Een tijdje geleden schreef ik een stuk over de standpunten van de zeven virtueel grootste partijen inzake hervormingen van de democratie. Ik beloofde toen om een ook stuk te schrijven over de kleine partijen.
Ook de kleintjes verdienen aandacht. Als de peilingen ook maar enigszins lijken op de uiteindelijke uitslag, zullen kleine partijen mogelijk een rol spelen bij de regeringsonderhandelingen. De moeite waard dus om te kijken hoe zij staan tegenover democratische hervormingen. En het moet gezegd: de kleintjes zijn creatief en presenteren enkele nieuwe ideeën.
Acht kleine partijen en democratische hervormingen
In dit stuk kijk ik naar de zes kleinere partijen volgens de laatste peilingwijzer en, vooruit, ik doe er ook het Forum voor Democratie bij. Niet omdat Baudet op 30 november op Twitter zelf zei op zes zetels te staan (unlikely), maar omdat ze zichzelf als de partij van de democratische vernieuwing presenteert. [Edit: Ik heb nu ook de Piratenpartij toegevoegd omdat deze partij ook van democratie een speerpunt maakt, zoals Linda Duits en Rob Martens op Twitter terecht opmerkten].
In dit blog focus ik me op de nationale democratie. Ik kijk dus niet naar hun voorstellen om bv. de burgemeester rechtstreeks te laten verkiezen (bv. Forum voor Democratie, 50Plus en VNL). Ik kijk ook nu weer enkel naar de voorstellen die over politieke participatie gaan. Ik heb neem dus geen voorstellen mee die gaan over een Grondwettelijk Hof (Bv. DENK en Piratenpartij), het ontmoedigen van afsplitsingen door hen financieel te straffen (50Plus) of een puur ceremonieel koningschap naar Zweeds model (VNL). Tot slot ook hier als laatste disclaimer: ik gebruik de concept-verkiezingsprogramma’s, op sommige punten zal er nog wat veranderen. Ik gebruik het 50-punten plan van 50Plus (50 punten, dat kan geen toeval zijn) en de ‘standpunten’-sectie van het Forum voor Democratie.
Het correctief referendum
Ook de kleine partijen hebben het vooral over het referendum. De Partij voor de Dieren, 50Plus, VNL, de Piratenpartij en het Forum voor Democratie zijn allen voor de invoering van het bindend referendum. De SGP is expliciet tegen, de ChristenUnie vermeld het niet, maar we weten uit de stemming van de Wet Raadgevend Referendum dat de partij tegen is.
Gaat het correctief referendum er komen? Voor de tweede lezing van de grondwetswijzigingen die daarvoor nodig is moet twee derde van de Kamerleden voor stemmen. VVD, CDA, ChristenUnie en SGP zijn tegen. DENK vermeld het onderwerp niet, maar omdat ze zich hard maken voor minderheden, verwacht ik dat ze eerder tegen zijn.[1] Volgens de peilingwijzer is dan het equivalent van 52 zetels tegen het correctief referendum. Binnen de foutenmarge wellicht. Ondanks de brede steun voor het correctief referendum is het dus allesbehalve zeker of het er komt. Temeer omdat twee prominente tegenstanders (CDA en VVD) bijna zeker de kern van een nieuwe regering vormen en daarmee het onderwerp wellicht kunnen tegenhouden. De tegenstanders hebben bovendien 30 van de 75 zetels in de Eerste Kamer in handen. Zelfs al zou het voorstel het in de Tweede Kamer halen, dan nog sneuvelt het wellicht in de Eerste Kamer.
Tabel 1. Standpunten kleine partijen prominente hervormingen
Noot: groen is voor, rood is tegen, wit is onvermeld in programma.
Naast het correctief referendum wordt een kiesdrempel vaak expliciet genoemd. Echter ook door drie tegenstanders. Enkel VVD, CDA en 50Plus zijn voor. Waarom 50Plus voor een kiesdrempel van 3% is, is me een raadsel. Hoogmoed?
Ook het afschaffen (of verzwakken) van de Eerste Kamer komt vaak aan bod. Naast D66 en GroenLinks vinden ook 50Plus, VNL en DENK dat het anders moet. De SGP is wederom tegen. De partij is dan ook maar voor slechts één hervorming – o, ironie – de herinvoering van stemcomputers.[2]
Een bont allegaartje aan voorstellen
Naast deze vier thema’s heeft elke partij wel zo zijn eigen proefballonnetjes. De SGP is dan wel vooral, maar niet alleen, tegen hervormingen. Het doet ook enkele voorstellen ter verandering. Zo wil de partij, net zoals de ChristenUnie overigens, dat er niet zomaar nieuwe verkiezingen georganiseerd worden wanneer de regering valt. Eerst zou het parlement moeten pogen om een nieuwe regering te vormen op basis van de huidige machtsverhoudingen. Daarnaast doet de SGP ook het voorstel om mensen zoals ik (Belgen) het (lokale) stemrecht te ontnemen.[3]
50Plus stoft een oud ideetje van de VVD en de PVV af en wil de Tweede Kamer verkleinen van 150 naar 100 parlementariërs. Het wil verder ook het stemmen vanuit het buitenland vereenvoudigen en is voorstander van ‘volksinitiatieven’ (net zoals bv. Forum voor Democratie en de Partij voor de Dieren). Tot slot is de partij voorstander van een Dag van de Democratie (5 mei). Juicht allen…
Het Forum voor Democratie: en VNL lijken in de eerste plaats vooral gecharmeerd door de directe democratie. Ze hebben het voornamelijk over referenda. Het Forum wil wel een Democratie Dashboard, een ‘online applicatie waar Nederlandse kiezers online acties, petities en crowdfunding kunnen starten en ondersteunen.’ Het doet wat denken aan de Liquid Democracy van de Duitse Piratenpartij. De Nederlandse Piratenpartij is overigens ook voorstander van meer e-democracy.
