Weinig buitenstaanders op vernieuwd Binnenhof

Deze week wordt de nieuwe Tweede Kamer geïnstalleerd. Er zijn 59 nieuwkomers, en 91 Kamerleden keren terug. Dat suggereert dat het wel goed zit met de verversing van het Parlement. Wanneer je wat meer inzoomt op de achtergronden van de Kamerleden valt dat tegen. Tegenwoordig is het Kamerlidmaatschap een stap in een Haagse carrière. Veel leden van de Tweede Kamer zijn gerekruteerd uit de kring van parapolitici – politieke ondersteuners die op of rond het Binnenhof hun brood verdienen.

Parapolitici

Net zoals paramedici zelf geen artsen zijn, maar deze wel ondersteunen, bekleden parapolitici zelf geen politiek ambt, maar houden ze zich wel bezig met politieke advisering. Het zijn de politieke equivalenten van de praktijkverpleegkundige, de operatieassistent en de logopedist.

In ons onderzoek onderscheiden we drie soorten parapolitieke functies, gerangschikt naar de mate van direct contact met het parlementaire handwerk.

• Als eerste de ‘inner circle’ van politieke ondersteuners: persoonlijke medewerkers van Kamerleden, fractiemedewerkers, woordvoerders en politieke assistenten van bewindslieden. Een sprekend voorbeeld hiervan is Bente Becker (VVD). Zij was medewerker van een Kamerlid en van de fractie en vervolgens politiek assistent van minister Kamp en van Rutte voor ze Kamerlid werd.
• Iets verder van het Binnenhof staan de partij functionarissen: partijbestuurders, campagneleiders en andere betaalde medewerkers op partijkantoren en wetenschappelijk bureaus. Een voorbeeld hiervan is Gert Jan Segers die directeur van het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie was voor hij lid van de Tweede Kamer werd.
• De derde groep zijn de niet-partijpolitieke ondersteuners: beleidsambtenaren op Haagse departementen, medewerkers van lobby- en belangengroepen, en consultants bij adviesbureaus op terrein van communicatie en public affairs. Een voorbeeld is Tjeerd de Groot (D66) die jarenlang werkte als beleidsambtenaar op het ministerie van Landbouw en als voorzitter van een belangenorganisatie, voor hij lid van de Tweede Kamer werd.

Voor elk van deze functies geldt dat zij invloed hebben op het politiek proces, zonder zelf gekozen te zijn. Het vervullen van een parapolitieke functie leidt tot ervaring met het politieke handwerk en kennis over het functioneren van de Haagse wandelgangen. Daarom zijn zij aantrekkelijke kandidaten voor politieke partijen.

De parapolitici in de nieuwe Tweede Kamer

Van de 150 in maart 2021 geïnstalleerde Kamerleden hebben er maar liefst 64 (43%) ooit één of meer betaalde parapolitieke functies gehad. Van hen hebben 41 eerder gewerkt als politieke ondersteuners, 12 als partij functionaris, en 32 als niet-partijpolitieke ondersteuners. Veel Kamerleden hebben meerdere soorten functies gehad.

Figuur 1 laat zien dat de SP, PvdD, CU, Denk, GroenLinks, PvdA en de PVV relatief gezien de meeste parapolitici hebben onder hun Kamerleden. Het zijn partijen die in de afgelopen jaren de nodige plekken te vergeven hadden als politiek assistent of fractiemedewerker, niet alleen in Den Haag, maar ook in Brussel. Van de relatief grote PVV-fractie heeft ruim de helft ooit een para-politieke functie gehad en bij de SP zelfs bijna alle fractieleden. Ook bij relatief nieuwe politieke partijen, zoals JA21 en Volt vind je voormalige parapolitici. Alleen bij de nieuwkomers BIJ1 en BBB vind je geen parapolitici – zij hadden tot nu toe geen betaalde functies te vergeven.

Hoog op de lijsten

Opvallend is ook dat de para-politici zeer hoog in de hiërarchie staan. Zo zijn lijsttrekkers als Wilders en Segers allemaal jarenlang fractiemedewerker geweest. Van de top-20 van de VVD-fractie heeft meer dan de helft een para-politieke achtergrond. Opvallend is ook het grote aantal voormalige politieke assistenten – acht – onder de VVD Kamerleden. Bas van ’t Wout, Bente Becker, Sophie Hermans en Peter Valstar hebben bijvoorbeeld allemaal voor Mark Rutte gewerkt. En ook voor de top-10 van D66 en de PVV geldt dat de helft één of meer parapolitieke functies heeft vervuld vóór het Kamerlidmaatschap.

Een aantal prominente Kamerleden heeft zelfs vrijwel uitsluitend para-politieke functie gehad. Renske Leijten, de nummer twee van de SP, werd tijdens haar studie actief voor de jongerenorganisatie van de partij, werd toen medewerker van Jan Marijnissen en stroomde vervolgens door naar de Kamer. Ook andere prominente Kamerleden zoals Bente Becker, (VVD), Ockje Tellegen (VVD), Pieter Heerma (CDA), Bart Snels (GL) of Bart van Kent (SP) hebben na hun studie vrijwel uitsluitend op of rond het Binnenhof gewerkt voor ze Kamerlid werden.

Minder buitenstaanders op het Binnenhof

Er zijn meerdere oorzaken voor de opkomst van deze parapolitici. De meeste hedendaagse politieke partijen hebben geen banden meer met maatschappelijke organisaties, zoals vakbonden. Daardoor is het maatschappelijk middenveld weggevallen als vijver waaruit ze kandidaten kunnen rekruteren. Alleen bij de klassieke verzuilingspartij het CDA is het aantal parapolitici betrekkelijk laag. Bij deze partij vind je nog wel veel Kamerleden die voortkomen uit het maatschappelijk middenveld of de lokale politiek.

Aan de andere kant is het aanbod van kandidaten rond de ‘Hofvijver’ toegenomen. Er is meer ondersteuning gekomen voor Kamerleden en fracties en ook de ‘bontkraag’ van politieke assistenten en woordvoerders rond ministers is gegroeid. Ook zijn er steeds meer professionele bureaus die zich bezighouden met public affairs en politieke communicatie.

Hun ‘Haagse’ achtergrond maakt parapolitici aantrekkelijk voor politieke partijen. Deze kandidaten zijn ‘insiders’. Ze snappen hoe de hazen lopen op het Binnenhof. Ze weten wat fractiediscipline is en ze kennen het politieke handwerk al. Ook zijn ze zeer loyaal aan de partij. Dat voorkomt bedrijfsongevallen en scheelt inwerken. Voor het aanzien van het Parlement is het riskant als er weinig buitenstaanders zijn op het Binnenhof. Veel Kamerleden lijken qua achtergrond meer op elkaar dan op de kiezer. Kamerleden die het parapolitieke pad volgen doen na hun afstuderen weinig ervaring op in andere maatschappelijke sectoren. Dat maakt hen kwetsbaar voor het verwijt een in zichzelf gekeerde politieke klasse te zijn.