Vorige maand kreeg de Volkskrant flink wat kritiek te verduren. Aanleiding voor de ophef was een uitgebreid interview met Thierry Baudet, de voorman van Forum voor Democratie (FvD). Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden dat hij, op basis van het aantal Tweede Kamerzetels waarover zijn partij beschikt, niet verdiende.
De ombudsman van de krant, Jean-Pierre Geelen, schreef twee weken later een genuanceerde reactie op het interview en alle ophef die was ontstaan. Aandacht voor een politicus in de krant is niet automatisch ook een steunbetuiging voor die politicus, aldus Geelen, maar verwarring die daarover kan ontstaan is wel een gevaar waar de krant zich goed van bewust moet zijn.
Je zou verwachten dat de Volkskrant hier lering uit heeft getrokken. Niets is echter minder waar.
Afgelopen maandag publiceerde de krant een artikel met als titel “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet”. Over de inhoud van het stuk wil ik het hier niet hebben, daar mag iedereen zelf over oordelen. Het gaat me puur en alleen over de elf titelwoorden.
Die vormen namelijk niets anders dan nepnieuws.
Dubieuze voorspelling
De titel van het stuk is een nogal gewaagde voorspelling van hoe het Baudet en Wilders in de toekomst zal vergaan. Hoewel een krant natuurlijk vrij is om zoveel toekomstvoorspellingen te doen als ze wil, moet ze die wel als zodanig presenteren. Het probleem met deze dubieuze stelling is dat ze vermomd is als een feitelijk nieuwsbericht.
Natuurlijk, de peilingen van de laatste tijd laten zien dat de steun voor de PVV afneemt, en dat het FvD het juist steeds beter doet. Maar dat zegt helemaal niets over “de nieuwrechtse toekomst”. Hoewel het inderdaad mogelijk is dat Baudet bij de komende Tweede Kamerverkiezingen Wilders aftroeft en de nieuwe eerste man op de radicaal-rechtse flank wordt, kan het net zo goed zo zijn dat het FvD na de volgende stembusgang alweer uit de Tweede Kamer is verdwenen.
Het grootste probleem met dit soort voorspellingen is echter niet zozeer het grote glazen-bol-gehalte. Het gevaar is dat ze “zichzelf waarmakende voorspellingen” kunnen worden.
Het bandwagon-effect
Steeds meer politicologisch onderzoek laat zien dat er zo iets is als een “bandwagon-effect” onder kiezers: mensen zijn eerder geneigd op een partij te stemmen die als winnaar word neergezet dan op een partij die telkens maar weer als verliezer wordt afgeschilderd.
Deze winnaars- en verliezers-frames worden in de meeste gevallen in gang gezet en gehouden door de media. Zij filteren in veel gevallen immers het nieuws dat kiezers lezen, zien en horen.
Het is hier waar de Volkskrant volledig de mist in is gegaan. Door te stellen dat de nieuwrechtse toekomst aan Baudet is en niet aan Wilders, wordt de suggestie gewekt dat Baudet het niet alleen op dit moment beter doet dan Wilders, maar dat hij de strijd op rechts eigenlijk al heeft gewonnen.
Dat is koren op Baudets molen, want het draagt flink bij aan de populariteit van het frame van hem als winnaar en Wilders als verliezer. En dat frame kan weifelende kiezers net over de streep trekken en doen overlopen naar Baudets partij.
Daar moet de Volkskrant nooit aan willen bijdragen. En dat heeft niets te maken met de ideologische posities van FvD of PVV. Kwaliteitskranten zouden zich in hun nieuwsberichtgeving ver moeten houden van iedere partijpolitieke sturing – zeker als die ook nog eens gebaseerd is op ongefundeerde, dubieuze voorspellingen.
Factcheck graag!
In tijden waarin nepnieuws overal ter wereld welig tiert moeten burgers kunnen vertrouwen op de berichtgeving in kwaliteitsmedia. de Volkskrant kan nu eigenlijk maar één ding doen om het goed te maken met de door haar misleide lezer: de stelling “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” aan een grondige factcheck onderwerpen!
Markant van het stuk van de Volkskrant-ombudsman vond ik ook de opmerking over Lilian Marijnissen, aangezien zij in diezelfde Volkskranteditie kritisch aan de tand werd gevoeld over haar politiek handelen. Vreemd, aangezien de hoofdredacteur van diezelfde krant meent dat een dergelijk ‘vechtinterview’ ‘weinig interessants’ oplevert.
Goed gezien Menno Elkema. De Volkskrant heeft ernstig de p op de SP. Veel erger dan FvD, vinden ze daar. Lees Wansink, Pam, etc etc. Begrijp niet veel meer van de koers. Lees de krant al decennia. Toch hou ik m nog steeds.
