Wie helpen de stemhulpen eigenlijk? Een typologie van de gebruikers

De rijken worden rijker, en de armen alleen maar armer. Dit bekende Mattheüseffect heeft ook een variant in de politieke communicatie: wie goed op de hoogte is, zal steeds meer te weten komen, en wie die weinig weet blijft weinig begrijpen van politiek. Dit wordt de knowledge gap genoemd. Mensen met veel kennis zijn vaak ook meer geïnteresseerd in politiek en zullen dus vaker kranten lezen en verkiezingscampagnes volgen. Dit zorgt ervoor dat hun kennis van politiek blijft toenemen, en het verschil in kennis en begrip met de niet-geïnteresseerden blijft groeien. De geïnteresseerde en geïnformeerde burger zal hierdoor vaker gaan stemmen en op andere manieren deel te nemen aan de politiek.

Bovendien, zo wordt vaak geredeneerd, kunnen goed geïnformeerde burgers betere stemkeuzes maken: zij weten beter welke politici hun meningen en belangen vertegenwoordigen. Zie hier en hier voor studies naar deze politieke-kenniskloof in de Nederlandse samenleving. Over het algemeen overlapt deze kloof met de tweedeling die onlangs naar aanleiding van een WRR-rapport het nieuws haalde: die tussen hoger en lager opgeleiden.

Kan de populariteit van stemhulpen zoals Stemwijzer en Kieskompas deze kloof in politieke kennis beslechten?

Stemhulpen geven een duidelijk overzicht van de belangrijkste politieke issues met de standpunten van alle partijen plus hun onderbouwingen. Ze vragen hun gebruikers na te denken over hun eigen mening, en geven een persoonlijk overzicht van de match met elke partij. Hiermee stellen zij de gebruiker in staat binnen een kwartier op de hoogte te zijn en een beredeneerde stemkeuze te maken. Deze webapplicaties worden ook nog eens enorm veel gebruikt (bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen door zo’n 40% van alle stemgerechtigden). In de hoop veel burgers bij de politiek te betrekken en de opkomst te verhogen hebben veel provincies een Stemwijzer of een Kieskompas besteld, en ook de waterschappen hebben Kieskompas ingeschakeld. Maar om de burger werkelijk wat bij te brengen en de opkomst echt te vergroten is het belangrijk dat deze websites niet alleen worden geraadpleegd door de mensen die aan de “goede” kant van de kenniskloof zitten (bijvoorbeeld lezers van StukRoodVlees). De vraag is dus: wie gebruikt dit soort websites?

De meeste studies naar de gebruikers van stemhulpen tonen aan dat het over het algemeen hoger opgeleiden zijn, met veel politieke interesse, vaak jong en man. Op het leeftijdsaspect na sluit dit aan bij de bestaande scheidslijnen, dus weinigen zullen wat opsteken van een bezoek aan Stemwijzer. In ons onlangs gepubliceerde onderzoek naar Kieskompasgebruikers (lees hier; paywall) besloten we niet te kijken naar socio-demografische kenmerken maar naar (ervaren) politieke kennis, interesse in de campagne, en reden van stemhulpgebruik. Ook wilden we niet de gemiddelden weten maar kijken of er verschillende typen te onderscheiden waren.

Checkers, Seekers, en Doubters

Uit onze analyse bleek dat er grofweg drie typen gebruikers zijn te onderscheiden, die wij de checkers (58%), de seekers (32%) en de doubters (10%) hebben genoemd. De checkers zijn duidelijk de eerder omschreven groep van politiek geïnteresseerde en geïnformeerde kiezers; zij hebben vaak ook al besloten op welke partij zij gingen stemmen. Hier hadden zij Kieskompas niet voor nodig: slechts twee procent van deze groep was geïnteresseerd in het stemadvies dat Kieskompas genereert. Deze mensen checken vooral even of de stemhulp inderdaad bij hun favoriete partij uitkomt, of gebruiken de applicatie voor de lol. Maar er is een aanzienlijke groep gebruikers die niet binnen dit plaatje past. Die valt uiteen in twee typen. De seekers hebben nog geen besluit genomen over hun stemkeuze, zijn weinig geïnteresseerd in politiek en gebruiken de stemhulp voornamelijk om een concreet stemadvies te krijgen. De doubters zijn, net als de seekers, weinig in politiek geïnteresseerd en geïnformeerd maar geloven ook minder dat het wat uitmaakt als zij zich ermee bemoeien (lage external efficacy). We kunnen dus concluderen dat er wel degelijk een groep gebruikers is die wat kan opsteken van een stemhulp, en niet al heel goed geformuleerd is over politiek.

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in Utrecht vorig jaar maart hebben we deze analyse herhaald en vonden we ongeveer dezelfde typen terug. Echter, op gemeenteniveau valt een kleiner deel van de gebruikers als checker te typeren: hun aandeel is geslonken naar 21%, terwijl 67% als seeker kan worden gekenmerkt. Hier hebben stemhulpen dus nog meer toegevoegde waarde als het gaat om verheffing van de niet-geïnformeerde kiezer.

Met gegevens die we op dit moment aan het vergaren zijn zullen we kijken of stemhulpen ook bij de Provinciale Staten- en de waterschapsverkiezingen de kenniskloof weten te overbruggen.