Wat zijn vuistregels en gebruiken politici ze, net als iedereen?

Politici moeten vaak lastige inschattingen maken. Hoe doen ze dat? Als politici ‘net echte mensen’ zijn, gebruiken ze hierbij vuistregels. Dat zijn vereenvoudigende beslisregels. Een voorbeeld van zo’n vuistregel is als een partijleider de waarschijnlijk lastige vraag ‘zal een harder standpunt op immigratie mijn partij stemmen opleveren?’ beantwoordt door de eenvoudiger vraag: ‘hoe doet de PVV – de “eigenaar” van dit onderwerp – het in de peilingen?’

In een recent verschenen studie in Political Studies Review (zie hier voor de open access versie) bespreek ik studies die laten zien dat politici net als iedereen vuistregels gebruiken bij het maken van inschattingen en het nemen van beslissingen. In dit opzicht zijn zij dus inderdaad echte mensen. Over wanneer politici welke vuistregel gebruiken en welk effect dit dan heeft, blijken we echter nog maar weinig te weten.

Wat zijn vuistregels eigenlijk?

Vuistregels worden vaak door mensen gebruikt bij het maken van de inschattingen die de basis zijn voor besluiten. In de zogenoemde heuristics & biases traditie, ontwikkeld door Amos Tversky en Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman, gebruiken mensen een vuistregel als ze het antwoord op een moeilijke vraag – zeg, de precieze kans op een gebeurtenis zoals een vliegtuigramp of het succesvol toetreding tot de Tweede Kamer van een nieuwe partij – vervangen door het antwoord op een eenvoudiger vraag – ken ik een voorbeeld van deze gebeurtenis?

Twee vuistregels zijn bijzonder relevant voor politieke besluitvorming: availability (beschikbaarheid) en representativeness (representativiteit). De vliegtuigramp en de succesvolle toetreding tot de Tweede Kamer van een nieuwe partij zijn voorbeelden van de vuistregel beschikbaar. De representativiteitsvuistregel wordt bijvoorbeeld gebruikt door kiezers als zij de leiderschapskwaliteiten van een politicus afleiden uit hoe hij (of zij) eruit ziet, of wanneer het gedrag van enkele onruststokers als kenmerkend wordt gezien voor de hele bevolkingsgroep. De vuistregels beschikbaarheid en representativiteit helpen hiermee te duiden welke onderwerpen waarschijnlijk de politieke agenda zullen halen (via beschikbaarheid), en welke voorstellen geschikt worden geacht om een probleem aan te pakken (via representativiteit).

Waarom gebruiken mensen vuistregels?

Het is vaak nuttig om een vuistregel te gebruiken als er een inschatting moet worden gemaakt in een keuzesituatie die wordt gekenmerkt door onzekerheid; iets wat bij politieke besluitvorming doorgaans het geval is. Er is dan ook veel politicologisch onderzoek over de vuistregels die kiezers toepassen, zoals de partijvuistregel: als mijn partij voor- of tegenstander is van een wetsvoorstel (bijvoorbeeld de Wiv), ben ik dat ook (zie bijvoorbeeld dit artikel van Michael Bang Petersen [gated]). Zulke vuistregels vereenvoudigen het nemen van beslissingen en kunnen daarom nuttig zijn. Maar vuistregels kunnen ook negatieve gevolgen hebben, zo blijkt uit het onderzoek van onder meer Tversky en Kahneman. Het gebruik van de beschikbaarheidsvuistregel kan er bijvoorbeeld toe leiden dat te veel aandacht wordt besteed aan een onderwerp dat op het netvlies staat gebrand (een vliegtuigramp) terwijl andere, wellicht even belangrijke, onderwerpen worden genegeerd. En de representativiteitsvuistregel kan ertoe leiden dat verkeerde conclusies worden getrokken, doordat bijvoorbeeld door het slechte gedrag van een enkeling een hele bevolkingsgroep in een negatief daglicht komt. Zo bezien is het slecht nieuws voor democratische vertegenwoordiging als politici vuistregels gebruiken.

Overigens is een tweede traditie over vuistregels – de literatuur over fast & frugal heuristics die Gerd Gigerenzer en collega’s pionierde – een stuk optimistischer over het effect van vuistregels (hoewel niet per se over de vuistregels waar Tversky & Kahneman zich op richten). Volgens Gigerenzer en collega’s leidt het toepassen van een vuistregel als ‘kies het eerste wat in je opkomt’ in veel gevallen zowel tot een sneller als tot een beter besluit in vergelijking met het model van volledige rationaliteit.

Gebruiken politici vuistregels?

In vergelijking met de omvangrijke literatuur over de vuistregels die kiezers gebruiken, weten we nog maar weinig over het gebruik van vuistregels door politici. De omstandigheden waaronder politici inschattingen maken verschillen doorgaans van de omstandigheden waaronder de rest van ons dit doet. Zo hebben politici meestal toegang tot (veel) meer informatie, hebben ze soms ondersteunde staf, en kan hun carrière van de gemaakte inschattingen afhangen. Zorgt dit ervoor dat politici geen vuistregels gebruiken, of zijn zij ook “gewone stervelingen” die dus vuistregels gebruiken? Het aantal studies dat deze vraag heeft onderzocht is zeer beperkt. Uit dit onderzoek, dat onder andere kijkt naar de bereidheid om in opstand te komen tegen autoritaire regimes in het Europa van de 19^e eeuw (zie hier) en naar of politieke partijen hun programma aanpassen op basis van successen van buitenlandse partijen (zie hier), blijkt dat politici de beschikbaarheidsvuistregel gebruiken. Ook voor gebruik van de representativiteitsvuistregel door politici vinden deze studies bewijs, zij het dat dit bewijs minder sterk is dan voor de beschikbaarheidsvuistregel.

Het lijkt erop dat politici dus ook vuistregels gebruiken bij het maken van inschattingen en het nemen van beslissingen. Over wanneer politici zich tot zulke vuistregels wenden, weten we nog maar weinig. De enige bevinding in dezen is dat ze waarschijnlijk vuistregels gebruiken als de mate van onzekerheid hoog is. Deze wanneer-vraag verdient dan ook nog nader onderzoek. Datzelfde geldt voor het identificeren van de effecten van het gebruik van vuistregels. Zijn deze effecten veelal negatief, zoals de heuristics & biases traditie voorspelt? Of zijn ze juist positief, zoals de fast & frugal heuristics traditie voorspelt? In mijn artikel eindig ik met uiteenzetten hoe we zulke vragen kunnen gaan beantwoorden door het doen van inhoudsanalyses van, bijvoorbeeld, speeches of tweets en door middel van experimenten met politici als belangrijkste deelnemers.