Net zoals bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, hebben de Nederlandse politieke partijen weer een boel gekke en minder gekke ideeën om de Nederlandse democratie te ver(her)bouwen. Het is misschien niet zo opgevallen, maar Rutte 3 heeft behoorlijk wat getimmerd aan de democratie.
Zo is onder meer het raadgevend referendum afgeschaft, de eerste lezing van het (bindend) correctief referendum in eerste lezing goedgekeurd, is de aanstellingswijze van de burgemeester uit de grondwet gehaald, komt er (wellicht) naast een stem voor een kandidaat een stem voor de partij (de zogenaamde lijststem), wil men de procedure om de grondwet te wijzigen aanpassen en wil men de verkiezingswijze van de Eerste Kamer wijzigen.[1]
Dat zijn zaken die een behoorlijke impact kunnen hebben. De wijziging van de procedure om de grondwet te veranderen is daarbij de meest in het oog springende. Ook de afschaffing van het referendum heeft een grote impact op de Nederlandse politiek. Maar zelfs de voorkeurstem wordt vaak onderschat. Denk bv. aan de toeslagenaffaire en de rol van Pieter Omtzigt als aanjager. Wel, diezelfde Omtzigt werd in 2012 bijna uitgerangeerd door zijn partij (CDA), maar kwam dankzij voorkeurstemmen tóch de Tweede Kamer in.
Kortom, hoewel partijen hun voorstellen over wat ze van plan zijn met de democratie vaak ergens pas aan het einde van het partijprogramma vermelden, doen ze er wel degelijk toe. In dit blog geef ik ze de aandacht die ze verdienen en zet ik de belangrijkste voorstellen in de schijnwerper.
Zes grote partijen en democratische vernieuwing
Even een technische noot. In dit blogje zet ik op een rijtje welke plannen de zes ‘grootste’ partijen volgens hun verkiezingsprogramma’s van plan zijn met onze nationale democratie. Ik kijk naar de partijen die in de peilingwijzer van 19 februari met 95% zekerheid minstens op 10 zetels peilden (de ondergrens van het betrouwbaarheidsinterval dus). Ben je sympathisant van een partij die daarmee uit de boot valt? Geen zorg. In een volgend blogje zal ik ook de partijprogramma’s van de kleinere partijen onder de loep nemen.
Wat betreft de inhoud, ik kijk specifiek naar de voorstellen om het politieke systeem aan te passen, oftewel die voorstellen die in politicologische literatuur vallen onder de noemer “democratic innovations” (cf dit boek) aangevuld met innovaties op het gebied van de representatieve democratie (cf. dit boek). Ik heb het hier dus over wijzigingen van het kiesstelsel en zaken als het referendum. Aanpassingen aan de rechtstaat vallen daar dus niet onder. Al kan ik op punt wel verklappen dat er momentum begint te komen voor grondwettelijke toetsing door rechters (onder meer CDA, D66 & Groenlinks zijn voor).
Vergelijking partijen op de belangrijkste thema’s
Een toevoeging over de positie van D66: D66 wil in the end de Eerste Kamer afschaffen, maar heeft daar een stevige voorwaarde voor. De partij zegt in haar programma: “Rechters moeten de bevoegdheid krijgen
om wetten te toetsen aan de Grondwet, zodat de controle op de macht beter gespreid is en
individuele rechten beter beschermd zijn. Vervolgens kan de indirect gekozen Eerste Kamer
worden afgeschaft.” Tot die tijd wil de partij de Eerste Kamer anders verkiezen, vandaar de codering in de tabel.
Een toelichting
Twee thema’s lijken breed te spelen. Allereerst, de manier waarop een burgemeester gekozen wordt. Logisch, want de regering Rutte 3 heeft dit thema uit de grondwet gehaald. Dit is dan ook een vervolg daarop. Of men eruit zal komen is een andere zaak: de verschillen tussen de grote partijen zijn groot.
