Dit artikel is een gezamenlijke bijdrage van Gijs Schumacher en Matthijs Rooduijn
***************
Waarom stemmen mensen op de PVV? Regelmatig krijgt deze vraag aandacht in de media en doorgaans zijn er twee antwoorden op de vraag. Antwoord 1:mensen stemmen op de PVV omdat ze het eens zijn met de standpunten van de partij. Antwoord 2: kiezers stemmen op het ’poppetje’ Wilders. Deze blonde strijder neemt het op tegen de elite en met zijn charisma bedwelmt hij de kiezer. De media maken dankbaar gebruik van showman Wilders en hebben hem tot een hype gemaakt. Personalisering en een nieuwe medialogica verklaren waarom kiezers andere keuzes dan in het verleden maken. De mensen die het eerste antwoord geven zien het stemmen op Wilders eigenlijk als business as usual, terwijl de mensen die het tweede antwoord geven de opkomst van Wilders zien als gevaarlijk en als een uiting van een nieuwe tijd. Deze discussie komt regelmatig terug in de media: eind Augustus gaf Meindert Fennema in de Volkskrant antwoord 1 in reactie op een stuk van Margreet Vermeulen waarin zij beticht werd antwoord 2 te geven. Dit weekend viel Peter Vasterman (met antwoord 2) in de NRC Pieter van Os aan die in zijn nieuwe boek ‘Wij begrijpen elkaar uitstekend‘ antwoord 1 had gebruikt.
Mogen wij even hopeloos genuanceerd zijn (sorry Sargasso)? In ons eigen onderzoek vinden wij dat: (1) 44% van de PVV stemmers in 2010 inderdaad PVV stemt omdat ze het eens zijn met de PVV, terwijl 23% PVV stemt omdat ze Wilders sympathiek vinden. Maar (2) deze motivaties overlappen sterk, het merendeel van de ”sympathie-kiezers” is het ook eens met de standpunten van de PVV. En (3) beide motivaties hangen sterk samen met politiek cynisme en zouden dus ook (voor een gedeelte) als een protest stem kunnen worden uitgelegd. Kortom: er is geen eenduidig verhaal waarom mensen op de PVV stemmen. Deze nuance bestaat zeker in de onderzoeken die antwoorden 1 en 2 ondersteunen, maar die nuance is vaak het eerste slachtoffer in redactionele snijpartijen.
Een ander en groter probleem is dat de twee antwoorden elkaar niet uitsluiten. Om het eens te zijn met de standpunten van de PVV moet je wel de standpunten van de PVV kennen. Antwoord 1 vereist dat een partij aandacht krijgt, en als er dus een hype rond een partij is dan helpt dat. Maar een hype is niet voldoende reden om stemmen te winnen, de standpunten moeten wel ergens op inspelen. Veel kiezers vinden al sinds 1994 immigratie één of zelfs het belangrijkste probleem in Nederland, maar pas in 2002 ging een partij hier effectief mee aan de haal. Voor andere kiezers is immigratie veel minder belangrijk, en is het juist het anti-establishment appeal van Wilders dat hen aanspreekt.
Het antwoord-1-en-2-verhaal is dus te simpel. Het is een combinatie, maar hoe precies, dat is onduidelijk. In een working paper laten wij bijvoorbeeld zien dat kiezers sterk hun attitudes aanpassen nadat ze op de PVV hebben gestemd. Dit betekent dat in sommige gevallen kiezers het pas eens zijn met de standpunten van de PVV, nadat ze op de PVV hebben gestemd. Of dat ze Wilders pas sympathiek vinden nadat ze hun stem hebben uitgebracht. Ze hebben om een andere reden PVV gestemd en passen later hun attitudes aan. Dat roept de vraag op wat die reden is. Daar hebben we helaas nog eventjes geen antwoord op.
Wie beweert dat het alleen om deze twee beweegredenen gaat? Is er niet een sterke aanname dat het veelal om proteststemmen tegen andere, gevestigde partijen gaat? Dus los van persoon (2) of programma (1) van Wilders.
Ja, dat vinden we ook: ‘En (3) beide motivaties hangen sterk samen met politiek cynisme en zouden dus ook (voor een gedeelte) als een protest stem kunnen worden uitgelegd.’ en ‘[v]oor andere kiezers is immigratie veel minder belangrijk, en is het juist het anti-establishment appeal van Wilders dat hen aanspreekt.’ We hebben hier sympathie voor Wilders en proteststem beiden als antwoord 2 aangemerkt, omdat de vaak aangehaalde media logica aan beiden ten grondslag ligt, maar het zijn inderdaad 2 aparte verklaringen. Het cynisme (i.e. proteststem) krijgt hier wat minder aandacht met het oog op een vervolgstuk waarin dit meer aandacht krijgt, maar we zijn nu nog niet helemaal klaar met de analyses.
Ik vraag me af of jullie mijn recensie van het boek van Pieter van Os wel goed hebben gelezen. In het bovenstaande artikel wordt ik ingedeeld bij ‘antwoord 2, ‘poppetjes’ in plaats van ‘inhoud.’ Het lijkt mij een tamelijk simplistische tegenstelling, de werkelijkheid is vele malen complexer, maar het is storend dat ik bij ‘antwoord 2’ wordt ingedeeld, terwijl ik in die recensie daar geen aanleiding voor heb gegeven. Dit was mijn tekst:
“Ook voor de verklaring van het succes van Wilders, de politicus die als geen ander gebruik heeft gemaakt van de logica van de media om op elk stuk rood vlees te duiken dat in de politieke arena wordt geworpen, heeft Van Os een oplossing. De media hebben niet veel van doen gehad met de opkomst van Wilders, omdat de kiezers op Wilders stemmen vanwege zijn standpunten, niet vanwege de man. Dat kan, maar dan nog is de vraag waarom de media jarenlang iedere uitspraak, iedere rel of provocatie tot groot nieuws hebben verheven? Van Os komt niet verder dan een verwijzing naar ‘dit is wat de mensen willen lezen.'”