Op Facebook werd doos mark van Heusden de vraag gesteld: ‘gaan we nu ook al foutieve analyses nepnieuws noemen?’
Een terechte vraag, al neem ik m misschien anders op dan mark bedoelde. Is er al een goede definitie van nepnieuws? Het eerste dat je bij wetenschappelijk onderzoek doet, is begrippen definiëren. Dat is hier inderdaad niet gebeurd. Ik denk dat mathijs beter had kunnen kiezen voor een andere kop zoals ‘Volkskrant beïnvloedt verkiezingen door baudet als winnaar af te schilderen.’ Maar dat bekt natuurlijk niet zo goed. Toch vind ik de kop die nu gebruikt is voor het stuk, even tendentieus en ‘leading’ als dat van de Volkskrant. En dus niet bij stuk rood vlees passen.
Ik versta onder nepnieuws als feitelijk nieuws gepresenteerde berichtgeving die feitelijk niet klopt. Een ander element (naast feitelijkheid) dat in de literatuur vaak wordt gekoppeld aan nepnieuws is de bewuste intentie om mensen te misleiden. Ik geloof niet dat dit het geval was bij de VK. Maar ik geloof wel dat lezers uiteindelijk worden misleid.
Wat ik wil zeggen met dit stuk gaat verder dan wat de door jou gesuggereerde titel weerspiegelt. De VK BEÏNVLOEDT niet alleen de verkiezingen, maar MISLEIDT de kiezer ook echt, aangezien de titel suggereert dat het een feit is dat de toekomst aan Baudet is en niet aan Wilders. De keuze voor de term nepnieuws is weloverwogen. Volgens mij dekt die precies wat ik wil zeggen.
Ja, Trump heeft de definitie van “fake news” helaas nogal veranderd. Intentie was altijd een definierend kenmerk voor nepnieuws. Een bericht dat feitelijk incorrect was hoefde nog geen nepnieuws te zijn; daarvoor moest het bericht ook bedoeld zijn om mensen te misleiden. Trump heeft daar zeker van geprofiteerd, en om de aandacht daarvan af te leiden is hij al het nieuws dat hem niet goed uit kwam als “fake news” gaan betitelen. Inmidddels is dat helemaal ingeburgerd, en zijn er grote groepen mensen die alles dat ze niet leuk vinden als “fake news” betitelen.
Eigenlijk zouden we afscheid moeten gaan nemen van de term, aangezien het eigenlijk alleen maar verwarring schept. Dit Volkskrant artikel is inderdaad misleidend, maar op een volkomen andere manier dan bv. berichten over dat er een pedofielennetwerk door Hilary Clinton wordt gerund; toch noemen we het nu allebei fake news.
Het is zeker niet aan Trump en andere leugenaars, om de definitie te bepalen van Fake News. Dit volgen zou ook Fake News zijn.
Er is al lang consensus dat het hierbij gaat om bewust misleidende berichten die ten doel hebben het eigen doel en eigen standpunt te bevorderen.
Interessant stuk Mathijs!
Lennart, ik ben wel benieuwd naar dat ‘intentie was altijd een definiërend kenmerk voor nepnieuws’. Welke intentie precies? Door wie werd het zo gedefinieerd? In welke context? Heb je een voorbeeld?
Ik ben het overigens wel met jou en anderen eens dat de intentie van belang is, maar ik denk niet dat het om de intentie te misleiden gaat. Al dat nepnieuws vanuit Oost-Europa tijdens de USA-presidentsverkiezingen was als ik het goed begrepen heb niet *bedoeld* om te misleiden (en ook niet om het eigen standpunt te bevorderen – het kon die scholieren die die nepnieuwssites runden, heus niet schelen wie de verkiezingen zou winnen) maar om mensen naar advertenties te lokken. Wat dergelijke berichten tot nepnieuws maakt is naar mijn idee dat het (1) feitelijk misleidend of onwaar is, (2) als feitelijk nieuws gepresenteerd wordt, *en* (3) niet als feitelijk nieuws bedoeld is.
En hier heb ik toch een beetje twijfels over Matthijs’ karakterisering van de kop van het Volkskrant artikel als nepnieuws. Misleidend is die kop zeker, zoals me duidelijk geworden is uit deze blogpost (dank!). Maar de kop maakt op mij niet de indruk dat het om een nieuwsartikel zou gaan. Op mij wekt de kop de indruk dat er een analyse zal volgen. Dat is niet het geval, het artikel is wel degelijk een nieuwsartikel en dat is nog een extra reden om de kop misleidend te noemen. De door Y. Janssen gesuggereerde kop lijkt me daarom beter.
Ik kende de term nepnieuws al veel langer dan sinds 2016, maar ik weet eigenlijk niet meer precies waar ik het voor het eerst ben tegengekomen. In ieder geval, totdat Trump met zijn tegenaanval begon werd het altijd gebruikt voor incorrecte informatie met het doel om te misleiden.