Een tweede populair thema is de positie van de Eerste Kamer. De meeste partijen wil de ‘hinderlijke’ Eerste Kamer minder macht geven of zelfs helemaal afschaffen. Probleem is alleen dat de Eerste Kamer daar zelf ook mee moet instemmen. Dan is de vraag natuurlijk: gaan zij zich gedragen als zelfmoordkonijntjes? Onwaarschijnlijk. De invoering van het terugzendrecht heeft de meeste kans op slagen, omdat dat niet per definitie de macht van de eerste Kamer beperkt: ze kan dan immers zelf beslissen wanneer ze van dit recht gebruik maakt. Maar wat betreft de verkiezingswijze en zeker de afschaffing ben ik sceptischer en acht ik de kansen kleiner. We zullen zien.
Naasxt die twee thema’s valt vooral op dat verschillende partijen op verschillende thema’s inzetten. Maar: iedereen wil iets voor de burger. Zelfs het CDA, normaal een partij die vooral de kracht van de representatieve democratie benadrukt wil dit jaar een vorm van nieuwe burgerparticipatie: een burgerraad (net zoals Groenlinks en D66 overigens). Interessant.
De ‘gekkere’ voorstellen
De meeste partijen hebben naast deze grote thema’s ook andere voorstellen waarmee ze opvallen. Ik zet er enkele op een rijtje.
De VVD wil dat afsplitsers die niet met voorkeurstemmen verkozen zijn minder ondersteuning krijgen. De partij zegt hierover op pagina 98 van haar verkiezingsprogramma: “Minder aantrekkelijk maken van afsplitsing voor volksvertegenwoordigers die niet met voorkeurstemmen zijn gekozen. Spreektijden en vergoedingen, zoals een toelage voor het de facto zijn van fractievoorzitter door afsplitsing, worden verminderd.” Vooral fijn voor grote regeringspartijen (zoals de VVD) omdat dit de meerderheid in de Tweede Kamer stabieler maakt. De PVV wil dat de grootste drie partijen verplicht samen moeten gaan zitten na de verkiezingen. Oftewel: de PVV wil graag gegarandeerd meeonderhandelen. Het CDA wil betere ondersteuning van de Tweede Kamer (terecht). D66 wil dat EU-burgers die 5 jaar in Nederland wonen stemrecht krijgen voor nationale en provinciale verkiezingen. Leuk, zou ik als Belg ook stemrecht krijgen (al is ze de enige partij die hier openlijk voor pleit, dus ain’t gonna happen). Groenlinks wil burgerbegrotingen en de PvdA en D66 willen dat de waterschappen democratischer ge/verkozen worden.
Conclusie: wederom behoorlijke werkzaamheden aangekondigd
De zes grote partijen hebben ook nu weer behoorlijk wat wijzigingen van de Nederlandse democratie in hun verkiezingsprogramma’s opgenomen. Er zal nog behoorlijk wat gearmworsteld moeten worden, maar het lijkt erop dat net zoals bij Rutte 3 er weer behoorlijk wat hervormd zal worden. Wat dat precies zal inhouden zal afhangen van de verkiezingsuitslag. Voor u, kiezer, valt er alvast behoorlijk wat te kiezen.
NB. Met dank aan Ron de Jong en Bettie Drexhage voor hun hulp bij het traceren van de huidige stand van zaken inzake de voorstellen van de regering Rutte 3.
[1] Het voorstel inzake de voorkeurstem heeft net de fase van de internetconsultatie achter de rug, men is nu wellicht bezig met het verwerken van de reacties. Wat betreft deze twee laatste voorgestelde grondwetswijzigingen: beide zijn omstreden verklaard, hoewel er wel een meerderheid voor hen lijkt te zijn. Hoewel uiteraard afhankelijk van de verkiezingsuitslag en de samenstelling van de volgende regering, lijkt het met de huidige peilingen dat ze een behoorlijke kans hebben om doorgevoerd te worden.
Edit: toelichting bij positie D66 over Eerste Kamer toegevoegd.
Geef een reactie
Je moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.