Vandaag een gastbijdrage van Joost van Spanje. Hij is universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam
Negen maanden cel plus €50.000 boete. Dat kreeg een Franse politica twee maanden terug wegens racisme. Sommigen wensen ook zo’n straf voor PVV-leider Geert Wilders voor zijn uitspraken over minder Marokkanen. Zo’n straf is onwaarschijnlijk. Bovendien is voor Wilders elke straf een beloning.
Een jong kandidaat-gemeenteraadslid uit de Franse Ardennen, Anne-Sophie Leclère, had op Facebook twee foto’s naast elkaar gezet. Links een foto van een jonge chimpansee. Onderschrift: “18 maanden oud.” Rechts een foto van de in Frans-Guyana geboren Minister van Justitie van Frankrijk, Christiane Taubira. Onderschrift: “nu.” In een tv-documentaire ontkende Leclère dat de fotomontage te maken had met racisme. Waarna ze vervolgde dat ze de minister liever “in een boom” zag dan in het kabinet.
De rechtbank van Cayenne – overigens Taubira’s geboortestad – legde Leclère celstraf en boete op. Plus het verbod om de komende vijf jaar in Frankrijk een politiek ambt te bekleden. Ten tijde van haar Facebookbericht was Leclère, begin dertig, lijsttrekker voor Front National (FN) bij gemeenteraadsverkiezingen in een klein plaatsje. Hoewel FN haar zeven weken na de tv-uitzending van de documentaire royeerde, veroordeelde de rechtbank ook FN tot een boete: €30.000. Zowel FN als Leclère gaat in beroep.
Afgezien van de uitzonderlijk hoge straf past deze zaak in een reeks van antiracismezaken in Frankrijk. Leclère is één van vele veroordeelde Franse politici. In België zijn sinds de jaren zeventig zeker dertig politici vervolgd voor hun uitspraken. In ons land ligt dat aantal rond de twintig. Empirisch onderzoek van Jogchum Vrielink (Katholieke Universiteit Leuven) wijst op averechtse effecten van deze praktijk, waaronder toegenomen publieke steun voor aangeklaagde politici –ongeacht de uitkomst van de zaak.
Ook sommige leiders van politieke partijen zijn vervolgd vanwege hun uitspraken. Een Duitse partijleider bracht zelfs jaren achter tralies door. Veroordeelde partijleiders vinden we ook in België, Engeland en Frankrijk. En in ons land. Bekend zijn Joop Glimmerveen, Hans Janmaat en Geert Wilders. Glimmerveen en Janmaat werden veroordeeld tot (voorwaardelijke) celstraf en boetes; Wilders werd vrijgesproken, maar afgelopen voorjaar is opnieuw aangifte tegen hem gedaan. Al deze zaken riepen vele felle reacties op.
Wilders
Dat zal in een hernieuwde zaak-Wilders niet anders zijn. Die reacties kunnen zich vertalen in kiesgedrag. Omdat ook buiten PVV-kringen de weerzin tegen zulke rechtszaken breed leeft, kan Wilders hier in electoraal opzicht alleen maar bij winnen. Bij zijn vorige vervolging steeg Wilders dan ook in peilingen –zie onderzoek van Claes de Vreese (Universiteit van Amsterdam) en mij. Weinig reden om te denken dat dit bij een nieuw proces anders zou zijn. Dat weet Wilders ook. De duizenden aangiftes komen hem mooi uit.
Door die aangiftes staat het Openbaar Ministerie voor een dilemma. Indien het de zaak zou seponeren kraait Wilders de victorie. Maar die winst is nog niets vergeleken bij de andere optie. Indien het Openbaar Ministerie tot vervolging zou overgaan komt Wilders vol in de schijnwerpers. Dan kan hij weer proberen het nieuws te domineren met beschuldigingen aan het adres van rechters, wrakingspogingen van zijn showadvocaat en uitspraken als: “Het rechtssysteem in Noord-Korea is nog beter dan dat in Nederland.”
Indien Wilders aan het eind van zo’n slepend proces wegkomt zonder veroordeling is hij alsnog de morele winnaar. Maar ook hier lonkt voor Wilders een nog aantrekkelijker perspectief. Waarschijnlijker is namelijk dat zo’n proces eindigt met een veroordeling. En dus de mogelijkheid tot hoger beroep. Die zal door Wilders met beide handen worden aangegrepen, waarna het hele circus opnieuw begint. Inmiddels breekt Wilders, leider van een middelgrote partij, alle records wat media-aandacht voor politici betreft.
Straf = beloning
Na enkele jaren zou zo’n strafproces ten einde komen. Misschien met een straf. Maar elke straf is voor Wilders een beloning: een boete zou hij lachend betalen uit één van zijn duistere fondsen; een celstraf zou hij uitzitten als martelaar voor het vrije woord. Het zou hem publiciteit en sympathie opleveren, en nieuwe impulsen voor fondsenwerving en kiezerswinst. Wilders zou in dat geval zijn Kamerlidmaatschap een poosje vervullen vanuit de gevangenis. Met trots, als een hedendaagse Pieter Jelles Troelstra.
De sociaaldemocratische leider Troelstra zat in 1900 een maand vast in de gevangenis te Haarlem. Hij had namelijk een officier van justitie beledigd om aandacht te vragen voor klassenjustitie in Nederland. Celstraf leidde destijds niet automatisch tot verlies van Tweede Kamerlidmaatschap, en dat is nog steeds zo. Wilders’ politieke toekomst zou pas worden bedreigd als hij, net als Leclère, wordt ontzet uit zijn politieke rechten. Maar in Nederland is ontzetting uit politieke rechten bij dit delict juridisch niet mogelijk.
Dus hoe zijn zaak ook eindigt, Wilders spint er garen bij. Leclère volgt het wellicht vanuit de gevangenis.
De auteur dankt Wouter Hins, Jacq Taekema en Jogchum Vrielink voor hun commentaar op een eerdere versie van dit artikel.
Het OM staat voor een dilemma? Het zou dus electorale effecten van vervolging moeten meewegen? Belachelijk. Alsof we de kant op moeten dat justitie de verkiezingsuitslag gaat manipuleren.
Een strafzaak zal ook positieve effecten hebben. Ten eerste weten we wat legaal is, dus Wilders en andere politici zullen weten waar de grens ligt. Ten tweede de staat moet de rechten van de Marokkanen beschermen.
Waarop is de conclusie “Bovendien is voor Wilders elke straf een beloning” gebaseerd? Lijkt me alleen relevant als het iets met vrijheid van meningsuiting van doen heeft…Janmaat spinde weinig garen bij het aanrijden van Ed van Thijn…