Individualisering, globalisering en migratie. Het zijn allemaal processen die een bedreiging vormen voor de nationale verbondenheid: het gevoel verbonden te zijn met Nederland en met andere Nederlanders. Vaak wordt gedacht dat nationale herdenkingen en vieringen, zoals 4 en 5 mei in Nederland, burgers weer bij elkaar kunnen brengen. Nationale herdenkingen laten zien wie we zijn, waar we vandaan komen en waar we heen willen. “Wij herdenken, dus wij bestaan” vatte historicus Jos Perry samen. Elk land heeft nationale herdenkingen. Tijdens nationale herdenkingen wordt meestal stilgestaan bij de glorieuze kanten van de nationale geschiedenis zoals overwinningen, de Bevrijding en het tekenen van de constitutie. Elk land heeft echter ook lastige, zwarte pagina’s in haar geschiedenis. Is er ook ruimte om die te herdenken?
Donkere periodes in de Nederlandse geschiedenis
Net als alle andere landen heeft Nederland meerdere donkere periodes in haar nationale geschiedenis. De verhitte Zwarte Pieten-discussie toont dat referenties naar het slavernijverleden intense emoties kunnen oproepen. Na de Tweede Wereldoorlog heerste in Nederland lange tijd de “Mythe van Verzet”: Het idee dat Nederland massaal en actief in verzet was gekomen tegen de Duitsers. Pas veel later werd duidelijk dat dit beeld deels genuanceerd moest worden en kwam er meer aandacht voor actieve en passieve collaboratie. Enkele weken geleden toonde nieuw wetenschappelijk onderzoek aan dat Nederlandse militairen tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië op grote schaal en structureel geweld hebben gebruikt. In 2002 was het pijnlijke Srebrenica– dossier de reden de val van het tweede kabinet-Kok.
Willen Nederlanders deze zwarte pagina’s herdenken?
Elk jaar laat het Nationaal Comité 4 en 5 mei het Nationaal Vrijheidsonderzoek uitvoeren. In 2016 is gevraagd in hoeverre Nederlanders deze zwarte pagina’s willen herdenken op 4 mei.
Minder dan één derde van de Nederlanders vindt dat er tijdens de Nationale Dodenherdenking aandacht besteed moet worden aan slachtoffers van oorlogsmisdaden waar Nederland bij betrokken was. Bijna 1 op de 5 geeft aan hier tegen te zijn. Een grote groep Nederlanders neemt de middenpositie in: zij geven aan niet op 4 mei, maar wel op andere momenten stil te willen staan bij de zwarte pagina’s van de nationale geschiedenis. Een deel van deze mensen zal inderdaad vinden dat er een geschikter moment is om stil te staan bij de zwarte pagina’s, bijvoorbeeld tijdens de herdenking van het slavernijverleden. Bij een deel van deze groep is het echter waarschijnlijk dat zij sociaal wenselijk geantwoord heeft en niet echt uitgesproken voorstander is van het herdenken van deze gebeurtenissen. In het algemeen lijken Nederlanders in ieder geval geen groot voorstander te zijn van het actief herdenken van pijnlijke periodes uit het verleden.
Waarom is het herdenken van zwarte pagina’s zo moeilijk?
Er zijn meerdere redenen waarom Nederlanders niet actief stil willen staan bij dit donkere verleden. Bij sommige Nederlanders kan de angst bestaan dat het formeel herdenken en erkennen van bijvoorbeeld de politionele acties en het slavernijverleden de deur opent naar herstelbetalingen. Ook tonen studies aan dat mensen zich kunnen schamen voor gebeurtenissen uit het nationale verleden, ondanks dat ze hier zelf niet direct bij betrokken waren. Dit gevoel van schaamte zorgt ervoor dat mensen liever wegkijken. Tot slot is ook bekend dat hoe mensen over hun land denken het zelfvertrouwen en de zelfwaarde van mensen kan beïnvloeden. De focus op zwarte bladzijden kan zorgen dat mensen zich minder goed voelen over zichzelf en hierdoor staan mensen liever niet actief stil bij deze negatieve gebeurtenissen.
Nationale herdenkingen in heterogene samenlevingen
Nederlanders met een niet-Westerse achtergrond zijn vaker voorstander van het herdenken van zwarte pagina’s tijdens de Nationale Dodenherdenking (45%) dan autochtonen en Nederlanders met een Westerse achtergrond (29%). Onderzoek van de Universiteit Utrecht in samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei liet zien dat nieuwe Nederlanders minder vaak mee doen aan de 2 minuten stilte dan autochtone Nederlanders. Het wel herdenken van zwarte pagina’s van de nationale geschiedenis zou dus een manier kunnen zijn om deze groepen in de toekomst meer te betrekken bij 4 en 5 mei.
Je bent wat je herdenkt?
Recent is in de Nederlandse media aandacht besteed aan de vraag hoe om te gaan met “schuldig erfgoed” (zie bijvoorbeeld Trouw en Buitenhof). Nederlanders lijken in ieder geval niet te staan springen om zwarte pagina’s actief te herdenken tijdens de Nationale Dodenherdenking. We hebben nog een paar maanden de tijd om te besluiten of we op 4 mei vooral willen terugkijken, vooruitkijken of wegkijken.
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.