Wie wordt de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie?

Wordt het Juncker of Schulz? Of krijgen we een nieuwe voorzitter die toch niet verkiesbaar was? Maken bijvoorbeeld Christine Lagarde (directeur IMF), Enda Kenny (premier Ierland), Jyrki Katainen (premier Finland) of Helle Thorning Schmidt (premier Denemarken) nog een kans? Met de nieuwe regels voor de verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie wacht een epische strijd tussen het Europees Parlement en de EU-lidstaten. Wat kunnen we verwachten?

Regelwijziging

Ten eerste, wat zijn de regels voor de verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie?

The European Council nominates a candidate to be president of the Commission, who must be approved by a majority of members of the European Parliament. If the MEPs reject the candidate, the Council has one month to put forward another. The president-elect chooses the commissioners (and their policy area) from candidates put forward by EU countries (ec.europa.eu).

Dit is nieuw. In het verleden stemde het parlement alleen voor of tegen de gehele commissie. In dit geval streed het parlement vooral om de rotte appels uit de commissie te verwijderen. Nu kunnen ze meebepalen wie de samensteller van de commissie wordt. Het zal u niet ontgaan zijn dat de Europese partijen een zogeheten Spitzenkandidat hebben aangesteld die, wanneer de partij de grootste wordt in het Europees Parlement, de voorzitter van de commissie wordt. Op basis van de peilingen zijn er dan maar twee mogelijkheden:

1. Jean-Claude Juncker wordt de nieuwe commissaris. Dat is dan de 3de Luxemburger (na Thon en Santer). Zijn EPP staat no. 1 in de peiling met een aardige voorsprong.

2. Martin Schulz wordt de nieuwe commissaris. Zijn S&D staat no. 2 in de peiling, maar wie weet!

Maar de lidstaten?

De belangrijkste partijen in het Europees Parlement hebben aangekondigd alleen de Spitzenkandidat van de grootste partij te accepteren als commissievoorzitter. Maar wat nu als de lidstaten weigeren Schulz of Juncker te accepteren? Het is mij onduidelijk hoe de Europese Raad tot een nominatie komt. Op de website van de Europese Raad leverde de zoekterm “nomination president commission” geen resultaten op. Tot zover transparantie.

De lidstaten zijn buitengewoon onduidelijk over hun positie. Neem Nederland. Rutte zei op 26 november vorig jaar – in antwoord op kamervragen van de PVV – het volgende: ”de regering zal een beslissing nemen over welke kandidaat voorzitter van de Europese Commissie te steunen wanneer de kandidaten hiervoor bekend zijn. Dit is nu nog niet aan de orde.” Ondertussen wel, maar wat is het standpunt van de regering? Wel, Rutte, de leider van de VVD, vindt dat Verhofstadt (leider van de liberale ALDE-fractie) het moet worden, maar Rutte, de leider van de regering, vindt dat niet. Hij houdt het op een vaag “er is zelfs geen zekerheid dat de voorzitter van de Commissie één van deze Spitzenkandidaten zou moeten zijn.”

En de nationale partijen?

En wat te denken van de nationale partijen in de Europese partijgroepen? Gaan die met de partijlijn meestemmen? De PvdA is duidelijk: “De politieke groep die bij de verkiezingen het grootste wordt in het Europees Parlement levert de voorzitter van de Europese Commissie.” D66 is al cryptischer:””Wij willen een gekozen voorzitter van de Europese Commissie, voorgedragen en gekozen door het Europees Parlement op basis van coalitievorming, als afspiegeling van de verkiezingen.” Wat betekent op basis van coalitievorming? Als de liberalen met de socialisten samenspannen om Martin Schulz te verkiezen, heeft Juncker dan het nakijken? Het CDA steunt Juncker maar heeft zich nooit in bijvoorbeeld een verkiezingsprogramma uitgesproken voor een voorzitter uit het parlement. En hoe gedragen nationale partijen zich als zij wel of niet een goede kandidaat in de commissie (of in andere functies) krijgen? Stel dat Dijsselbloem in the picture komt, volgt de Europese PvdA fractie dan haar verkiezingsprogramma door de Spitzenkandidat van de grootste partij te steunen? Zelfs als we daarmee een rechtse voorzitter als Juncker krijgen?

Een derde scenario?

Naast de verkiezing van Juncker and Schulz wil ik een derde scenario schetsen waarbij (delen van) de Europese Raad bewust de Europese fracties en de nationale partijen in de fracties tegen elkaar uitspeelt. De nationale partijen hebben allerlei uiteenlopende belangen, bijvoorbeeld: 1.promoot een landgenoot, 2.promoot een partijgenoot, 3.promoot een EP-partijgenoot en 4.promoot je pro/anti-EU credentials. Die verschillende belangen maken de Europese partijgroepen kwetsbaar. Als zij zelf geen blok tegen de Europese Raad kunnen vormen, dan komt er een mogelijkheid voor de Raad om haar kandidaten door te duwen. Dan worden niet-verkiesbare kandidaten zoals Christine Lagarde (directeur IMF), Enda Kenny (premier Ierland), Jyrki Katainen (premier Finland) of Helle Thorning Schmidt (premier Denemarken) weer kansrijk (voor een mooi overzichtje).