• Spring naar de hoofdnavigatie
  • Door naar de hoofd inhoud
  • Spring naar de eerste sidebar
StukRoodVlees

Politicologie en actualiteit

  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

Weg om niets? Fred de Graaf en de evenredigheidsregel

door Tom Louwerse 14/06/2013 3 Reacties

De voorzitter van de Eerste Kamer wilde de inhuldiging van de Koning tot een feestje maken, maar kwam zelf van een koude kermis thuis. Het nieuws dat Geert Wilders door hem bewust buiten de commissie van in- en uitgeleide zou zijn gehouden maakte, hoewel door hem ontkend, zijn positie onhoudbaar. Inhoudelijk ging het om vrijwel niets: wie mag met het Koninklijk gezelschap naar binnen lopen? Maar door zijn discretionaire bevoegdheid te gebruiken om Wilders buiten de commissie te houden, gaf De Graaf wel de indruk partijdig te zijn. Dat bleek buitengewoon gevoelig te liggen in de Kamer.

De opwinding in de Kamer hing waarschijnlijk samen met het feit dat De Graafs beslissing op gespannen voet staat met een aloude politieke spelregel, namelijk die van evenredigheid. Hij wilde zelf een commissie die divers was qua politieke kleur en geslacht, maar daarbij past het natuurlijk niet om bepaalde politici of partijen buiten beschouwing te laten. Volgens politicoloog Arend Lijphart was evenredigheid vroeger zo’n beetje de belangrijkste spelregel in de Nederlandse politiek:

“De spelregel van de evenredigheid heeft veel bijgedragen tot het succes van de pacificatie-politiek in Nederland. Deze regel maakte de kern uit van de Pacificatie van 1917: zowel de schoolstrijd als de kiesrecht-kwestie werd op deze grondslag opgelost. Ook daarna is het een van de duidelijkste regels van de pacificatie-politiek gebleven, waaraan de leiders van alle zuilen zich strikt hebben gehouden.”

In de politieke samenstelling van organen was evenredigheid ook lange tijd het leidende beginsel. De drie leden van de Algemene Rekenkamer waren van het CDA, de VVD en de PvdA. Burgemeestersbenoemingen werden verdeeld onder de grotere partijen, ongeveer naar rato van hun electorale positie. Topposities in Den Haag werden ook verdeeld: leverde de ene partij de voorzitter van de Tweede Kamer, dan kon zij niet ook de voorzitter van de Eerste Kamer leveren. In 1973 moest Eerste Kamervoorzitter De Niet opstappen, omdat zijn partijgenoot Vondeling voorzitter van de Tweede Kamer werd.

Daarbij is het interessant te constateren dat het belang van evenredigheid in de zin van personele afspiegeling aan het verminderen is.  Wilde verkiezingswinnaar CDA in 2002 nog geen kandidaat-Tweede Kamervoorzitter stellen omdat er ook al een CDA’er de Eerste Kamer voorzat (Braks), in 2011 was dat geen overweging voor de VVD om naast het Eerste Kamervoorzitterschap (De Graaf) de leiding van de Tweede Kamer op de eisen (Van Miltenburg). Ook bij andere debatten over benoemingen zie je het argument van de afspiegeling steeds minder vaak naar voren komen; de kwaliteit van de kandidaat en de vraag wie de grootste fractie heeft, staan nu vaker voorop.

De Graafs criteria voor de samenstelling van de commissie waren ook al niet meer zozeer gestoeld op afspiegeling van alle (grote) fracties, maar allereerst op anciënniteit (als jonkie kon je het vergeten) en in tweede instantie op diversiteit (geen twee personen van dezelfde partij). Geen afspiegeling dus, maar diversiteit. Maar selectie op politieke kleur past daarbij natuurlijk ook niet.

Hoewel De Graaf niet de enige Eerste Kamervoorzitter was die tussentijds opstapte, deden voorgangers dat vaak vanwege het accepteren van een andere functie of, zoals in het geval van De Niet, vanwege toepassing van het beginsel van de evenredigheid. De Graaf is, bij mijn weten, in de recente geschiedenis de enige die opstapte omdat hij zijn eigen positie onhoudbaar had gemaakt.

