Wat is misogynie?

Een vrouwenhater. Dat is wat een ‘misogyn’ is volgens de Van Dale (en o.m. wikipedia en woorden.org).

Kate Manne, als filosoof verbonden aan Cornell University, noemt dit een weinig bruikbare en zelfs anti-emancipatoire definitie. Door misogynie te pathologiseren (‘een ziekelijke vorm van haat’) wordt ze ongrijpbaar en simpel af te wimpelen. Een man slaat zijn vrouw het ziekenhuis in. Was zijn handeling misogyn? Dat zal de psycholoog moeten bepalen. Beschuldigingen van vrouwenhaat beklijven bovendien nauwelijks. Wie haat alle vrouwen, of vrouwen als zodanig? ‘Ik, een vrouwenhater? Ben je mal, ik ben dol op mijn moeder’. (Vergelijk: ik, een racist? Mijn vriendin komt uit Hongarije!)

Zolang we onder misogynie vrouwenhaat verstaan, is niets en niemand onmiskenbaar misogyn. Daarmee wordt ons een begrip ontnomen dat we hard nodig hebben om de aard en sociale functie van fysiek, verbaal, en emotioneel geweld jegens vrouwen te duiden.

Misogynie volgens Manne

Hoe moeten we misogynie dan begrijpen? In haar veelgeprezen boek Down Girl: The Logic of Misogyny (2018) stelt Manne voor dat misogynie bovenal politiek geduid moet worden – en niet psychologisch. Misogyne uitspraken, handelingen, en praktijken beogen vrouwen op hun plek te zetten – als dienend aan de man, in lijn met patriarchale normen. Een misogyn richt zijn ressentiment daarom niet op alle vrouwen, maar alleen op normoverschrijdende vrouwen. Vrouwen die president willen worden bijvoorbeeld. Of vrouwen die niet gedwee luisteren naar mannelijke uitleg. Zulke vrouwen worden beschimpt, beschaamd, gekleineerd, geminacht, en tot zwijgen gebracht. Gestraft voor hun verzet tegen onderdrukkende rolpatronen. Vrouwen die zich zonder morren naar diezelfde normen schikken zal een misogyn juist prijzen. Zo begrepen is misogynie, anders dan misanthropie en vrouwenhaat, dus niet ongedifferentieerd maar bij uitstek selectief.

Manne verbeeldt misogynie als de handhavende tak van het patriarchaat (een systeem van overheersing, net als racisme en meritocratie). Seksisme is weer iets anders. Dat rechtvaardigt patriarchale normen, bijvoorbeeld door deze als ‘natuurlijk’ voor te stellen. De uitspraak dat vrouwen te emotioneel zijn om leiderschapsfuncties te vervullen is seksistisch. Een vrouwelijke leider beschuldigen calculerend, competitief, en hebberig te zijn, in reactie op haar opgenomen leiderschapsrol, heeft een misogyn karakter. Bewust of onbewust verdedigen zulke verwijten patriarchale normen en rolpatronen, waarin vrouwen inschikkelijk zijn en mannen besluitvaardig.

Morele oordelen

Het interessante aan Mannes model is dat het inzichtelijk maakt waarom veel mensen – mannen en vrouwen – zo verontwaardigd reageren op vrouwelijke feministen. Ze kennen hun plaats niet! Misogyne uitingen komen niet alleen voort uit eigenbelang, ter bestendiging van eigen sociale privileges. Het zijn vaak ook morele oordelen. Patriarchale normen zijn, zo durf ik te stellen, nog altijd diep verankerd in onze samenleving en cultuur. Velen hebben zich die normen eigen gemaakt. Zij zijn er oprecht van overtuigd dat vrouwelijke feministen te ver gaan en de sociale orde ontwrichten. De mogelijkheid dat die sociale orde zelf wel eens onrechtvaardig en vrouwonderdrukkend kan zijn, wordt niet onderkend.

Is een soortgelijke logica zichtbaar in andere sociale systemen van overheersing, zoals racisme? 

Het lijkt mij plausibel dat veel rabiate reacties op anti-racistische protesten eveneens moreel gedreven zijn: oprechte verontwaardiging dat een ander door jou geïnternaliseerde witte normen schendt. Iemand die, bewust of onbewust, normen onderschrijft die mensen van kleur een ondergeschikte sociale positie toekennen zal al snel verbolgen concluderen dat minderheden voorgetrokken worden.

Down Girl is een echte eyeopener. Het ontwikkelt een rijk en bruikbaar kader om de sociale werkelijkheid te begrijpen en rechtvaardiger te maken. Laten we hopen dat de Van Dale, net als haar Australische tegenhanger, de definitie van ‘misogyn’ zal aanpassen. Van ‘ziekelijke vrouwenhaat’ in ‘diepgewortelde vooroordelen tegen vrouwen’. Want een definitie van ‘misogyn’ die niet toepasbaar is, is nutteloos en maakt ons machteloos.

Afbeelding: bron.