Wat maakt een politiek leider succesvol? De bestaande politicologische literatuur bespreekt het belang van persoonlijkheidseigenschappen, institutionele bevoegdheden en politieke steun (bijv. in het parlement) voor de effectiviteit van politieke leiders. In een recent verschenen boek wijst NRC-journalist Kees Versteegh op het belang van persoonlijke afhankelijkheidsrelaties tussen politieke leiders en hun vertrouwelingen. Schaduwleiders: Rollen en invloeden van ‘tweede mannen’ in de politiek is een uitvoerige bestudering van politieke tweetallen.
Dat dit boek een journalistieke, niet een wetenschappelijke, studie beschrijft, maakt het niet minder interessant en nuttig voor politicologen (en politieke junkies). In feite hebben veel journalisten en politicologen hetzelfde doel, namelijk erachter komen hoe de politiek ‘werkt’: wat gebeurt er en waarom? Bovendien richt Versteegh zich op een thema dat voor de politieke wetenschap vaak lastig te onderzoeken is: politiek leiderschap. Hoe komen politieke leiders aan de macht en hoe blijven ze aan de macht? Empirisch onderzoek naar kiezers en burgers is nu eenmaal makkelijker dan het bestuderen van politieke elites.
Het boek biedt allerlei mooie inkijkjes in de werking van politiek leiderschap en introduceert een originele benadering van politiek leiderschap. Het fenomeen van politieke tweetallen wordt geïntroduceerd aan de hand van de Amerikaans president Woodrow Wilson en zijn ‘tweede man’ Edward House. Daarna volgen uitgebreide achtergrondverhalen over de tweetallen Ruud Lubbers en Jan de Koning, Diederik Samsom en Jeroen Dijsselbloem, en Mark Rutte en Edith Schippers. Alle verhalen zijn gebaseerd op openhartige interviews met de hoofdrolspelers.
De rollen van tweede ‘mannen’
Tweede mannen (en vrouwen) kunnen meerder rollen spelen die bijdragen aan het succes van politieke leiders: ‘bondgenoot’, ‘raadgever’, ‘wegbereider’, ‘tegenspreker’ en nog vele anderen. Politieke tweetallen lijken doorgaans te beantwoorden aan elkaars psychologische behoeftes en ontstaan wanneer leiders zich kwetsbaar voelen. Leiders die zich bewust zijn van hun eigen gebreken nemen dan graag de steun aan van een tweede ‘man’.
De tweede man bezit eigenschappen die de leider mist en voorziet de leider van steun, advies, en tegenspraak. In reconstructies van tal van politieke gebeurtenissen helpt De Koning Lubbers met knopen doorhakken, Dijsselbloem Samsom met zijn kalmte bewaren, en Schippers Rutte met het houden van een rechtse koers.
Hoe belangrijk zijn schaduwleiders?
De observatie dat politieke leiders afhankelijk zijn van steun van specifieke vertrouwelingen is niet alleen belangwekkend, maar ook bemoedigend voor aanhangers van een liberale democratieopvatting. Schaduwleiders blijken namelijk een belangrijke vorm van tegenspraak en tegenmacht te bieden. Ze zijn daarenboven een ‘verbindingsstuk tussen leider en umfeld’. Het helpt dan als zij niet uit zijn op de positie van de leider. De loyaliteit van tweede mannen maakt een kritische relatie binnen politieke duo’s mogelijk.
De aandacht voor politieke tweetallen roept daarmee ook vragen op. Wanneer stellen politieke leiders zich nederig op ten opzichte van een andere politicus? Welke persoonlijkheden schikken zich naar de rol van leider of secondant? Wat is de motivatie voor tweede mannen om zich loyaal op te stellen naar een leider? Het begrip van ‘tweede mannen’ biedt voldoende aanknopingspunten om de effectiviteit van politici verder te leren begrijpen. En voor politicologen die geïnteresseerd zijn in leiderschap en op zoek zijn naar een interessant nieuw onderzoeksterrein.
Een goed team helpt zeker. Maar voor het zijn van een succesvolle topper op topniveau, is veel meer nodig, zoals:
– uitzonderlijk talent
– in staat tot breed en diep inzicht, doorzicht, overzicht en uitzicht tot ver achter
de horizon
– zeer snel kunnen denken, gestructureerd en integraal,
– oplossings- en resultaat gericht, in alternatieven
– zeer sterk ontwikkelde intuïtie en hoge verschillende intelligenties
– autonoom kunnen denken en leiderschap na overleg
– moed en onverschrokkenheid, geen faalangst
– vooral draagvlak achteraf door het feitelijk resultaat
– zich niet laten leiden door de minder kundige massa
– de nuances kennen, zonder zich daardoor te laten afleiden voor een
overzichtelijk geheel en de kern der dingen
– brede kennis en – vaardigheden
– essentiële competenties op hoog niveau voor het specifieke gebied
Dit en nog meer en veel beter dan anderen.
Omdat wij daarvan niet houden, hebben we zo weinig goede toppers in actie.