betere debatten en betere wetgeving. Sterker nog, ik denk dat het effect op het functioneren van het parlement groter is dan als we de kiezers van BIJ1, BBB of 50PLUS hun vertegenwoordiging in de Kamer ontzeggen.

[1] Dat kan in elk geval voor rechten die grondwettelijk niet aan een individueel Kamerlid toebedeeld worden, zoals het indienen van wetsvoorstellen en amendementen.

Filed Under: Democratie, Kiezers en publieke opinie, Politieke partijen Tagged With: fractie, fractionalisatie, kamerondersteuning, kiesdrempel, Linkse samenwerking, parlement, parlementaire agenda, versplintering

Over de auteur

Simon Otjes
Universitair docent Nederlandse Politiek bij de Universiteit Leiden en Onderzoeker bij het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich op de rol van politieke partijen in Nederland en Europa, met een bijzondere interesse voor de ruimtelijke modellen die politiek gedrag structureren.
Website: http://www.simonotjes.nl
  • Sociale media links 

Reader Interactions

Comments

  1. Ronald Heijman says

    15/12/2022 at 10:40

    Ik zie ook nog andere effectieve mogelijkheden, die recht doen aan de primaire functie van de 1e kamer: het controleren van de regering en informatie van de regering verwerken en beoordelen.
    1. Betere informatie voorziening door de regering en betere wetsvoorstellen, die beter zijn afgestemd met de 1e en 2e kamer, ministeries en belanghebbenden. Daarbinnen optimale plannen voor de uitvoering ervan.
    2. 2e kamer focust op controle van de regering en hun voorstellen, 1e kamer fcust op de grondwet en uitvoeringsmogelijkheden.
    3. Regering wordt op basis van politiek overstijgende regels en criteria frequent beoordeeld op kwaliteit van voorstellen. Uit te voeren door Adviesraad.
    4. Kamer neemt vaker het initiatief om een minister of staatssecretaris naar huis te sturen. Bij grove en frequente tekortkomingen wordt de regering naar huis gestuurd.

    Hieraan gekoppeld de bovengenoemde voorstellen: forse uitbreiding informatie basis parlement
    Dit zou de corebusiness van de 2e kamer kunnen zijn, zonder noodzak

    Log in om te reageren
    • Ronald Heijman says

      15/12/2022 at 10:44

      …van uitbreiding kamer.
      Ook nog te overwegen: weren van politieke partijen die de democratie en rechtsstaat ondermijnen en continu feitelijke onjuistheden als beleidsbasis hanteren.
      Dat zal het debat een stuk rustiger en effectiever maken.

      Log in om te reageren
      • Ronald Heijman says

        15/12/2022 at 18:18

        In eerste zin, eerste commentaar: 1e kamer moet natuurlijk 2e kamer zijn.

        Log in om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.

Primary Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

Lokale democratie niet verbeterd… maar ook niet verslechterd

Uit welke sectoren worden politici geworven? En waar komen ze na hun politieke carrière terecht?

Aflevering 103 – Het regeerakkoord van het kabinet Rutte-IV, met Tom Louwerse en Tom van der Meer

Podcast

Aflevering 118 – Eerste reactie op de verkiezingsuitslag, met Tom van der Meer en Matthijs Rooduijn

Tom van der Meer en Matthijs Rooduijn (beiden UvA) schuiven aan om de uitslag van de Tweede … [Lees verder...]

Aflevering 117 – Opvattingen over liberale democratie, met Matthijs Rooduijn

De Nederlandse Orde van Advocaten heeft in aanloop naar de verkiezingen van 22 november vrijwel alle … [Lees verder...]

Aflevering 116 – De achterbannen van de populairste partijen, met Matthijs Rooduijn

We gaan verder met het profileren van de achterbannen van politieke partijen met Matthijs Rooduijn … [Lees verder...]

Populisme

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de PVV

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de BBB

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: Forum voor Democratie en JA21

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2023 StukRoodVlees

Copyright © 2023 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in cialis kopen in duitsland kamagra bestellen levitra kopen lovegra kopen belgie viagra pfizer kopen