Volgens de wikipedia is intentie inderdaad een definierend kenmerk. De term schijnt al in de 19e eeuw ontstaan te zijn:
https://en.wikipedia.org/wiki/Fake_news‘
Ik denk dat politieke misleiding wel degelijk het doel was van het nepnieuws waar je het over hebt. Er is inderdaad wel een verband met adverteren, maar niet zoals jij stelt. Adverteren betekent tegenwoordig het precies richten van informatie op de mensen die daar het meest gevoelig voor zijn. Facebook en Google hebben daar een enorme infrastructuur voor gebouwd, bedoeld voor commerciele advertenties. Maar diezelfde infrastructuur is in 2016 gebruikt voor politieke propaganda.
Ik pleit voor het afschaffen van de term nepnieuws. Ik denk dat het beter is om het over desinformatie te hebben, en om daar verschillende soorten van te onderscheiden. Als nieuws niet correct is kan dat meerdere oorzaken hebben. Het kan komen omdat iemand bewust politieke propaganda aan het verspreiden is, maar het kan ook gewoon een foutje van de journalist zijn, bijvoorbeeld. In beide gevallen is er sprake van desinformatie, maar verder verschillen de gevallen nogal van elkaar.
Een betere term voor zowel de kop als de inhoud van het Volkskrant artikel is propaganda, wat mij betreft. Het is overduidelijk geschreven om de FvD neer te zetten als een soort “redelijk alternatief” voor de de PVV.
Waar gaat het over?! Aanvankelijk wilde ik het artikel lezen, maar haakte al snel af. Wat in de eerste plaats stelt de naam ‘kwaliteitsmedia’ nog voor ?? De Volkskrant en de NRC?? Beide kranten zijn te voorspelbaar te partijdig, te linksig, grachtengordelig en in feite hebben ze slechts 1 doel en dat is om de lezer de linkse bla bla door de strot te drukken. Opeens raakte ik vermoeid en verveeld, doodziek van steeds hetzelfde geleuter van universitair docenten. Wat voor nieuwe inzichten hebben zij de lezer nog te bieden? Zo afgezaagd is het geworden, wie moet het nu weer ontgelden, Wilders, Baudet, Trump?? Is er anders nog wat? Nee!
Interessant stuk en belangrijk! De volkskrant-redactie moet zich beter bewust zijn van het bestaan van het bandwagon-effect. Alleen vind ik de term ‘nepnieuws’ wat ongepast. De titel waarin staat dat Baudet de rechtse toekomst is, vormt natuurlijk een wat enthousiaste voorspelling, en ook heel ongelukkig aangezien de kans daarop vergroot wordt wordt door dit soort artikelen. Maar, ik denk dat het best zou kunnen dat de auteur écht denkt dat Baudet de toekomst is, en niet zo zeer de lezer wilde misleiden. Je legt helder uit waarom dat niet klopt, maar Ik denk dat voor veel mensen de term ‘nepnieuws’ een vorm van misleiding suggereert. Dat gebruik van het woord nepnieuws is voor mij echt een manier om de echtheid van nieuws af te doen zonder aan te geven wat er niet klopt, en dat is denk ik heel schadelijk omdat daarmee ook echt nieuws als nepnieuws weggezet kan worden. Jij gaat er inhoudelijk op in, dus waarom heb je dat woord nog nodig?
Lastig… Ik vind ‘nepnieuws’ op zich wel een mooie term, maar die is inderdaad misschien wat beladen geworden…
Ik denk dat het niet de bedoeling was van de krant om de lezer te misleiden. (Zeker niet van de auteur van de tekst, waarschijnlijk is de kop door iemand anders gemaakt.) Het is dus geen fake news in de zin dat het bewust misleidend was.
Maar wat hier gebeurt gaat wel verder dan iets dat feitelijk niet klopt per ongeluk verspreiden. De krant heeft er een titel boven gezet die de lading niet dekt en de lezer op het verkeerde been zet. Wat de reden ook was (clickbait, ruimtegebrek), dit is volgens mij wel degelijk misleiding (iets kan namelijk ook onbewust misleidend zijn).
Daarmee maakt de krant iets tot nieuws dat eigenlijk geen nieuws is, en stuurt de lezer een bepaalde kant op. Daar vind ik nog steeds de term nepnieuws goed bij passen…
Het past zeker niet in je linkse straatje…en daarom is het “nepnieuws”
Prutsers
Klink, uit oprechte interesse: Waarom zou het niet in een links straatje passen dat PVV’ers overstappen naar FvD? Zou de omgekeerde bewering (FvD’ers die naar de PVV trekken) wel in een links straatje passen, volgens jou? En zo ja, waarom?
Ik probeer je verwijt oprecht te snappen.