Categorie: Politieke partijen Tags: eerste kamer, fred de graaf

Over de auteur

Tom Louwerse
Tom Louwerse is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Leiden. Zijn onderzoek richt zich op politieke representatie, parlementair gedrag, verkiezingen, peilingen en stemhulpen.
Website: https://www.tomlouwerse.nl/nl
  • Sociale media links 

Lees Interacties

Reacties

  1. SF zegt

    15/06/2013 om 11:11

    Wanneer je de redenering even doortrekt: misschien kwam het de VVD wel goed uit om De Graaf te laten aftreden, aangezien het vanwege het evenredigheidsprincipe onhoudbaar was dat ze de premier en beide kamervoorzitters leverden. Nu kan het evenwicht weer hersteld worden.

    Login om te reageren
  2. Johannes zegt

    02/07/2013 om 20:11

    Volgens mij is de evenredigheid vooral verdwenen sinds het CDA als almachtig bolwerk is verdwenen. Ook wat betreft het verdelen van de burgemeestersposten in de grote steden is de evenredigheid weg: van de tien grootste steden hebben er 2 een VVD-burgemeester (Den Haag en Almere), eentje een CDA-burgemeester (Nijmegen) en zeven een PvdA-burgemeester.

    Login om te reageren
  3. SF zegt

    07/07/2013 om 09:47

    Hm, ik wil graag even in retrospect opmerken dat ik het dus helemaal bij het verkeerde eind had met mijn interpretatie van de VVD en het evenredigheidsprincipe 😉

    Login om te reageren

Geef een reactie Reactie annuleren

Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.

Primaire Sidebar

Volg ons

  • Facebook
  • Twitter
  • RSS Feed

Populaire berichten

De ideologie van Forum voor Democratie

De ongemakkelijke realiteit van de antivaccinatie-beweging

Wat als… Nederland het Britse kiesstelsel zou hebben?

Willekeurige berichten

De diepe wortels van het racisme

De knokploeg van Salvini: ligt het aan de sociale media?

Episode 57 – The Dutchification of Spanish politics, with Llius Orriols

Podcast

Episode 132 – The 2025 German elections, with Tarik Abou-Chadi

We are joined by Tarik Abou-Chadi (Oxford) to discuss the dystopian reality of the 2025 German … [Lees verder...]

Aflevering 131 – Het regionale kiesstelsel van Pieter Omtzigt, met Henk van der Kolk en Simon Otjes

De Stuk Rood Vlees podcast is terug, en wel met een gortdroge aflevering over kiesstelsels! In het … [Lees verder...]

Episode 130 – Countdown to Extinction (UK edition), with Rob Ford

It's time for our UK election preview with our old pal Rob Ford (University of Manchester). Are the … [Lees verder...]

Populisme

Wie is er bang van ‘het volk’? Politiek elitisme in vier Europese landen

Het succes van populisme leidde de afgelopen jaren tot een omvangrijke literatuur rond de vraag wie … [Lees verder...]

Aflevering 127 – Waardenloze politiek (en een stukje formatie), met Tom van der Meer

Tom van der Meer (UvA) schuift aan om te vertellen over zijn nieuwste boek 'Waardenloze politiek: … [Lees verder...]

Plaatjes van de electoraatjes 2023: de PVV

Op 22 november zijn er verkiezingen voor de Tweede Kamer. In deze serie gaan wij aan de hand van een … [Lees verder...]

Blogroll

  • Andrew Gelman
  • Ballots & Bullets
  • Fight Entropy
  • FiveThirtyEight
  • The Monkey Cage
  • The Upshot
  • Wonkblog
  • OVER SRV
  • AUTEURS
  • CATEGORIEËN
  • ARCHIEF
  • CONTACT

© 2025 StukRoodVlees

Copyright © 2025 · SRV Theme op Genesis Framework · WordPress · Log in