DENK lijkt een kieswet-expert te hebben ingehuurd. Ze willen de D’Hondt methode voor restzetels veranderen in een ‘largest remainders’ methode op basis van Hare quota (dat zou inderdaad in hun voordeel zijn) en wil een open-list system waarbij politici enkel op basis van voorkeurstemmen verkozen worden (niet op basis van lijstvolgorde dus; dat is vooral nadelig voor grote partijen). Daarnaast willen ze ook de stemleeftijd verlagen naar 16 (net zoals de Piratenpartij trouwens). Interessante ideeën voor een electoral system geek zoals ik, maar ze worden niet gedeeld door andere partijen. Ik zou er dus niet al teveel van verwachten.
De Piratenpartij heeft duidelijk een wrange nasmaak overgehouden aan de laatste verkiezingen, waar de partij relatief dicht bij een zetel kwam, maar hem uiteindelijk niet haalde (0.32%). In lijn met het eigenbelang van de partij, wil ze kiesdrempel afschaffen en het gemakkelijker maken voor kleine partijen om via een lijstverbinding een zetel te behalen (door alle partijen mee te laten tellen en niet, zoals nu, enkel de partijen die minstens 1 zetel zouden halen zonder lijstverbindingen). Ook interessant: de partij wil de Tweede Kamer vergroten naar 300 Kamerleden. Eerder schreven we al dat Nederland eigenlijk vrij weinig Kamerleden heeft, dus daar valt iets voor te zeggen. Tot slot wil de partij, net zoals D66 en Groenlinks dat er meer burgertoppen komen.
Wat na de verkiezingen?
Als je de standpunten van de veertien partijen over democratische hervormingen op een rijtje zet, valt op dat er enorm veel onderwerpen naar voren worden geschoven, maar dat de meeste daarvan maar bij één of twee partijen genoemd worden. Het correctief referendum, de Eerste Kamer en de kiesdrempel zijn de uitzonderingen.
Het correctief referendum krijgt de meeste steun, maar het is lang niet zeker dat het er gaat komen vanwege de stemverhoudingen in de Eerste en Tweede Kamer. Een kiesdrempel vergt slechts een gewone meerderheid, maar die lijkt er voorlopig nog niet te zijn en ook de afschaffing van de Eerste Kamer is onwaarschijnlijk. De ironie is echter wel dat vooral de kleintjes (die het meeste baat hebben bij een sterke Eerste Kamer), de rol van deze Kamer willen verzwakken. We zullen zien in hoeverre die principiële houding stand houdt.
Kortom, er worden zeer veel verschillende en vaak interessante voorstellen gedaan, maar er is voorlopig weinig overeenstemming. En dat is net één van de belangrijke voorwaarden om tot een hervorming te komen. De kans is dus zeer groot dat de Staatscommissie over het Parlementair Bestel weinig hervormingen gaat opleveren. Ook nu weer zou ik mijn geld inzetten op de status quo. Maar goed, je weet nooit. De Wet Raadgevend Referendum is tot veler verbazing ook ooit goedgekeurd…
[Edit: Piratenpartij toegevoegd]
[1] Ze hebben bovendien een tien-puntenplan voor de democratie en het referendum staat daar niet bij, wat doet vermoeden dat men eerder wil vermijden expliciet te zijn in de afwijzing van het referendum.
[2] Al bij al blijft het wat ironisch dat net 50Plus en de SGP de meest expliciete voorstanders zijn van stemcomputers.
[3] Geen idee of dat kan gegeven de Europese richtlijn op dit punt, maar dat laat ik aan juristen.
In dit verband zou je ook aandacht moeten besteden aan de benoemingen in het openbaar bestuur. De activisten van Meer Democratie hebben daar ook een burgerinitiatief over lopen (nu 23.352 ondertekenaars).
Dat vraagt artikel 5 lid 4 uit de Algemene Wet Gelijke Behandeling halen die partijpolitieke benoemingen mogelijk maakt. Ik heb het ooit op een D66-congres voorgesteld, maar ik de Tweede Kamer-fractie rende naar de interruptiemicrofoon om te zeggen dat D66 dan geen personeel meer zou mogen inhuren dat D66-er is. Ik was met stomheid geslagen door de flauwekul, want dat kan natuurlijk nog steeds. Maar het ongeïnformeerde en inmiddels vermoeide stemvee in dat congres vertrouwde de fractie (en het negatieve stemadvies van de partij) meer dan een enkel ‘gewoon lid’ dat op het podium was geklommen.
De bepaling is van groot belang voor bestuurderspartijen om een greep op het land te houden en onderling posities te verdelen. Wel vond D66 dat de procedures vanzelfsprekend transparant moeten zijn. Ook is de bepaling nodig om in allerlei gremia tot een goede verdeling te komen van politieke kleuren. Waarmee dan wel alleen de bestuurderspartijen plaatsjes krijgen, want er wordt nooit voor andere partijen van buiten het kartel bestuurderspartijen een plekje gereserveerd.
Beste Reinder, dat is inderdaad ook een interessant onderwerp. Ik heb het buiten mijn analyse gehouden (ging mij om rol burger in besluitvormingsprocessen), maar dat betekent niet dat het onderwerp onbelangrijk is. Misschien iets voor een volgende keer. Groet, K.