Wilders als slachtoffer? Welnee, de zaken staan er voor de PVV beter voor dan ooit

Nadat vorige week bekend was geworden dat Geert Wilders geen premier van Nederland zou worden, liet de PVV-leider weten zeer ontevreden en teleurgesteld te zijn over de gang van zaken. Hij noemde het ‘unfair’, ‘ondemocratisch’ en ‘staatsrechtelijk onjuist’. Maar uiteindelijk was hij grootmoedig en koos hij voor het landsbelang: “De liefde voor mijn land en kiezer is groot en belangrijker dan mijn eigen positie.”

Dat Wilders zich bij de onderhandelingen over een nieuw kabinet inschikkelijk toont kan niet worden ontkend. Wilders heeft zo’n beetje zijn hele verkiezingsprogramma in de ijskast gezet, en lijkt er echt alles aan te doen een uiterst rechts kabinet mogelijk te maken. Het is daarom niet gek dat bij sommigen het beeld is ontstaan dat Wilders flink heeft ingeleverd, en dat hij daardoor het grootste slachtoffer is van dit formatieproces. Dat is in ieder geval het beeld dat hij zelf probeert te schetsen.

Maar niets is minder waar. In werkelijkheid staan de zaken er voor de PVV uitstekend voor. Je zou misschien zelfs kunnen zeggen dat Wilders tot nu toe de grote winnaar is van deze formatie. Om dat te begrijpen is het goed om even een stap terug te doen, en stil te staan bij de belangrijkste politieke doelen van de radicaal-rechtse en populistische PVV.

Ten eerste is dat een zeer restrictief immigratiebeleid doorvoeren. Dat kan door andere partijen jouw kant op te laten bewegen en/of door er voor te zorgen dat jij direct invloed uitoefent op het beleid. Wilders is er in het verleden al in geslaagd vrijwel alle rechtse middenpartijen zijn kant op te laten bewegen. Nu wil hij daadwerkelijke regeringsmacht.

Ten tweede wil de PVV een luis in de pels van de macht zijn en zich in woord en daad afzetten tegen de gevestigde politiek. Om geloofwaardig populistisch te kunnen zijn moet de PVV zich als buitenstaander kunnen opstellen, als een partij die geen onderdeel is van de gevestigde Haagse orde. Wilders wil tekeer kunnen gaan tegen alles dat naar elite riekt: “totaal gestoorde D66-rechters”, “tuig van de richel” (journalisten), en politici van middenpartijen uit ons “nepparlement”.

Op het eerste gezicht lijken deze twee doelen lastig te verenigen. Hoe kun je aan de ene kant het regeringsbeleid vormgeven en aan de andere kant tegen diezelfde regering aanschoppen? Ironisch krijgt Wilders de oplossing op een presenteerblaadje aangereikt: in de vorm van het programkabinetsvoorstel van informateur Kim Putters.

Ga maar na. Ten eerste is de kans op de totstandkoming van een regering bestaande uit PVV, VVD, NSC en BBB na vorige week een stuk groter geworden. Als dit kabinet er komt in de vorm die Putters schetst, zal Wilders alle andere partijen op één thema nog verder zijn kant op trekken: immigratie. De PVV heeft al zoveel ingeleverd dat de kans dat Wilders ook op dit issue water bij de wijn gaat doen nihil is. Bovendien hoeft dat waarschijnlijk ook niet. De drie andere partijen zijn minder radicaal, maar zitten op dit issue op veel vlakken op dezelfde lijn. Met andere woorden: de kans op het kunnen doorvoeren van een zeer restrictief immigratiebeleid is groter dan ooit.

Ten tweede lijkt het er op dat de middenpartijen VVD en NSC hun eerdere principiële bezwaren tegen regeren met een radicaal-rechtse partij hebben laten varen. “Er leven kennelijk geen vragen meer over deelname aan een kabinet onder leiding van een partij die volgens het verkiezingsprogramma de grenzen wil sluiten vanwege ‘de voortdurende asieltsunami’, die moskeeën en islamitische scholen wil sluiten, en de Koran wil verbieden, ook al zitten deze onderwerpen tijdelijk in de ijskast,” aldus een hoofdredactioneel commentaar in NRC afgelopen week.

De PVV is in een ongekend tempo salonfähig geworden. Waar samenwerking met Wilders voor Rutte nog ondenkbaar was, lijkt de PVV nog maar een paar maanden later opeens een partij als alle andere. Dit is fantastisch nieuws voor Wilders. Niet alleen nu, maar ook richting de toekomst. Zelfs als de formatie toch zou mislukken, is zijn positie in het Nederlandse partijpolitieke landschap onherkenbaar veranderd, en zullen partijen als VVD en NSC hem niet zomaar meer kunnen buitensluiten. Met andere woorden: voor de belangrijkste rechtse middenpartijen is de PVV in minder dan een half jaar van een paria in een partner veranderd.

Ten derde biedt de door Putters voorgestelde constructie Wilders de unieke mogelijkheid om zijn directe invloed op het regeringsbeleid en zijn nieuwe insiders-imago te combineren met een buitenstaanderspositie. Aangezien alle vier de partijleiders in de Tweede Kamer zullen blijven, en het de bedoeling is dat er alleen een akkoord op hoofdlijnen wordt gesloten en de helft van de regering uit mensen van buiten zal bestaan, kan Wilders blijven doen wat hij het liefste doet: vanuit de Kamer op de regering schieten. Populisten hebben het liefst één voet binnen en één voet buiten de regering. En precies deze mogelijkheid krijgt Wilders nu in deze constructie. Misschien vindt Wilders het ergens oprecht jammer dat hij geen premier kan worden. Maar tegelijkertijd weet hij maar al te goed dat in de Kamer blijven uiteindelijk beter is voor de PVV.

Hoe dan ook zitten de andere partijen nu in zijn val. Zelfs als VVD en NSC het liefst zouden willen stoppen met de onderhandelingen, biedt Wilders hen vooralsnog geen enkele reden om dat definitief te doen. Natuurlijk zou een onbesuisde opmerking van de PVV-leider op X de boel kunnen laten ontploffen. Maar zelfs in dat geval kan Wilders overtuigend beargumenteren dat hij er alles aan heeft gedaan de formatie tot een goed einde te brengen. Bovendien weten (potentiële) PVV-kiezers nu dat de belangrijkste rechtse middenpartijen de PVV als een mogelijke coalitiepartner zien. Dat kan een groot voordeel voor Wilders zijn, mochten er nieuwe verkiezingen komen.

Wilders is dus allesbehalve slachtoffer. Integendeel, hij is tot nu toe de grote winnaar van dit formatieproces. VVD en NSC stonden erbij en keken ernaar.