Dus hier staat alleen maar: oké, mensen stemmen op Wilders omdat ze het eens zijn met zijn standpunten. Maar dat zegt nog niets over de manier waarop de media jarenlang met Wilders zijn omgegaan en over de vraag of dat journalistiek gezien wel verantwoord was. Dus los van de vraag of de media hebben gezorgd voor die grote aanhang.
Tussen de regels door kun je in mijn stuk wel lezen dat ik het onwaarschijnlijk vind dat de media geen enkele rol hebben gespeeld bij de onstuitbare opmars van Wilders (zoals Van Os stelt). Niet vanwege de aandacht voor het poppetje, maar juist vanwege de grote aandacht voor de inhoud van de ideeën van Wilders. En die grote aandacht werd gestuurd door de manier waarop Wilders gebruikt maakte van de logica van de media.
Hoi Peter, bedankt voor je reactie. Ik heb wellicht iets anders tussen de zinnen die je citeert uit je recensie door gelezen en maak hiermee mijn eigen bewering waar; “Deze nuance bestaat zeker in de onderzoeken die antwoorden 1 en 2 ondersteunen, maar die nuance is vaak het eerste slachtoffer in redactionele snijpartijen.”
Ik heb nog wel een vraag, als de media handelt via een zekere media logica en Wilders weet die zo te gebruiken dat de media een doorgeefluik is voor Wilders. Dan zou ik zeggen dat de media geen rol speelt, in de zin van het heeft geen agency, het maakt geen eigen beslissingen en het hangt louter af van de variatie in hoe goed een politicus is in het bespelen van de media of deze succesvol is of niet. Dan is het de persoon Wilders die zijn eigen succes verklaart. Maar ik neem dat jij het iets anders bedoeld met rol van de media?
Tja dat is wel een heel deterministisch beeld van de media. Natuurlijk hebben journalisten ‘agency’ en kunnen ze eigen afwegingen maken. En dat doen ze ook. Er is op redacties ook veel discussie geweest over de dilemma’s van wel of niet meedoen.
De stelling dat het de persoon is die het succes verklaart lijkt me te personalistisch, Wilders maakt gebruik van het instrumentarium van de populist (anti-establishment, stem des volks) om media-aandacht te krijgen en zo een achterban op te bouwen. Interessant bij Wilders is immers dat hij veel kiezers heeft gekregen, terwijl er helemaal geen partij-organisatie was. De hele aanhang werd via de media verworven dankzij een combinatie van de persoon, de standpunten en de populistische strategie.
Media is meervoud, mvg
Misschien moet je het gewoon aan PVV-stemmers zelf vragen en niet uitgaan van allerlei zelf bedachte indicatoren en aannames? Dan zou je best iets te weten kunnen komen. Het puntje hierboven – mensen passen hun visies achteraf aan – is in dit kader nogal onzinnig want het is geen verklaring waarom men in eerste instantie PVV koos. Inhoud en persoon zijn bovendien – zoals ook al gemeld – een oneigenlijke tegenstelling. Raad eens wie hier een boek over geschreven heeft! 🙂
Nou nou, ‘onzinnig’…het hele punt is dat stemgedrag ook net zo goed standpunten en attitudes kan inkleuren als andersom. Dat lijkt me een fundamenteel aspect van politiek gedrag omdat je om de haverklap tegenkomt dat mensen (en met name politiek geïnteresseerden) zeer goed zijn in het kopiëren van het officiële partijstandpunt (zie Zaller).
Nou Chris als jij het al gedaan hebt waarom zouden wij het dan nog doen…
De pvv heeft veel stemmen gekregen bij de laatste opiniepeilingen.
Het is dan ook wel te begrijpen dat deze oppositie geen meerderheid heeft bereikt om deze regering ten val te brengen.
De oppositie is ook onbetrouwbaar en steunt deze coaltie
waar zij maar kan.
Want : stel dat deze regering ten val gaat dan heeft de pvv erg veel stemmen !!!
En dat willen deze slijmballen niet.
Eerlijkheid is vér te zoeken in de oppositie partners.
Elke oppositie-partner slijmt en smeekt.
Of het nou D66, Cda, GroenLinks of wie dan ook is.
Niemand steunde Wilders en dat doet afbraak aan ons wereldstelsel.
Wij gaan ook echt terug in de tijd: d.w.z. terug naar de oorlogsjaren waar een ieder op de bon kon worden afgerekend.
De armoede tijd komt terug in ons land en men lacht misschien, maar dat gaat echt gebeuren.
De Britten zijn slim geweest om niet mee te gaan in de euro.
De Britten doen het overigens goed, de koopkracht is gestegen en de werkloosheid is gedaald.
Dat zijn de laatste waarnemingen over de algemene bevindingen tot dusver.
Waar hebben wij het hier over !?
Wij als burger/kiezer zijn toch zelf in staat om te kiezen rn bepalen wat er moet gaan gebeuren.
Of zijn wij als burgers opeens monddood gemaakt ?