In verkiezingstijd praten we vaak over de verschillende standpunten van politici. We praten veel minder over hoe zij die standpunten overbrengen. Dit is jammer, want overtuiging gaat niet alleen over argumenten, maar ook over de emotionele verpakking van die argumenten. Gezichtsuitdrukkingen kunnen bijvoorbeeld beïnvloeden hoe wij informatie verwerken. Zo laten Gerben van Kleef en collega’s zien dat een positieve gezichtsuitdrukking ervoor zorgt dat boodschappen positiever worden beoordeeld. Kortom, een goede lach is een belangrijk wapen voor een lijsttrekker. Maar gebruiken zij dit wapen ook? En wie doet dit het meest?
RTL-4 lijsttrekkersdebat
Om dit te onderzoeken hebben we het lijsttrekkersdebat van RTL 4 gebruikt (zie hier analyses van stem- en woordgebruik). Wij hebben dit opgeknipt in individuele shots waarin slechts 1 spreker te zien is. Deze shots hebben we geanalyseerd met de software Open Face. Deze software knipt de individuele shots op in frames, en analyseert vervolgens de bewegingen van de gezichtsspieren. In totaal hebben we 46 gezichtsspieren, waarvan een deel betrokken is bij specifieke emotionele uitdrukkingen zoals bijvoorbeeld blijheid, boosheid, angst of minachting (klik hier voor een mooi overzicht).
Wij kijken hier vooral naar blije uitdrukkingen. Hierbij zijn twee bewegingen relevant: het optrekken van de wang en het omhoog trekken van de mondhoeken (de zygomaticus major spier). Open Face schat in of deze spieren geactiveerd worden en geeft hier een score aan. De foto hieronder is de maximale score uit het hele debat. Hier trekt Rutte duidelijk de mondhoeken en wangen omhoog.
Per spreker hebben wij een gemiddelde activatie berekend over alle shots waarin zij alleen te zien zijn. Dit hebben we vervolgens geschaald. Het figuur hieronder laat de gemiddelden zien (dik zwart streepje) en ook de 95% betrouwbaarheidsinterval (de balk). Kaag en Wilders hebben gemiddeld het meest een positieve uitdrukking, gevolgd door Rutte en Hoekstra. Klaver en Marijnissen scoren veel lager.
Een minachtende lach
Emotionele uitdrukkingen zijn een combinatie van verschillende gezichtsspieren. Zo zijn sommige gezichtsspieren betrokken bij verschillende emoties. Zo ook de zygomaticus major (het omhoog trekken van de mondhoeken. Bij een minachtende uitdrukking trekt namelijk zowel de zygomaticus major aan, als ook de buccinator, het opzij trekken van de lippen.
Hoe vaak identificeert Open Face een uitdrukking als blij en minachtend? Dit gebeurt opvallend vaak bij Geert Wilders (r=0.6) en veel minder bij Mark Rutte (r=0.2). Zijn hoge score in de grafiek hierboven is dus deels gebaseerd op zijn minachtende uitdrukkingen. Ook de lachjes van Kaag en Klaver worden vaak ingeschat als minachtend. Is dit effectief? Misschien. Je hebt de uitdrukking: “Killing your enemy with a smile”. Dit is wat Wilders tracht te doen in de foto hieronder. Dit is zijn blik op het moment dat Kaag hem toestopt dat hij het leuk vindt om mensen te kwetsen.
Linkse zuurpruimen?
Kunnen we op basis van deze data concluderen dat Klaver en Marijnissen linkse zuurpruimen zijn? Nee, ze lachen wel maar minder vaak dan de anderen. Of het is minder goed zichtbaar. Zij lachen het meeste in de 1-op-1 fragmenten met de burgers, maar in het debat relatief weinig. Klaver lacht wel relatief veel in de stelling over hogere belastingen voor de rijken. Maar als ik een stukje ongevraagd advies mag geven aan Klaver en Marijnissen: train die zygomaticus major wat meer. Kijk een comedy, hang er gewichten aan!
Bron stills: RTL 4.
Politici denken door op amateurniveau te acteren, betrouwbaar en geloofwaardig over te komen en te scoren met hun presentatie.
Diegenen die wel eens een slecht opgevoerd toneelstuk, film of cabaret hebben bezocht kennen het tegenovergestelde effect.
Erg interessant! twee opmerkingen
1. Ik moest meteen denken aan dit relletje uit 2012:
https://www.trouw.nl/nieuws/fnv-reclame-lachende-rutte-leverde-veel-klachten-op~b9e0b146/
Een lach is nooit alleen maar leuk, en kan juist als je iemand toch al niet ziet zitten als zeer onprettig ervaren – en geframed – worden.
2. Lachen – zelfs ‘blij’ lachen – is een complexe gezichtsuitdrukking die niet alleen te maken heeft met een vrolijke persoonlijkheid, en vooral ook met groepsgrenzen, en dus ook kan worden ervaren als uitsluitend of zelfs agressief (wat hebben ‘wij’ het toch leuk en gezellig samen).
Mijn hypothese zou zijn dat dit zeer boeiende resultaat niets zoveel zegt over de persoonlijkheid of lachspieren van Klaver en Marijnissen, maar eerder over de verhoudingen tussen de debaters: het midden lacht vriendschappelijk naar elkaar, aan de flanken moet men iets anders. Ik vind het in dit licht boeiend dat de “linkse zuurpruimen” wel lachen tegen de burgers, maar niet tegen collega-politici.
Anders gesteld: aan het (naar elkaar!) lachen kan je zien wie elkaar wel en niet zien zitten, en ook wie zich veilig en dominant voelt.