We zien forenzen in het Brusselse metrostation ‘Schuman’. Een mannenstem zegt: “Daar zijn ze dan: elke ochtend de 30.000 Europese ambtenaren. Dik betaald, bijna niet belast. Zelfbediening lijkt dat. Ver van huis en, hop, nog wat premies erbij. Nettoloon soms hoger dan brutoloon.”
Het lijkt een voice-over uit een campagnespotje van één van de eurosceptische partijen van dit moment, maar dit was dus gewoon een serieus nieuwsitem uit het ‘duidingsmagazine’ Terzake van de Vlaamse publieke omroep. Ik moet eerlijk bekennen dat ik als simpele Hollander even moest wennen aan het taalgebruik van de correspondent. Midden in een verhaal over Europese richtlijnen over de omvang van fruit (want oh, oh, oh, wat houdt de EU zich toch bezig met gekke onderwerpen!) bleek dat er uitzonderingen bestaan voor een aantal gebieden, waaronder Malta, Cyprus en Laconië. De journalist: “Waar de fuck ligt Laconië?” Je moet ook alles googelen voor die Belgen…
Maar goed, terzake nu. De kijker kreeg eerst een tijdreeks te zien van vertrouwen in de EU waaruit zou blijken dat de Europeaan ‘in sneltreinvaart’ het vertrouwen in de ‘Europese leiders’ (dat is overigens niet hetzelfde als vertrouwen in de Europese Unie – met het één worden personen aangeduid, met het ander instituties) verliest:
De evolutie van het vertrouwen in Europa. #TerzakeTV #Europaspecial pic.twitter.com/YnnkP1HwPu
— Terzake (@terzaketv) January 23, 2014
Wie duidt de duiders? Over deze tijdreeks hebben anderen zich al eerder uitgesproken (hier en hier). Ja, vertrouwen in de EU is gedaald sinds het uitbreken van de economische crisis. Maar dat is toch wel een heel beperkte en ronduit misleidende weergave van de dynamiek van publieke opinie van het afgelopen decennium. Allerlei indicatoren van politiek vertrouwen en tevredenheid hebben te lijden onder economische malaise. De figuur die Terzake presenteert is niet fout, maar hij is onvolledig. Wanneer we de figuur complementeren met vertrouwen in nationale instituties zien we het volgende:
Bron: Eurobarometer (met dank aan Eelco Harteveld)
Gemiddeld genomen ligt vertrouwen in de EU nog altijd hoger dan vertrouwen in nationale instituties. In twee derde van de lidstaten geniet de EU meer vertrouwen dan de eigen regering. Sterker nog, volgens onderzoek van Eelco Harteveld, Tom van der Meer en Catherine de Vries ligt de sleutel tot het verbeteren van vertrouwen in de EU in handen van nationale regeringen. Wanneer dat vertrouwen herstelt, zal vertrouwen in de EU dus ook aantrekken. Harteveld en co vinden maar beperkt bewijs dat de huidige vertrouwensdip bestreden kan worden met het handelen van de EU zelf.
Dat vertrouwen in nationale regeringen is op zijn beurt weer een functie van de economische omstandigheden van het moment. De kiezer schenkt vertrouwen aan politici als beloning in economisch gunstige tijden (terecht of niet) en reageert vervolgens wanneer dat vertrouwen geschonden wordt. Vooralsnog wijst niets er op dat de crisis het Europese continent in een permanente vertrouwenscrisis heeft gestort.
P.S. voor meer blogs over publieke opinie en Europese integratie, zie hier.
Ten eerste, u kunt van alles vinden van Belgen, maar zij houden zich veel meer bezig met verslaggeving vanuit Brussel dan de Nederlandse pers. Aangezien steeds meer beslissingen daar genomen worden is de verslaglegging vanuit Nederland ronduit summier. Dat vertrouwen op nationaal en internationaal niveau hand in hand gaan onderschrijf ik, echter dat vertrouwen in de EU en de spelers daarin verschillende zaken zijn, niet. Tenminste, niet voor de gemiddelde kiezer.
Debet hieraan is ook de constante discussie op nationaal niveau, waar door alle politici Europa en EU in 1 adem worden genoemd. Je kunt toch niet tegen Europese samenwerking zijn als open economie? Nee, echter wel tegen de EU, of althans de vorm die zij aan neemt.
Aangezien politici echter alleen de smaken bieden: voor of tegen Europa, wordt de discussie simplistisch gehouden, en eventuele uitslagen van peilingen dus ook.
Zou er een referendum komen waaruit blijkt dat veel mensen pro Europa zijn, betekent dit nog niet dat zij ook pro EU zijn. Dat zal echter wel altijd zo uitgelegd worden.